Ο Μήνας, είναι το χρονικό διάστημα που ισούται με το 1/12 του πολιτικού έτους. Οι δώδεκα αυτές υποδιαιρέσεις, καθιερωμένες από την αρχαιότητα, είναι οι Μήνες. Από την αρχαιότητα , η Σελήνη υπήρξε το μέτρο διάρκειας του μήνα και στην αρχαϊκή της ονομασία, “Μήνη”, οφείλει το χρονικό αυτό διάστημα, το όνομά του. Μήνας, είναι το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να κάνει η Σελήνη μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Πλανήτη μας.
Η ανώμαλη όμως κίνηση της Σελήνης γύρω από τη Γη, καθώς και ο συνδυασμός της κίνησης αυτής με την κίνηση της Γης γύρω από τον Ήλιο, συνετέλεσαν στο να εισαχθούν διάφορα είδη Μηνών. Από αυτά, μας ενδιαφέρει ημερολογιακά ο συνοδικός Μήνας, αφού τα πρωτογενή Σεληνιακά ημερολόγια βασίστηκαν στη διάρκειά του.
Η φάση της πανσελήνου στη γλώσσα των αστρονόμων αναφέρεται ως “Αντίθεση της Σελήνης” ενώ η φάση της Νέας σελήνης, ονομάζεται “Σύνοδος”. Το χρονικό διάστημα μεταξύ δύο “Συνόδων”, ονομάστηκε Συνοδικός ή Σεληνιακός Μήνας. Ο Συνοδικός Μήνας, ο ευκολότερα αντιληπτός από τον άνθρωπο.
Ο μήνας, έχει διάρκεια 29 ημέρες, 12 ώρες, 44 πρώτα λεπτά και 2,9 δευτερόλεπτα. Επειδή όμως η διάρκεια του Συνοδικού Μήνα δεν είναι ακέραιος αριθμός ημερών, για θρησκευτικούς και πολιτικούς λόγους, στα Σεληνιακά και Σεληνο-Ηλιακά ημερολόγια, οι μήνες υπολογίζονται άλλοτε με 30 και άλλοτε με 31 ημέρες. Ας σημειωθεί ότι η Ελληνική λέξη Μήνας είναι αντίστοιχη με την Λατινική λέξη “Mensis”, την Ιταλική “Mese”, την Ισπανική “Mes”, τη Γαλλική “Mois”, την Αγγλική “Month”, τη Γερμανική “Monat”, τη Γοτθική “Menoths”, τη Σαξονική “Manoth”, τη Νορμανδική “Manathr”, τη Λετονική “Menesis”. Αυτό σημαίνει ότι στις Ευρωπαϊκές τουλάχιστον γλώσσες, η ρίζα της λέξης για το Μήνα, είναι κοινή.
Οι μήνες του Αρχαίου Αττικού ημερολογίου ήταν Σεληνιακοί και άρχιζαν με τη φάση της Νέας Σελήνης (Νουμηνία). Οι Αθηναίοι το πρώτο δεκαήμερο μετρούσαν κατ’ αύξοντα αριθμό τις ημέρες (Ισταμένου μηνός) δηλαδή αυξήσεως της Σελήνης (πρώτη, δευτέρα, τρίτη κλπ. επί δέκα και το τρίτο δεκαήμερο μετρούσαν αντιστρόφως, ενδεκάτη, δεκάτη, ενάτη κλπ. Φθίνοντος μηνός, δηλαδή ελαττώσεως της Σελήνης, έως τη Νέα Σελήνη. Επειδή 12 Σεληνιακοί μήνες ισούνται με 354 ημέρες, δηλαδή υπολείπονται κατά 11 ¼ ημέρες από το τροπικό έτος των 365 ¼ ημερών, κάθε τρίτο έτος, πρόσθεταν έναν εμβόλιμο μήνα, τον δεύτερο Ποσειδεώνα. Επιπλέον, το Αττικό έτος, άρχιζε με τον μήνα Εκατομβαιώνα, με το θερινό ηλιοστάσιο, επομένως δεν υπάρχει σύμπτωση με τους δικούς μας μήνες και τις ημερομηνίες τους. Γι’ αυτό και η κατάταξη των Αρχαίων Αττικών εορτών σε αυτούς, γίνεται κατά προσέγγιση. Οι μήνες του Αττικού ημερολογίου ήταν οι εξής: Εκατομβαιών, Μεταγειτνιών, Βοηδρομιών, Πυανοψιών, Μαιμακτηριών, Ποσειδεών (και Ποσειδεών Β’), Γαμηλιών, Ανθεστηριών, Ελαφηβολιών, Μουνυχιών, Θαργηλιών, Σκιροφοριών.
