Η αλληγορία του σπηλαίου (Πολιτεία Πλάτωνος).

Ο Πλάτωνας σε ένα από τα σημαντικότερα βιβλία του, την Πολιτεία, μας παρουσιάζει την αλληγορία ή μύθο του σπηλαίου. Το συγκεκριμένο απόσπασμα της Πολιτείας ”διδάσκεται” στα αρχαία κατεύθυνσης της Γ’ λυκείου. Ακριβώς επειδή στο σχολείο δεν ενδιαφέρει τον καθηγητή το μήνυμα του Πλάτωνα αλλά το να ξεμπερδεύει με την ύλη, θα προσπαθήσω να παραθέσω μια ανάλυση σε όσους τυχόν δεν το έχουν ξανακούσει.

Μέσα σε ένα σπήλαιο βρίσκονται αλυσοδεμένοι τρις άνθρωποι από την ημέρα που γεννήθηκαν. Δεν μπορούν να κουνηθούν παρά μόνο να κοιτάζουν ευθεία και μπροστά στον μαύρο τοίχο της σπηλιάς, καθώς τα άκρα και ο λαιμός τους βρίσκονται πλήρως ακινητοποιημένα. Πίσω τους μια φωτιά καίει προσφέροντας έτσι το φως της στους δεσμώτες. Επάνω και πίσω από την φωτιά στέκει ένα παραπέτασμα,πάνω στο οποίο κάποιοι άλλοι άνθρωποι μεταφέρουν τα αντικείμενά τους. Χάρη στη φωτιά, οι δεσμώτες βλέπουν στον τοίχο της σπηλιάς τις σκιές των αντικειμένων που πηγαινοέρχονται. Αυτή είναι η καθημερινότητά τους, η μοναδική προσλαμβάνουσα εμπειρία της ζωής τους, η αλήθεια τους. Οι αισθήσεις τους, τους υποδεικνύουν πως μόνο αυτό που τα μάτια τους συλλαμβάνουν είναι το υπαρκτό και άρα το αληθινό. Κάποια μέρα,στην σπηλιά μπαίνει κάποιος και τυχαία διαλέγει να ελευθερώσει έναν από τους τρις δεσμώτες. Εκείνος όταν πια για πρώτη φορά στη ζωή του σηκωθεί στα πόδια του και γυρίσει το κεφάλι του,θα σαστίσει όταν δει πως το μοναδικό πράγμα που αποδεχόταν ως αληθινό όχι μόνο είναι μια απάτη αλλά ακόμη ότι τον έχουν εξαναγκάσει κάποιοι άλλοι να το δεχτεί ως τέτοιο. Έπειτα ο απελευθερωτής του θα τον οδηγήσει έξω από την σπηλιά, στον μεγαλειώδη ήλιο και στην ζωντανή φύση. Φυσικό είναι ο πρώην δεσμώτης να απορήσει και να τυφλωθεί από την λαμπρότητα του αληθινού κόσμου. Σιγά σιγά, μέρα με την μέρα εξοικειώνεται με το νέο του περιβάλλον και αντικρίζει τον ήλιο από την αντανάκλασή του μέσα από το νερό, ενώ του είναι πιο εύκολο να βλέπει με το φως του φεγγαριού την νύχτα.

Όταν πλέον είναι έτοιμος, θα σηκώσει τα μάτια του ψηλά και θα αντικρίσει κατάματα τον ίδιο τον ήλιο, χωρίς να απορήσει, χωρίς να τυφλωθεί. Θα συνειδητοποιήσει εκείνη τη στιγμή πως ο ήλιος και όχι η φωτιά είναι αυτός που τροφοδοτεί με ενέργεια ολόκληρη την ζωή-φύση. Προτιμά λοιπόν να μείνει πλάι του,εκεί πάνω στην ομορφιά,την ζωή και το φως,όμως αυτό θα ήταν εγωιστικό.Υποχρεώνεται να γυρίσει πίσω στο σκοτάδι έτσι ώστε να βοηθήσει και τους συνδεσμώτες του να θαυμάσουν το μεγαλείο του φωτός. Εκείνοι τον περιγελούν και τον αποδιώχνουν, δεν θέλουν να εγκαταλείψουν την συνήθεια τους, δεν είναι διατεθειμένοι να υπακούσουν στις ανοησίες ενός ”τρελού”. Αντίθετα, επιβραβεύουν με τιμές και μεγαλεία τον καλύτερο, εκείνον που έχει μάθει καλύτερα από όλους την σειρά με την οποία περνούν από μπροστά τους τα αντικείμενα. Τότε λοιπόν, αυτός που έχει σταθεί απέναντι από τον ήλιο, έχει μαρτυρήσει την ομορφιά και την χρησιμότητά του, τι οφείλει να κάνει? Η απάντηση που μας δίνει Πλάτωνας είναι πως πρέπει να παραμείνει εκεί και να παλέψει να βοηθήσει και τους υπόλοιπους να δουν την αλήθεια ακόμη και με τον κίνδυνο της ίδιας τους της ζωής…

