Με αφορμή λοιπόν το προχθεσινό κραχ του ελληνικού χρηματιστηρίου αυτό το άρθρο γράφτηκε, θέλοντας να δείξει μέσω ιστορικών παραδειγμάτων πώς ο άνθρωπος προκειμένου να κερδοσκοπήσει ξεπερνάει τα όριά του!
Τα χρηματιστηριακά «κραχ» είναι βαρυσήμαντα χρηματοοικονομικά γεγονότα, απρόβλεπτα για τον περισσότερο κόσμο, ειδικά οικονομολόγους, που επηρεάζουν δραματικά τον οικονομικό πλούτο μιας χώρας και σε εξαιρετικές περιπτώσεις (όπως το «κραχ» του 1929) τα θεμέλια της παγκόσμιας οικονομίας. Ιστορικώς, η καλπάζουσα απληστία (Greed run amok) σε συνδυασμό με την κερδοσκοπική μανία αποτελούν τα απαραίτητα χαρακτηριστικά κάθε χρηματιστηριακής φούσκας, η οποία όταν τρυπηθεί σκάει, επιφέροντας έτσι τεράστιες χρηματιστηριακές απώλειες. Πάντοτε πριν από το κραχ οι μετοχές είναι υπερτιμημένες, η κυκλοφορία του χρήματος αυξανόμενη και οι οικονομολόγοι δηλώνουν οτι η οικονομία είναι στην καλύτερη της φάση. Μέσα σ’ αυτή την ατμόσφαιρα, το επενδυτικό κοινό και χρηματιστές βρίσκονται σε ψυχολογική κατάσταση ευφορίας. Το πολιτικό κλίμα είναι αισιόδοξο, με τους πολιτικούς να δηλώνουν ανέμελα ότι «δεν θα αφήσουν το Χρηματιστήριο να πέσει» ή ως νέοι προφήτες ότι «έχει δρόμο ακόμα και για υψηλότερα επίπεδα»
Ακριβώς εκείνη τη χρονική στιγμή γενικής ευφορίας – όπως η ιστορία μας διδάσκει- το απροσδόκητο συμβαίνει και η βελόνα (εξωτερικό γεγονός) τρυπάει τη μεγαλοπρεπή φούσκα. Το «κραχ» βρίσκεται εν τη γεννέσει μέσα σ’ ένα πανδαιμόνιο ανοικτών εντολών πώλησης μετοχών. Η ψυχολογία του όχλου υπερισχύει και όλες οι τιμές καταρρέουν από τις ασταμάτητες πωλήσεις. Μαζική υστερία επικρατεί καθώς η λογική αντικαθίσταται από τα ζωώδη ένστικτα επιβίωσης
Ιστορικά παραδείγματα: 1 :Η «Μανία της Τουλίπας» αποτελεί το πιο θεαματικό γεγονός κερδοσκοπικής τρέλας που απορρέει από το σύνδρομο του «εύκολου πλουτισμού» (Get Rich Quick). Όλα ξεκίνησαν το 1593 όταν ένας καθηγητής βοτανολογίας του πανεπιστημίου του Άμστερνταμ εισήγαγε από τη Βιέννη στην Ολλανδία μια συλλογή ασυνήθιστων φυτών που προέρχοντο από την Τουρκία. Τα φυτά αυτά ονομάζονταν τουλίπες
Οι Ολλανδοί εκείνη την εποχή γοητεύτηκαν από την εμφάνιση τους και αμέσως έσπευσαν να προσθέσουν τα εξωτικά αυτά φυτά στους κήπους τους. Αλλά επειδή ο καθηγητής ήταν φιλάργυρος ζητούσε υψηλή τιμή για την πώληση τους. Έτσι ένα βράδυ κλέφτες εισέβαλλαν στο σπίτι του και έκλεψαν τους βολβούς τους οποίους μεταπώλησαν σε χαμηλότερη τιμή μεν, αλλά με μεγαλύτερο κέρδος απ’ αυτό που επιθυμούσε να πραγματοποιήσει ο καθηγητής. Έτσι απλά όλα ξεκίνησαν και μέσα στην επόμενη δεκαετία η τουλίπα έγινε το πιο ακριβό είδος των Ολλανδικών κήπων. Με την πάροδο του χρόνου πολλές από τις τουλίπες υπέκυψαν σε μη θανατηφόρο ασθένεια γνωστή ως «μωσαϊκό». Δηλαδή, λόγω της ασθένειας τα πέταλα δημιουργούσαν ποικιλία διαφορετικών χρωμάτων. Αυτό το χαρακτηριστικό γοήτευσε ιδιαίτερα τους Ολλανδούς και η ονομασία τους ακολούθησε. Η Viceroy, ήταν η ακριβότερη και έφτασε ν’ αποτιμάται στο απόγειο της κερδοσκοπικής μανίας (1636) άνω των 3000 φλορινίων, δηλαδή ποσό ίσο για την αγορά μια πολυτελούς οικίας μαζί με τους υπηρέτες.