Η πρώτη ημέρα κάθε μήνα, η Νουμηνία, θεωρείτο ως η ιερότερη ημέρα. Την εόρταζαν ανεβαίνοντας στην Ακρόπολη με μεγάλη εμποροπανήγυρι, αγώνες στην παλαίστρα και συμπόσια. Γι’ αυτό καμία ετήσια γιορτή δεν γινόταν σε νουμηνία. Η δεύτερη ημέρα ήταν αφιερωμένη στον Αγαθό Δαίμονα, τον Διόνυσο, τον οποίο τιμούσαν με “άκρατον” (ανέρωτο) οίνο στο δείπνο. Τιμούσαν όμως και άλλους ήρωες και δαίμονες. Η τρίτη ήταν αφιερωμένη στην Αθηνά και η τέταρτη στον Ηρακλή, τον Ερμή, την Αφροδίτη και τον Έρωτα. Η έκτη και η έβδομη στην Άρτεμη και στον Απόλλωνα αντίστοιχα και η όγδοη στον Ποσειδώνα.
1. Ιανουάριος
Η ιστορία του Ιανουαρίου που είναι σήμερα ο πρώτος μήνας του έτους και έχει διάρκεια 31 ημέρες, αρχίζει γύρω στο 700 π.Χ. όταν ο δεύτερος – μετά τον Ρωμύλο – βασιλιάς της Ρώμης, ο Νουμάς Πομπίλιος (715-672 π.Χ.) τον πρόσθεσε ως ενδέκατο μήνα στο έως τότε δεκάμηνο έτος των Ρωμαίων. Τότε, ο πρώτος μήνας του έτους ήταν ο Μάρτιος. Ο μήνας της εαρινής ισημερίας.
Ο Ιανουάριος (Januarius) οφείλει την ονομασία του στον διπρόσωπο Θεό των Ρωμαίων Ιανό (Janus), επώνυμο Θεό της θύρας (Janua), πρώτο βασιλιά του Λατίου και Θεό των Θεών. Ο Ιανός, που ο Νουμάς καθιέρωσε τη λατρεία του, ήταν ο Θεός της κάθε αρχής, της έναρξης των πολεμικών επιχειρήσεων και των μεγάλων έργων. Κατά την παράδοση, ο πέμπτος βασιλιάς της Ρώμης, ο Ετρούσκος Ταρκύνιος ο Πρεσβύτερος, (Tarquinius Priscus, 616-578 π.Χ.) όρισε να αρχίζει το ημερολογιακό έτος από τον Ιανουάριο, επειδή κατά τον μήνα αυτόν γιορταζόταν ο Θεός Ιανός, ο Θεός της κάθε αρχής, επομένως και του έτους. Μετά την αποπομπή όμως της δυναστείας των Ετρούσκων το 510 π.Χ., έπαψε αυτή η ημερολογιακή μεταρρύθμιση. Στη συνέχεια με την πάροδο των χρόνων και για διάφορους λόγους, η πρώτη του έτους μεταφέρθηκε από την εαρινή ισημερία στο χειμερινό ηλιοστάσιο και τελικά γύρω στο 153 π.Χ. ο Ιανουάριος καθιερώθηκε ως ο πρώτος μήνας του πολιτικού έτους. Ο λαός στην αρχαία Ρώμη, ονόμαζε τον Ιανουάριο και “Quirinalis” από το “Quirinus” (Ενυάλιος) ιδιαίτερη προσωνυμία του Ιανού αλλά και του Άρη ως Θεού του πολέμου ή από την τιμητική προσηγορία του μετά θάνατον θεοποιηθέντος Ρωμύλου.