Στην αλληγορία όλα είναι σύμβολα. Έτσι, η σπηλιά και το σκοτάδι συμβολίζουν την άγνοια και απαιδευσιά,οι αλυσίδες τις αισθήσεις μας που μας δεσμεύουν και μας πείθουν πως κάτι είναι φαινομενικά αληθινό,και τέλος ο ήλιος συμβολίζει το απόλυτο αγαθό, το ”φως”, όπου η αλήθεια είναι το φως για την ζωή του ανθρώπου. Ο ”ξένος” που μια μέρα μπαίνει στην σπηλιά είναι για καθέναν μας ένας ξεχωριστός άνθρωπος που εμφανίζεται αναπάντεχα και ανατρέπει τις μέχρι τότε πεποιθήσεις μας, γίνεται ο καθοδηγητής μας,ένας προσωπικός μέντορας του καθενός που τον βοηθά ανιδιοτελώς να φτάσει στην αλήθεια. Για τον Πλάτωνα αυτός ήταν ο Σωκράτης-και σαφώς όχι μόνο για τον Πλάτωνα αλλά μετέπειτα και για ολόκληρο τον δυτικό κόσμο-. Εκείνος που έπειτα από έναν μακρύ δρόμο, κακοτράχηλο και  με πολλά εμπόδια, θα γνωρίσει την αλήθεια αποτελεί στόχο για όλους τους άλλους οι οποίοι βρίσκονται σε άγνοια. Παρ’ όλα αυτά είναι χρέος του να ελευθερώσει και ο ίδιος κάποιον ή κάποιους άλλους από την λήθη τους και να τους δείξει την αλήθεια, όπως κάποιος άλλος έκανε για αυτόν τον ίδιο, ”ακόμη και με τον κίνδυνο της ίδιας του της ζωής”.

Η αλήθεια για τον Σωκράτη και κατ’ επέκταση για τον Πλάτωνα είναι μια-μοναδική,αιώνια και αμετάβλητη. Ο άνθρωπος για την ανακαλύψει οφείλει να φιλοσοφήσει προκειμένου η ψυχή του να θυμηθεί τα αληθινά, τα όσα έχει γνωρίσει πριν εισέλθει στο σώμα. Καθώς ψυχή και σώμα γίνονται ένα,ο άνθρωπος ξεχνάει την αλήθεια και αυτό που βλέπει είναι μονάχα η ιδέα της. Με μόρφωση και παιδεία ο άνθρωπος έχει την δύναμη να κρίνει ο ίδιος για τον εαυτό του και να διαλέγει τα πιστεύω του, χωρίς να γίνεται θύμα κάποιων που του επιβάλλουν την δική τους ”αλήθεια”. Στην περίπτωση των δεσμωτών αυτοί ήταν οι άνθρωποι που μετέφεραν τα αντικείμενα κάνοντάς τους να πιστεύουν πως αυτό είναι και τίποτα άλλο. Σήμερα ο άνθρωπος γίνεται θύμα της ψευδούς πληροφορίας, της πολιτικής, των καταστρεπτικών ιδεολογιών,των δεισιδαιμονιών, της παγκοσμιοποίησης ακόμα και διάφορων παιχνιδιών του μυαλού του.

Για όλους αυτούς τους λόγους θεωρώ ότι η αλληγορία του σπηλαίου είναι μάθημα ζωής και όχι απλώς ένα κεφάλαιο στην ύλη των αρχαίων της Γ’ λυκείου. Να θυμάσαι: Ψάξε, αναζήτησε, απόρριψε, φτάσε στην αλήθεια και έπειτα γίνε ο πρεσβευτής της, ο δάσκαλός της, ο υπηρέτης της.