Ο Ερρίκος Σουλολλάρι γράφει στο newsfilter.gr για τους σημαντικότερους αρχαίους δαίμονες της Μεσοποταμίας και εξηγεί την δράση τους στους ανθρώπους μέσα από τα αρχαία φυλαχτά.
Αρχικά, ο πολυθεϊσμός ήταν η κύρια μορφή θρησκευτικής λατρείας για τους κατοίκους των περιοχών γύρω από τις κοιλάδες των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Κατά τη διάρκεια περίπου πέντε χιλιάδων ετών η πολυθεΐα αποτελούσε την πίστη δύο ξεχωριστών πολιτισμών, αυτών των Σουμέριων-Ακκαδίων και των Ασσυρίων-Βαβυλώνιων. Η πίστη αυτή παρέμεινε σταθερή μέχρι την ημέρα που οι κάτοικοι της Μεσοποταμίας τέθηκαν υπό την επίδραση του χριστιανισμού, χωρίς όμως να αντικαθιστά τον πολυθεϊσμό, καθώς είναι γνωστό ότι ο τελευταίος συνέχισε να υπάρχει ως πρακτική θρησκευτική ως τον 4ο αιώνα μ.Χ.
Κατά την προϊστορική περίοδο, ειδικότερα μετά την 3η χιλιετία π.Χ., οι λαοί αυτοί πίστευαν σε διάφορα καλά και κακά πνεύματα. Τα πνεύματα αυτά ήταν ποικίλα σε είδη και είχαν εξίσου ποικίλα ονόματα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πίστη των κατοίκων στην ύπαρξη του πνεύματος του βουνού, της θάλασσας και της γης. Χαρακτηριστικά ονόματα των πνευμάτων αυτών ήταν τα Edimmu, Utuku, Sedu και Asakku, που αντιπροσώπευαν το πνεύμα του πυρετού.
Παρομοίως, οι Βαβυλώνιοι αργότερα απέδιδαν ζωή στην κάθε εμφάνιση της φύσης, όπως σε πέτρες, βράχια, βουνά, καταιγίδες, βροχές, κτλ. Έτσι, με τον τρόπο αυτόν πίστευαν και στην αντίστοιχη θεότητα που εν μέρει τους εκπροσωπούσε. Είναι επίσης γνωστό ότι οι Βαβυλώνιοι παρουσίαζαν τους θεούς και τους δαίμονες μέσα από εικόνες χαραγμένες πάνω σε λίθο και αργότερα ίσως και σε ξύλο. Έτσι, όλες οι πληροφορίες που έχουν αντληθεί για τους δαίμονες προέρχονται από διάφορα λογοτεχνικά κείμενα, εμπνευσμένα από μύθους της περιοχής, που κατά κύριο λόγο έχουν τη λειτουργία ξορκιών κατά των δαιμόνων.
Γεγονός όμως είναι ότι στην Μεσοποταμία δεν υπήρχε ένας γενικός όρος που να προσδιορίζει αυτά τα κακόβουλα όντα. Μερικά από αυτά έχουν δανειστεί τα ονόματά τους από τους παραδοσιακούς θεσμούς των Σουμέριων-Ακκάδιων. Για παράδειγμα, το όνομα «galu/galla» που αντιστοιχεί σε δαίμονα σήμαινε φύλακας- αστυνομικός. Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για αυτά τα ανθρωπόμορφα-ζωόμορφα όντα, καθώς σε αρκετές περιπτώσεις, οι περιγραφές αυτών των πνευμάτων είναι ασαφείς και αντιφατικές. Οι όποιες πληροφορίες έχουν αντληθεί για τους δαίμονες, προέρχονται από τα μεσοποταμιακά λογοτεχνικά-μυθολογικά κείμενα, αλλά ειδικότερα από τα διάφορα μαγικά ξόρκια, τα όποια φαίνεται ότι αποτελούσαν το κύριο όπλο των κατοίκων κατά των δαιμόνων.