Η Γη βρίσκεται στο περιήλιο της τροχιάς της (το πλησιέστερο σημείο στον Ήλιο) 11 ημέρες μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, δηλαδή στις 2 Ιανουαρίου. Θεωρούμε όμως μάλλον απίθανο να ορίστηκε η αρχή του έτους την 1η Ιανουαρίου λόγω αυτού του αστρονομικού γεγονότος. Ωστόσο στην αρχαία Ρώμη, την 1η Ιανουαρίου γινόταν η ανάδειξη των ετήσιων Υπάτων και των Πραιτώρων και οι Καλένδες του Ιανουαρίου ήταν αφιερωμένες στο Θεό Ιανό.
Μολονότι ως αρχή του έτους είχε οριστεί ήδη από το 153 π.Χ. η 1η Ιανουαρίου, πολλοί αρχαίοι λαοί τοποθετούσαν την έναρξη του έτους είτε στην εαρινή ισημερία (21 Μαρτίου), είτε στο θερινό ηλιοστάσιο (21 Ιουνίου). Πολύ αργότερα, τουλάχιστον από τον 10 μ.Χ. αιώνα και μετέπειτα, καθιερώθηκε βαθμιαία στην Ευρώπη ως αρχή του πολιτικού έτους η 1η Ιανουαρίου.
Στη Ρώμη, τη δεύτερη μέρα του Ιανουαρίου πανηγυρίζονταν στις τριόδους της πόλης τα Compitalia προς τιμή των Λαρήτων (lares), των Θεοτήτων που προστάτευαν τις οδούς, τους αγρούς και τις οικίες, ενώ στις 9 του ίδιου μήνα εορτάζονταν προς τιμή του Ιανού τα Αγωνάλια ή Αγκονάλια (Agonalia) τα οποία πανηγυρίζονταν άλλες τρεις φορές κατά τη διάρκεια του έτους. Στις 17 Μαρτίου προς τιμή του Άρη, στις 21 Μαΐου προς τιμή του Βήδιου και στις 11 Δεκεμβρίου προς τιμή των Γήϊνων Θεοτήτων. Στις 30 Ιανουαρίου (αλλά και στις 4 Ιουλίου) γιορταζόταν στη Ρώμη η Θεά Ειρήνη με αγώνες και δημόσια λατρεία.
Ο λαός μας έχει διάφορες ονομασίες για τον Ιανουάριο. Ο Γενάρης είναι και Γεννολοητής, παρετυμολογικά, γιατί τότε γεννοβολούν τα κοπάδια. Γατόμηνας γιατί τότε ζευγαρώνουν οι γάτες και Μεσοχείμωνος γιατί είναι ο μεσαίος από τους τρεις χειμωνιάτικους μήνες. Ακόμα Κρυαρίτης (στη Μάνη) για το τσουχτερό του κρύο, αλλά και Γελαστός για τις Αλκυονίδες μέρες του. Κλαδευτής και Καλαντάρης (Πόντος-Καππαδοκία) από τα κάλαντα (Καλένδες) της αρχιχρονιάς. Τέλος, είναι Τρανός, Πρωτάρης, Μεγάλος Μήνας ή Μεγαλομηνάς γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους και έχει 31 ημέρες.
Πηγή: Περιοδικό 7 Ημέρες (Καθημερινή)
Ευχαριστώ για την ανάγνωση!
Γιώργος Μπιλικάς,
Storyteller.