2:Η Φούσκα των Νοτίων Θαλασσών (South Sea Bubble) απεικονίζει με ζωντάνια πως ο συνδυασμός του τρίπτυχου, εταιρική απάτη, πολιτική διαφθορά, και χειραγώγηση (manipulation) μετοχών μέσω χρηματιστηριακών καναλιών και τύπου, έλκει την πλειοψηφία του κόσμου ν΄αποχωριστεί τα χρήματά του. Η χρονική περίοδος που δημιουργήθηκε η φούσκα ήταν ιδεώδης. Η Αγγλία απολάμβανε μια μακρά περίοδο οικονομικής ευημερίας που κορυφώθηκε με την επικράτηση της ως παγκόσμια ναυτική δύναμη στις αρχές του 18ου αιώνα. Συνεχής πλούτος έρεε από τις αποικίες της. Μέσα σ΄αυτή την οικονομική ευημερία ήταν φυσιολογικό η κατοχή μετοχών ανωνύμων εταιριών (joint-stock companies) να θεωρηθεί προνόμιο. Αλλά οι μετοχές σε κυκλοφορία ήταν λίγες. Άρα έπρεπε να δημιουργηθούν. «Ένα μέρος της μεγαλοφυίας των χρηματοοικονομικών αγορών είναι το ότι, όταν υπάρχει πραγματική ζήτηση για μια μέθοδο με σκοπό ν΄επαυξήσει τις κερδοσκοπικές ευκαιρίες, η αγορά μετά βεβαιότητος θα το προμηθεύσει» παρατηρεί επιτυχημένα ο Burton Malkiel.Και αυτό συνέβη, όταν ο κόμης Harley (Earl of Oxford) το 1711 ίδρυσε την ανώνυμη εταιρία των Νοτίων Θαλασσών (South Sea Company). Η εταιρία δημιουργήθηκε με σκοπό τη διαπραγμάτευση εμπορίου μεταξύ Αγγλίας και Λατινικής Αμερικής, κυρίως με το Μεξικό και το Περού λόγω των κοιτασμάτων αργύρου και χρυσού. Προς επίτευξη του σκοπού αυτού πρότεινε στο Αγγλικό κοινοβούλιο να της χορηγηθεί άδεια μονοπωλίου για όλα τα λιμάνια της Λατινικής Αμερικής και αντ’ αυτού η εταιρία θ΄αναλάμβανε την εξαγορά ενός τμήματος του δημοσίου χρέους της χώρας. Έχοντας την υποστήριξη του βασιλιά και της Κεντρικής Τράπεζας της Αγγλίας το νομοθετικό διάταγμα υπερψηφίστηκε με 172 ψήφους υπέρ και 55 κατά. Έτσι μια εταιρία έλαβε «σάρκα και οστά» χωρίς να έχει ένα περιουσιακό στοιχείο, χωρίς πωλήσεις, χωρίς κέρδη και χωρίς γνώση του αντικειμένου (καθώς κανείς από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου δεν είχε γνώση εμπορίου). Μόνο ένα νομοθετικό διάταγμα και η στήριξη του βασιλιά ώθησαν το ευκολόπιστο κοινό να πληρώσει μέχρι και 400 λίρες τη μετοχή, λίγες μέρες πριν από τη ψήφισή του από το κοινοβούλιο. Διότι μετά την υπερψήφιση, η μετοχή αντί ν’ ανέβει, κατρακύλησε στις 290 λίρες. Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου ξεφόρτωναν στις πλάτες του ανυποψίαστου κοινού. Το αποκορύφωμα αυτής της απάτης και πολιτικής διαφθοράς σε βάρος του εύπιστου κοινού που οραματίστηκε απεριόριστα πλούτη έλαβε χώρα το 1720 όταν η εταιρία πρότεινε να εξαγοράσει όλο το δημόσιο χρέος της Αγγλίας που έφτανε τα 31 εκατομμύρια λίρες. Η αποπληρωμή θα γινόταν με την έκδοση μιας σειράς νέων μετοχών οι οποίες θα πληρώνονταν με δόσεις! Πρώτος ο βασιλιάς George I κατέβαλε 100.000 λίρες για την πρώτη δόση! Στο μεταξύ η μετοχή συνέχεια ανέβαινε μέσω χειραγώγησης, και με το ξέσπασμα της είδησης ότι ο βασιλιάς αγοράζει, πραγματικός πανζουρλισμός επικράτησε. Ακόμα και ξύλο έπεσε μεταξύ νευρικών και ανυπόμονων αγοραστών. Όσο πιο ορμητικά ανέβαινε η μετοχή, τόσο περισσότερες εκδόσεις μετοχών γίνονταν με την υπογραφή του υπουργού Οικονομικών, Mr. Aislabie.
Η οικονομική καταστροφή που προκλήθηκε είναι απερίγραπτη. Ακόμα και ο Issac Newton – ίσως ο μεγαλύτερος επιστήμων που περπάτησε επάνω σ’ αυτόν τον πλανήτη- έχασε την προσωπική του περιουσία λέγοντας το αλησμόνητο «μπορώ να υπολογίσω με ακρίβεια τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων αλλά όχι την ψυχολογία του όχλου». Κοινωνικές αναταραχές ξέσπασαν όταν η μετοχή σε στυλ ελεύθερης πτώσης διαπέρασε το σημείο στήριξης των 300 λιρών – επίπεδο πριν την ψήφιση του απατηλού νομοσχεδίου. Η ολοκληρωτική καταστροφή ήρθε τον Σεπτέμβριο του 1720* όταν η μετοχή σταμάτησε στις 135 λίρες. Δηλαδή κοντά στην τιμή από την οποία ξεκίνησε. Χιλιάδες περιουσίες χάθηκαν, μικρές και μεγάλες. Το «κραχ» παρέμεινε στις μνήμες του Δυτικού κόσμου για το υπόλοιπο του 18ου αιώνα. Στο επακόλουθο αυτού του συγκλονιστικού «κραχ» το Αγγλικό κοινοβούλιο για να προστατεύσει το κοινό από περαιτέρω χρηματιστηριακές απάτες ψήφισε το νομοσχέδιο της Φούσκας (Bubble Act) το οποίο απαγόρευε την έκδοση μετοχών από ανώνυμες εταιρίες.
Γενικά παρατηρούμε πως η απληστία του ανθρώπου και οι τάσεις επηρεασμού του από την εξουσία και το χρήμα οδηγούν και θα οδηγούν σε μεγάλα οικονομικά κραχ όπως αυτά τα δύο συν το μεγάλο κραχ του 1929 στο οποίο δεν αναφέρθηκα σε αυτό το άρθρο γιατί σχεδόν έναν αιώνα τώρα μεγάλος αριθμός αναλυτών έχει ασχοληθεί με τα τότε γεγονότα και το που οδήγησαν. Όπου ακούς πολλά κεράσια κράτα και μικρό καλάθι είναι η πιο σωστή ίσως περιγραφή του χρηματιστηρίου και η ιστορία φροντίζει να μας το διδάσκει με την πρώτη ευκαιρία.