3. Μάρτιος
Ο Μάρτιος είναι ο 3ος μήνας του πολιτικού έτους με διάρκεια 31 ημέρες.
Ήταν ο πρώτος μήνας του δεκάμηνου Ρωμαϊκού ημερολογίου, ως ο μήνας κατά τον οποίο σημειώνεται η εαρινή ισημερία, την 21η του μηνός, μία αστρονομική αφετηρία πολύ λογικότερη από την 1η Ιανουαρίου που χρησιμοποιούμε σήμερα ως αρχή του έτους. Πράγματι η εαρινή ισημερία, ένα από τα τέσσερα βασικά σημεία της φαινόμενης τροχιάς του Ήλιου στην εκλειπτική, ήταν αστρονομικο-ημερολογιακό ορόσημο, αφού στην ημερομηνία αυτή εστιαζόταν η αρχή των περισσοτέρων αρχαίων ημερολογιακών συστημάτων.
Σύμφωνα με την παράδοση, καθιερώθηκε ως πρώτος μήνας από τον μυθικό Ρωμύλο προς τιμήν του πατέρα του και γενάρχη των Ρωμαίων Θεού του πολέμου Mars (Άρη). Στον Άρη επίσης ήταν η τρίτη ημέρα της εβδομάδας (dies Martis) από τον οποίο πήρε την ονομασία της που διατηρεί μέχρι σήμερα παραλλαγμένη σε ορισμένες Ευρωπαϊκές γλώσσες. (Martedi, Mardi, Martes κ.α.) Η 1η, 9η, 14η, 15η, 17η, 19η και η 23η ημέρα του Μαρτίου ήταν αφιερωμένες στον Άρη.
Την 1η Μαρτίου γιορταζόταν στη Ρώμη τα Matronalia, η σπουδαιότερη γιορτή προς τιμή της Θεάς Juno/Ήρας που ενίοτε εκαλείτο και Martialis, ως μητέρα του Mars/Άρη. Στη γιορτή αυτή, οι Ρωμαίες Δέσποινες (Matronae), απέθεταν στο ναό της Θεάς στον Εσκυλίνο Λόφο της Ρώμης τις προσφορές τους, συνήθως αγελάδες και χήνες που εθεωρούντο τα ιερά ζώα της θεάς. Αρχικά, η γιορτή ετελείτο μόνο από τις παντρεμένες γυναίκες στις οποίες προσέφεραν δώρα οι σύζυγοί τους. Αργότερα συμμετείχαν στη γιορτή αυτή όλες οι γυναίκες που εκείνη την ημέρα περιποιούνταν τις υπηρέτριές τους. Την ίδια ημέρα, δηλαδή στις Καλένδες του Μαρτίου, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα γενέθλια του Άρη και την πτώση της ιερής του ασπίδας από τον Ουρανό ή την ανεύρεσή του στη Regia, στο μυθικό ανάκτορο του Νουμά Πομπίλιου στους πρόποδες του Παλατίνου Λόφου της Ρώμης. Επίσης στις Καλένδες του Μαρτίου, οι Εστιάδες Ιέρειες άναβαν νέα ιερή φωτιά στον ναό της Εστίας στην αγορά της Ρώμης, για να τιμήσουν τόσο τη Θεά Εστία όσο και την αρχή του Έτους.
Την πρώτη πανσέληνο του έτους, δηλαδή στις 15 Μαρτίου κατά το αρχαίο Ρωμαϊκό ημερολόγιο, οι Ρωμαίοι τιμούσαν την Anna Perena, που εθεωρείτο η προσωποποίηση του έτους και ήταν πολύ δημοφιλής.
Το όνομά της σχηματίστηκε από την ευχή “Ut annare perennareque commode liceat” που σημαίνει “για να μας αφήσεις να ζήσουμε όλο το έτος, όπως μας αρέσει”. Η γιορτή αυτή που γινόταν στο φερώνυμο άλσος της Θεάς έξω από τη Ρώμη, είχε αγροτικό και ευρύτατα λαϊκό χαρακτήρα, με χορούς τραγούδια και πολλές άλλες εύθυμες εκδηλώσεις. Ο Βιργίλιος ταυτίζει τη Θεά με την Άννα, αδελφή της Διδούς, της βασίλισσας της Καρχηδόνας.
Στις 17 Μαρτίου γιορτάζονταν από τους Agonales –ιερατικά σωματεία που φύλαγαν στο ναό του Άρη τις 12 ιερές ασπίδες- τα Agonalia προς τιμή του Άρη. Επί ένα δεκαήμερο γιόρταζαν οι Agonales περιφερόμενοι ένοπλοι στους δρόμους της Ρώμης, χορεύοντας και τραγουδώντας.