Από την πλευρά των θυμάτων δεν υπάρχει καμιά πρόκληση προς τους δαίμονες. Για αυτό ίσως ο μόνος λόγος που μπορεί να εξηγήσει την επίθεση των δαιμόνων είναι η μοχθηρία που τους διατρέχει, καθώς έχουν έμφυτη την κακία μέσα τους.
Σε γενικές γραμμές όμως, η φύση των δαιμόνων θεωρείται ουδέτερη, δηλαδή δεν τείνει ούτε προς το καλό, αλλά ούτε και προς το κακό. Αυτό διαφαίνεται από τις πράξεις τους, καθώς μπορούν να βλάψουν το θύμα τους, προκαλώντας του διάφορες ασθένειες, αλλά τα καλόβουλα πνεύματα προστατεύουν τα άτομα τα όποια τους έφεραν στην ζωή μέσω μιας τελετουργίας. Οι τελετουργίες είχαν αποτροπαϊκό χαρακτήρα, καθώς στόχευαν στην απομάκρυνση του δαίμονα, παρά την καταστροφή του.
Ο χώρος που οι δαίμονες ζουν και ενεργούν κατά διαστήματα είναι αιωρούμενος και περιέχει χαοτικά στοιχεία. Συνεπώς, οι δαίμονες πετούν στον ουρανό αλλά και στον Κάτω Κόσμο χωρίς όμως να ανήκουν σε καμιά από τις δυο σφαίρες, αφού δεν έχουν μόνιμη κατοικία και περιφέρονται συνεχώς τριγύρω.
Όσον αφορά στα φυσικά χαρακτηριστικά τους, αυτά είναι ακόμη ακαθόριστα. Το σώμα τους είναι κατά βάση ανθρώπινο αλλά ανά τμήματα αποτελούνται συνήθως από διάφορα άλλα χαρακτηριστικά κυρίως από διάφορες οντότητες. Συγκεκριμένα, κανένα από αυτά τα μέρη δεν είναι αποκλειστικό χαρακτηριστικό κάποιου δαίμονα, αφού αρκετά χαρακτηριστικά ανήκουν και σε άλλους δαίμονες ή οντότητες.
Για παράδειγμα, η Lamashtu μοιράζεται πολλά χαρακτηριστικά της με το δαίμονα Pazuzu (πρόσωπο σκύλου, λέπια, δόντια γαϊδάρου, αιλουροειδή ουρά κλπ).
Οι δαίμονες δημιουργούνται συνήθως από αέρα και ανέμους. Έτσι, έχουν την ιδιότητα να γλιστρούν σαν καπνός κάτω από την πόρτα των σπιτιών η φυσώντας μέσα από τα παράθυρα, επειδή υπάρχει η απουσία σωματικής ύλης. Με αυτόν τον τρόπο, οι δαίμονες διεισδύουν στα θύματα τους μέσω των ανοιγμάτων που έχουν στο σώμα τους οι άνθρωποι και με τα αντίστοιχα ξόρκια οι δαίμονες απομακρύνονται γλιστρώντας έξω από τα ίδια ανοίγματα του σώματος σε μορφή καπνού.
Οι σημαντικότεροι δαίμονες κατά καιρούς ήταν η Lamashtu, o Pazuzu, o Imdugud-Anzu, οι Galla, o Assaku και οι Ugallu.
Ο θηλυκός δαίμονας Lamashtu
Κατά την πρώτη χιλιετία π.Χ., η Lamashtu παρουσιάζεται ως ένα βαβυλωνιακό κακόβουλο πνεύμα, θηλυκής φύσης. Ήταν κόρη του Anu (An) και σε αντίθεση με άλλους δαίμονες, οι οποίοι δρουν υπό την καθοδήγηση των θεών, η Lamashtu κινείται μόνη της. Αποτελεί το μεγαλύτερο φόβητρο για τις έγκυες μητέρες, καθώς τα θύματά της είναι τα αγέννητα και νεογέννητα βρέφη. Την περίοδο εκείνη, επομένως, η αποβολή και ο θάνατος των βρεφών αποδόθηκαν σε εκείνη. Η Lamashtu για να σκοτώσει το έμβρυο γλιστράει μέσα στο σπίτι εγκύων γυναικών και προσπαθεί να αγγίξει την κοιλιακή χώρα επτά φορές, ώστε να σκοτώσει το παιδί ή να το απαγάγει από τη μαία.
