Η αντιμετώπισή μας όσον αφορά το κάπνισμα στην Ευρώπη σήμερα έχει αλλάξει, διότι όλο και περισσότερες έρευνες αναδεικνύουν τις βλαπτικές επιδράσεις του καπνίσματος τόσο στον ενεργητικό όσο και στον παθητικό καπνιστή. Κι ενώ οι καπνιστές περασμένων δεκαετιών να είχαν τη δικαιολογία της άγνοιας για το πόσο το κάπνισμα βλάπτει, στις μέρες μας δεν υπάρχει αυτή η έλλειψη πληροφοριών. Στα πλαίσια της παγκόσμιας καμπάνιας κατά του καπνίσματος, παρατηρούμε την έλλειψη διαφημιστικών σποτ για τις εταιρίες καπνού και τσιγάρων. Ένα άλλος τομέας που ασκεί επιρροή στην κοινή γνώμη είναι ο κινηματογράφος και ο χώρος της μόδας. Τόσο στις ταινίες όσο και στις καμπάνιες του χώρου της μόδας το τσιγάρο είναι απόν σε σχέση με παλαιότερες εποχές όπου οι πρωταγωνιστές καπνίζαν σε όλη τη διάρκεια των ταινιών σαν φουγάρα!
Διαφημίσεις
Στην αμερικανική σειρά εποχής Mad Men, παίρνουμε μια γεύση από τον τρόπο που διαφήμιζαν οι καπνοβιομηχανίες τα τσιγάρα τους ως φάρμακο (!) με ευεργετικά για τον οργανισμό αποτελέσματα. Μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις και υποτιθέμενοι γιατροί δήλωναν υπεύθυνα ότι το κάπνισμα ευεργετεί(!). Στις ελληνικές και ξένες διαφημίσεις και αφίσες των δεκαετιών του 1950, του 1960 και του 1970 πρωταγωνιστούσαν συνήθως νεαρές ελκυστικές κοπέλες ή νεαροί που φαίνονται να καπνίζουν. Έμμεσα, λοιπόν, οι διαφημιστικές εταιρίες περνούσαν στους καταναλωτές τη μόδα του καπνίσματος χωρίς ενοχές. Άλλωστε, ανέκαθεν ό,τι είναι μόδα είναι ευρέως αποδεκτό, έστω και αν βλάπτει.
Μια ελληνική πρωτιά στην Ευρώπη
Ωστόσο, με το πέρασμα των δεκαετιών, αποκαλύφθηκαν αργά αλλά σταθερά τα προβλήματα υγείας που προκαλούσε το κάπνισμα στο αναπνευστικό σύστημα. Ωστόσο, η επίδραση των διαφημίσεων των περασμένων ετών για την ανεκτίμητη αξία του τσιγάρου έχουν εισχωρήσει τόσο βαθιά στο συλλογικό ασυνείδητο, που θεωρείται φυσιολογικό κάποιος να καπνίζει. Έστω και αν βλάπτει την υγεία του. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα της επιλογής του καπνίζειν. Θα συμφωνούσαμε, εάν αυτός ο κάποιος δεν έβλαπτε και τους γύρω του μέσω του παθητικού καπνίσματος. Και τώρα ας πάμε στα στατιστικά στοιχεία για τους καπνιστές στην Ευρώπη γενικότερα και στην Ελλάδα ειδικότερα.
Σύμφωνα με μια έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 2007, ο αριθμός των καπνιστών στην Ευρώπη είναι περίπου 250 εκατομμύρια κάτοικοι, εκ των οποίων πάνω από το μισό είναι γένους αρσενικού. Στη Δυτική Ευρώπη 34% των ανδρών καπνίζουν με ένα ποσοστό της τάξης του 25% των γυναικών να ακολουθούν. Ωστόσο, η Ελλάδα κατέχει την πρωτιά στους καπνιστές σε σχέση με άλλες χώρες της Δυτικής Ευρώπης με ποσοστό 37,6% στο γενικό πληθυσμό της. Σύμφωνα και με συμπληρωματικές μελέτες (έρευνα HBSC, μελέτη GYTS, μελέτη ESPAD) οι περισσότεροι ενήλικοι καπνιστές συνήθως έχουν υπάρξει και καπνιστές ήδη από την εφηβεία τους. Πιο σπάνια κάποιο άτομο γίνεται καπνιστής μετά την ενηλικίωση. Άλλωστε, όλοι λίγο πολύ, ως μαθητές γνωρίζαμε ότι σε κάθε προαύλιο του σχολείου υπήρχε πάντα και ένας κρυφός χώρος που λειτουργούσε ως άτυπο καπνιστήριο για τους ανήλικους καπνιστές μακρυά από τα βλέμματα των καθηγητών.