Στις 24 Μαρτίου, οι Ρωμαίοι τιμούσαν τη μεγάλη Θεά Κυβέλη με οργιαστικές τελετουργίες γονιμικής μαγείας, κατά τις οποίες οι ιερείς της Θεάς, οι επονομαζόμενοι Γάλλοι, αυτοευνουχίζονταν. Οι τελετές αυτές, διατηρήθηκαν μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα.
Στις 25 του Μαρτίου γιόρταζαν τα Liberalia προς τιμή του Θεού Liber/Διονύσου και της συντρόφου του Libera, που ταυτίστηκε αργότερα με την Περσεφόνη. Στη γιορτή αυτή οι νέοι που είχαν συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας τους, παραλάμβαναν την ανδρική τήβεννο (Togam virilem) και εισέρχονταν πανηγυρικά στην ανδρική ηλικία. Στα νεότερα χρόνια, οι Ρωμαίοι θεωρούσαν τον Μάρτιο ως αφιερωμένο και στον Θεό Mercurius/Ερμή, τον οποίο στις διάφορες παραστάσεις του μηνός Μαρτίου, παρίσταναν σαν εύρωστο άνδρα που φοράει δέρμα Λύκαινας.
Στο αρχαίο Ρωμαϊκό ημερολόγιο το έτος άρχιζε τον Μάρτιο, όταν ο αστερισμός του Ταύρου ήταν μόλις ορατός στα δυτικά, δύοντας σχεδόν μαζί με τον Ήλιο. Για τους αρχαίους Ρωμαίους λοιπόν, η “Εσπερία Δύσις” του Ταύρου, σημείωνε την αρχή του νέου έτους. “Ο λευκός Ταύρος ανοίγει με τα χρυσά του κέρατα το νέο έτος” αναφέρει ο Βιργίλιος στον “Πρώτο Γεωργικό” του.
Επειδή ο Μάρτιος είναι ο μήνας της εαρινής ισημερίας, διατηρήθηκε σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες ως ο πρώτος μήνας του έτους μέχρι τα μέσα περίπου του Μεσαίωνα.
Ο Μάρτιος έχει στην Ελλάδα πάρα πολλές ονομασίες που σχετίζονται με τις ασταθείς καιρικές του συνθήκες. “Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές” και “Μάρτης είναι χάδια κάνει, πότε κλαίει πότε γελάει”. Αλλά καθώς τον μήνα αυτόν ξεκινάει η άνοιξη και αχνοφαίνονται οι υποσχέσεις του καλοκαιριού, σε πολλά μέρη ο Μάρτιος ονομάζεται και Ανοιξιάτης. “Από Μάρτη καλοκαίρι κι’ από Αύγουστο χειμώνα”, χωρίς βέβαια να παύει να είναι και Γδάρτης για το δριμύ του ψύχος (“Μάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκάφτης”, “Τα παλιόβοϊδα τα γδέρνει, τα δαμάλια τα παιδεύει”) και Παλουκοκάφτης καθώς πολλές φορές τα παρατεταμένα του κρύα, αναγκάζουν τους χωρικούς έχοντας εξαντλήσει το απόθεμά τους σε καυσόξυλα, να καίνε ακόμα και τα παλούκια από τους φράχτες τους για να ζεσταθούν. “Φύλα ξύλα για τον Μάρτη, να μην κάψεις τα παλούκια” προτρέπει η λαϊκή σοφία. Λόγω της αστάθειάς του ο Μάρτης ονομάζεται επίσης Κλαψομάρτης και Πεντάγνωμος “Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος, πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε πως δεν εξαναχιόνισε”. Όντως, αν και πρώτος μήνας της άνοιξης, ο Μάρτιος είναι ένας από τους πιο κρύους μήνες του έτους και στα ορεινά το χιόνι πέφτει πυκνό. “Όπως τον Μάρτη τα βουνά ασπρίζουν απ’ τα χιόνια, έτσι της νύφης τα μαλλιά, ν’ ασπρίσουν απ’ τα χιόνια” λέει μια έμμετρη γαμηλιάτικη ευχή. Ο Μάρτιος θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δέντρων, γι’ αυτό και σε πολλά μέρη λέγεται Φυτευτής.
Τέλος, λόγω της μεγάλης γιορτής του Ευαγγελισμού στις 25 Μαρτίου, λέγεται και Βαγγελιώτης.
(Από το ένθετο περιοδικό “7 Ημέρες” της Καθημερινής)
Γιώργος Μπιλικάς.