Ο θηλυκός αυτός δαίμονας αναφέρεται σε πολλές τελετές και μαγικά ξόρκια, τα περισσότερα από τα οποία παρέχουν πληροφορίες για την περιγραφή της και τη δράση της. Για την καταπολέμησή της, υπάρχουν διάφορα μαγικά μέτρα εναντίον της. Κάποια από αυτά ήταν εμφόρετα αντικείμενα, που διέθεταν συχνά τη χάλκινη κεφαλή του Pazuzu, ο οποίος έδιωχνε μακριά τη Lamashtu, καθώς σύμφωνα με το μύθο αυτή διώκεται από τον Pazuzu, που επιδιώκει να τη στείλει στον Κάτω Κόσμο.
Η Lamashtu συνήθως περιγράφεται με κεφαλή λιονταριού, δόντια παρόμοια με του γαϊδάρου, με τριχωτό σώμα, με γυμνά στήθη, σηκωμένα χέρια, συχνά ματωμένα, μακριά δάχτυλα και νύχια και με πόδια παρόμοια με ενός άλλου δαίμονα, του Anzu. Στις περισσότερες διασωθείσες εικονογραφίες της, απεικονίζεται με υψωμένα αυτιά, όπως του γαϊδάρου, και με ένα χοίρο και ένα κουτάβι να θηλάζουν τα στήθη της. Κρατά φίδια στα χέρια της, έχει το δικό της ξεχωριστό ζώο, δηλαδή το γάιδαρο, ενώ έχει τη δική της βάρκα, με την οποία επιπλέει στο ποτάμι του Κάτω Κόσμου
Ο δαίμονας Pazuzu
Πρόκειται για ένα βαβυλωνιακό-ασσυριακό δαίμονα, ο οποίος κάνει την εμφάνισή του κατά την εποχή του Χαλκού και ήταν γιος του θεού Hanpu. Ήταν βασιλιάς των δαιμόνων του ανέμου και εκπροσωπούσε το νοτιοδυτικό άνεμο, ο οποίος προκαλούσε καταιγίδες και ξηρασία. Χαρακτηρίζεται ως ένα εγχώριο πνεύμα, το οποίο έχει όλα τα χαρακτηριστικά των δαιμόνων της εποχής του Χαλκού.
Αν και, σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά που είναι συντηρητικά για εκείνη την εποχή, ο Pazuzu δε φέρει σαφή γνωρίσματα. Συγκεκριμένα, έχει τη μορφή ενός τρομακτικού πλάσματος, καθώς το κεφάλι του δεν έχει ανθρώπινα χαρακτηριστικά, αλλά στην ουσία είναι ένας καλός ταξιδιώτης, ο οποίος αναζητά τη φιλοξενία των ανθρώπων με αντάλλαγμα την προστασία των οικιών τους από τους ανεπιθύμητους επισκέπτες. Μάλιστα, σημαντικό είναι το κείμενο το οποίο αναγράφεται σε μία πήλινη κεφαλή του Pazuzu, από το οποίο αντλούνται πληροφορίες για την καταγωγή του και αποτελεί ένα είδος αναφοράς για την εισαγωγή του δαίμονα στην οικία του οικοδεσπότη. Επιπλέον, είναι υπεύθυνος για την προστασία των εγκύων γυναικών και βρεφών από την επιθετική δράση της Lamashtu.