Ωστόσο, με το πέρασμα των ετών το κάπνισμα δεν περιορίστηκε στην Ελλάδα. Μόλις πέρυσι η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρία βεβαίωσε ότι περίπου 38%-40% των πολιτών καπνίζουν στην Ελλάδα. Παρ’ όλη την εμπεριστατωμένη αντικαπνιστική καμπάνια και τις επιστημονικές μελέτες που αναρτώνται κάθε χρόνο σχετικά με τα βλαπτικά αποτελέσματα του καπνίσματος, αρκετοί συμπολίτες μας επιμένουν σε αυτή τη συνήθεια, η οποία αποτελεί έναν ισχυρό εθισμό. Η οικονομική κρίση και τα προβλήματα που ανέκυψαν, οδηγούν πολλούς να βρίσκουν διέξοδο μέσω του καπνίσματος, θα έλεγε κάποιος. Ωστόσο, πρόκειται περισσότερο περί εθισμού, παρά περί ευχάριστης συνήθειας. Οι περισσότεροι καπνιστές διατηρούν την ψευδαίσθηση του ελέγχου πάνω στο τσιγάρο. Θεωρούν, δηλαδή, ότι το κάπνισμα είναι περισσότερο ένα ευχάριστο χόμπυ παρά ένας εθισμός που έχει καταλάβει τον οργανισμό τους και τον σκοτώνει μέρα με τη μέρα.Θεωρούν ότι μπορούν να «κόψουν» το τσιγάρο όποια στιγμή θέλουν, ωστόσο πολλοί λίγοι τα καταφέρνουν. Και οι περισσότεροι επιστρέφουν στον εθισμό τους αργά ή γρήγορα.
Αντικαπνιστικός νόμος
Επειδή ακριβώς το παθητικό κάπνισμα βλάπτει εξίσου με το ενεργητικό κάπνισμα, μόλις το 2002 στην Ελλάδα ψηφίστηκε νόμος, στα ευρωπαϊκά πλαίσια, σχετικά με την απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους για την προστασία της υγείας των μη καπνιστών. Ωστόσο, ο εν λόγω νόμος περιείχε αρκετές ασάφειες και «παραθυράκια» με αποτέλεσμα να καταστεί αδρανής στις περισσότερες περιπτώσεις. Το 2009 εφαρμόστηκε ένας αυστηρότερος νόμος, που είχε ψηφιστεί την προηγούμενη χρονιά, με αποτέλεσμα να απαγορεύεται αυστηρά το κάπνισμα σε χώρους εργασίας και σε δημόσιους χώρους άνω των 70 τ.μ. δίχως εξαιρέσεις και με την επιβολή διόλου ευκαταφρόνητων προστίμων στους παραβάτες. Τα τελευταία χρόνια ο εν λόγω νόμος φαίνεται να εφαρμόζεται, παρότι δεν εκλείπουν οι παραβάτες, καθότι οι έλεγχοι δεν είναι ιδιαίτερα αυστηροί και αρκετοί μαγαζάτορες αρνούνται να εφαρμόσουν το νόμο.
Η ευθύνη των καπνοβιομηχανιών
Ο γνωστός νόμος της προσφοράς και της ζήτησης αφορά και την περίπτωση της αγοράς των τσιγάρων, μάλλον από την αντίστροφη, όμως. Όσο οι καπνοβιομηχανίες προσφέρουν και «βομβαρδίζουν» με διαφημίσεις τους καταναλωτές, μικρούς και μεγάλους, τόσο οι καπνιστές θα συνεχίσουν να καπνίζουν. Παρότι οι κυβερνήσεις λαμβάνουν μέτρα για την καταπολέμηση του καπνίσματος, επιμένουν πεισματικά να αγνοούν(?) τη ρίζα του προβλήματος και τεχνηέντως προβάλουν τον καπνιστή ως τη ρίζα του προβλήματος, ενώ ξεκάθαρα η ευθύνη ανήκει στις καπνοβιομηχανίες.