Ως προς τα τυπολογικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν τον Pazuzu, αυτά διακρίνονται από αρκετές παραλλαγές στη μεσοποταμιακή εικονογραφία. Όμως, η πιο τυπική εικόνα του Pazuzu είναι αυτή που το κεφάλι του έχει ανθρωπόμορφα στοιχεία, μεγάλα στρογγυλά και βαριά μάτια, παχιά φρύδια, γενειάδα και στρογγυλά εξογκώματα. Ο λαιμός έχει οριζόντιες γραμμές, τα νύχια και τα πόδια του μοιάζουν με αρπακτικού, ενώ στην πλάτη έχει δύο ζεύγη φτερών.
Συνολικά, στις περισσότερες εικονογραφίες του, αποδίδεται σε επιθετική στάση, με το δεξί του χέρι να είναι υψωμένο και το αριστερό του πόδι προτεταμένο. Από την άλλη υπάρχουν πολυάριθμα ειδώλια του Pazuzu, στα οποία το κεφάλι έχει αποσπαστεί, καθώς αυτό χρησιμοποιούταν ως φυλακτό κατά των κακών πνευμάτων.
Έτσι, η αναπαράσταση του Pazuzu ήταν δημοφιλής, κυρίως σε μικρές κεφαλές, κάποιες φορές διάτρητες, οι οποίες φέρουν ξόρκια, που χρησίμευαν στην απόκρουση των κακών δαιμόνων. Οι κεφαλές ήταν λίθινες ή χάλκινες, με βασικό μειονέκτημα ότι υπήρχε μικρός χώρος που προσφερόταν για τη ζωγραφική διακόσμηση της κεφαλής ή για την εγχάραξή της. Αυτά τα φυλακτά κρέμονταν συνήθως γύρω από το λαιμό των εγκύων γυναικών και στις θύρες των οικιών των υπόλοιπων κατοίκων. Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται από τα αντίστοιχα αρχαιολογικά ευρήματα των ανασκαφών στις πόλεις της αρχαίας Μεσοποταμίας
Εκτός από τους 2 σημαντικούς προαναφερθέντες δαίμονες-πνεύματα που πρωταγωνιστούν στην εικονογραφία της Μεσοποταμίας, υπάρχουν και άλλοι δαίμονες, που διαδραμάτιζαν ένα ιδιαίτερο ρόλο στη μεσοποταμιακή εικονογραφία. Για αυτούς, επίσης αντλούνται πληροφορίες από διάφορα λογοτεχνικά και μυθολογικά κείμενα της εποχής, που είναι γραμμένα σε σφηνοειδή γραφή. Έτσι, σε αυτά τα κείμενα απαντάται το όνομα Sibittu, το οποίο παραπέμπει σε μία βαβυλωνιακή ομάδα δαιμόνων, που είναι γνωστή ως “The seven
Οι δαίμονες σαν αυτούς ήταν συχνά εχθρικοί απέναντι στους θνητούς και τους προκαλούσαν ασθένειες. Μάλιστα, υπάρχει αναφορά σε διάφορα λογοτεχνικά κείμενα ότι μερικοί δαίμονες αντιστοιχούσαν ο καθένας σε ένα σημείο του σώματος: ο Asakku για το κεφάλι, ο Namtaru για την τραχεία, ο Utukku για το λαιμό, ο Alu για το στήθος, ο Etimmu για τη μέση, ο Gallu για το χέρι και ο Ilu για το πόδι. Κατά την προσωπική μου άποψη, ένας Ασσύριος της εποχής υπέφερε από πονοκέφαλο, τότε ο κακός δαίμονας που τον κατεδίωκε ήταν ο Asakku.
Tέλος, ο δαίμονας pazuzu έγινε γνωστός και από την σκηνή στο θρίλερ εξορκισμός, όπου και τον βλέπουμε να εμφανίζεται σε αρκετές σκηνές..
Δείτε το παρακάτω απόσπασμα από την ταινία