Τα τελευταία χρόνια τα πακέτα των τσιγάρων έχουν χάσει μέρος της ελκυστικούς τους εμφάνισης λόγω της επιβολής μέσω διεθνών κανονισμών μεγάλων ετικετών που προειδοποιούν ότι το κάπνισμα βλάπτει (sic). Ωστόσο, οι αντικαπνιστικοί νόμοι εντείνονται παγκοσμίως, καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι χάνουν την υγεία τους εξαιτίας του καπνίσματος. Μάλιστα τον τρέχοντα μήνα η Ουρουγουάη έχει να αντιμετωπίσει δικαστικά τις μηνύσεις της καπνοβιομηχανίας Philip Morris. Ο λόγος της διένεξης μεταξύ των δύο μερών είναι ο αντικαπνιστικός νομός που έχει θέσει το κράτος της Ουρουγουάη, σύμφωνα με τον οποίο, το 80% της επιφάνειας του πακέτου θα πρέπει να καλύπτεται από προειδοποιητικά για τις βλαπτικές ιδιότητες του τσιγάρου σήματα. Η εταιρία αντιδρά, καθώς κάτι τέτοιο θα καθιστά το πακέτο μη ελκυστικό και άρα θα ζημιωθούν τα κέρδη της. Να αναφέρουμε ότι από τότε που το εν λόγω κράτος επέβαλε τον νόμο, έχει μειωθεί αισθητά ο αριθμός των καπνιστών, καθώς ήταν από τις χώρες με τεράστιο ποσοστό καπνιστών και ασθενών εξαιτίας του καπνίσματος. Το παράδειγμα της Ουρουγουάη υιοθέτησαν και άλλα κράτη, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, η Αυστραλία, η Νορβηγία, η Νέα Ζηλανδία, η Φινλανδία και άλλες.
Τρόποι διακοπής του εθισμού
Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί σύγχρονοι μέθοδοι διακοπής τους καπνίσματος, ενώ στο εμπόριο κυκλοφορούν και ποικίλα σκευάσματα που βοηθούν στη διακοπή του καπνίσματος. Ωστόσο, για να διακοπεί το κάπνισμα οριστικά χρειάζεται θέληση και αποφασιστικότητα πάνω από όλα. Στα φαρμακεία πωλούνται τα γνωστά αυτοκόλλητα νικοτίνης και οι τσίχλες νικοτίνης, καθώς και τα ρινικά σπρέι νικοτίνης που υποκαθιστούν το τσιγάρο και μειώνουν σταδιακά την επιθυμία για πρόσληψη της νικοτίνης μέσω του τσιγάρου, στην οποία οφείλεται το αίσθημα της εξάρτησης. Ωστόσο, κυκλοφορούν και ειδικά χάπια με τις ουσίες βουπροπιόνη και βαρενικλίνη, που καταπολεμούν, επίσης, την ανάγκη για νικοτίνη. Υπάρχουν, όμως, και οι εναλλακτικές μέθοδοι με τη βοήθεια του υπνωτισμού ή του βελονισμοί, για όσους τις προτιμούν. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, επίσης, θεωρούνται μια εναλλακτική λύση για το κάπνισμα, αν και οι συνέπειες στον ανθρώπινο οργανισμό θεωρούνται αρνητικές από πολλούς και αποτελεί μια λύση που αμφισβητείται. Στον αγώνα κατά του καπνίσματος έχουν οργανωθεί και στην Ελλάδα τα Ιατρεία Διακοπής του Καπνίσματος, που στεγάζονται στα νοσοκομεία και τα δημοτικά ιατρεία, και προσφέρουν ιατρική βοήθεια, ενημέρωση και ψυχολογική συμβουλευτική σχετικά με το κάπνισμα. Άλλωστε, διαδικτυακά μπορεί κάποιος για αρχή να ενημερωθεί για τους κινδύνους του καπνίσματος τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά και εδώ.
