Ο Απρίλιος είναι ο 4ος μήνας του πολιτικού έτους με διάρκεια 30 ημέρες. Αρχικά, ήταν ο δεύτερος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου Ρωμαϊκού ημερολογίου. Το όνομά του προέρχεται από το Λατινικό ρήμα Aperire που σημαίνει ανοίγω, γιατί τον μήνα αυτόν ανοίγουν, ανθίζουν τα λουλούδια. Σύμφωνα με την αρχαία Ρωμαϊκή παράδοση, ο Απρίλιος ήταν αφιερωμένος στη Θεά Αφροδίτη, που οι Ρωμαίοι τιμούσαν με μεγαλοπρεπείς γιορτές την 1η αυτού του μήνα. Παράλληλα, ήταν αφιερωμένος και στον Απόλλωνα από τη λαϊκή ονομασία του οποίου Aperta ίσως και να προήλθε το όνομά του.
Από τις 4 μέχρι τις 10 Απριλίου, τελούνταν στη Ρώμη τα Megalesia, εορτή της Μεγάλης Θεάς Μητέρας (Magna mater) Κυβέλης. Η λατρεία της Θεάς εισήχθη στη Ρώμη κατά τη διάρκεια του δεύτερου Καρχηδονιακού πολέμου από την Πεσινούντα της Φρυγίας, από όπου οι ιερείς την μετέφεραν στη Ρώμη και το είδωλο της Θεάς που τοποθετήθηκε στο κέντρο του ναού της στον Παλατίνο Λόφο. Κατά τη διάρκεια της εβδομαδιαίας αυτής γιορτής, κατά την οποία οργανώνονταν μουσικοί και γυμνικοί αγώνες, οι ευνούχοι ιερείς της Κυβέλης περιέφεραν με πομπή στην πόλη το είδωλο της Θεάς, που οι πιστοί της έραιναν με νομίσματα και ροδοπέταλα.
Στις 21 Απριλίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Palilia, ποιμενική γιορτή προς τιμή της θεότητας Pales, αντίστοιχη προς την Vesta (Εστία) ή προς την Μεγάλη Μητέρα των Θεών, Κυβέλη, εφ’ όσον η Εστία αντιστοιχούσε προς την Μεγάλη Θεά Κυβέλη. Κατά την διάρκεια των Palilia, οι ποιμένες κρατώντας κλαδιά δάφνης, ράντιζαν με νερό το έδαφος. Στη συνέχεια άναβαν φωτιές και πηδούσαν τρεις φορές πάνω απ’ αυτές για να εξαγνιστούν. Οι Ρωμαίοι, επειδή πίστευαν ότι την ημέρα αυτή ο μυθικός Ρωμύλος είχε χτίσει τη Ρώμη, θεωρούσαν τα Palilia ως επέτειο της κτίσης της αιώνιας πόλης. Η γιορτή αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 787 μ. Χ. οπότε καταργήθηκε από την Ζ’ Οικουμενική Σύνοδο ως ειδωλολατρική.
Στις 22 Απριλίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν με κρασοκατανύξεις τα Vinalia priora τα πρώτα “οινοφόριά” τους, δηλαδή τις πρώτες γιορτές του κρασιού στο έτος.
Στις 28 Απριλίου άρχιζαν και συνεχίζονταν μέχρι τις 2 Μαΐου τα Floralia, τα Ρωμαϊκά Ανθεστήρια, προς τιμή της Flora, Θεάς της βλάστησης, της χλωρίδας και της άνοιξης. Ο αυτοκράτορας Νέρων, (54-68 μ.Χ.) θέλησε να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Neronius, σε ενθύμιση της σωτηρίας του ύστερα από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας εναντίον του τον Απρίλιο του έτους 65 μ.Χ., απόπειρα στην οποία συμμετείχε και ο δάσκαλός του φιλόσοφος Σενέκας, ο οποίος για να αποφύγει τον εξευτελισμό, αυτοκτόνησε. Η ονομασία όμως αυτή, δεν επικράτησε.
Τον μήνα αυτόν, υπάρχει σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης το έθιμο της Πρωταπριλιάς με τα αθώα ψέματα. Το αρχαιότατο αυτό έθιμο της Δύσης, που πιθανώς ήρθε στην Ελλάδα την εποχή των Σταυροφοριών, ήταν γνωστό στην Μεσαιωνική Γαλλία. Την εποχή εκείνη είχε καθιερωθεί στη Γαλλία για κάποιο διάστημα, ως αφετηρία του έτους η 1η Απριλίου, αφού ο εορτασμός του Πάσχα κατά τον Απρίλιο, καθόριζε ταυτόχρονα την ημερολογιακή αρχή του έτους. Την 1η Απριλίου του 1560 ή του 1564, επί Καρόλου Θ’ (1560-1574) μετατέθηκε η αρχή του έτους από την 1η Απριλίου, στην 1η Ιανουαρίου, για να συμβαδίζει ημερολογιακά η Γαλλία με τις άλλες χώρες. Στη συνέχεια το 1583, με διάταγμα του Ερρίκου Γ’ υιοθετήθηκε το Γρηγοριανό ημερολόγιο και σταθεροποιήθηκε η αρχή του έτους την 1η Ιανουαρίου. Η αλλαγή αυτή, δημιούργησε προβλήματα στον λαό, καθώς οποιαδήποτε ημερολογιακή μετάθεση, ή οτιδήποτε έχει σχέση με την οργάνωση του χρόνου, συνεπάγεται έντονη συναισθηματική φόρτιση. Όσοι από τους υπηκόους του Ερρίκου Γ’ αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή, πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την 1η Απριλίου ως Πρωτοχρονιά, λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα και κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα. Όμως οι ρίζες του εθίμου είναι ακόμα παλαιότερες και ανάγονται στους αρχαίους Κέλτες.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι Κέλτες συνήθιζαν την Πρωταπριλιά που καλοσύνευε ο καιρός, να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια χέρια, αλλά οι ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια, έδιναν και έπαιρναν. Γι’ αυτό οι Γάλλοι ονομάζουν ακόμα και σήμερα το πρωταπριλιάτικο ψέμα, Poisson d’ Avril δηλαδή “Ψάρι του Απρίλη”. Ούτως ή άλλως, όμως, το έθιμο είναι πανευρωπαϊκό. Οι Άγγλοι ονομάζουν την 1η Απριλίου, April fool’s day.
Οι Απριλιάτικες βροχές θεωρούνταν από τους γεωργούς ευεργετικές. Γι’ αυτό και η παροιμία: “Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης πέντε, να δεις το κοντοκρίθαρο πως στρίβει το μουστάκι, να δεις και τις αρχόντισσες πως ψιλοκλισαρίζουν, να δεις και τη φτωχολογιά πως ψιλοκοσκινάει” και “Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι’ ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνον τον ζευγά, που ’χει πολλά σπαρμένα”.
Σε μερικά μέρη της υπαίθρου, αποκαλούν τον Απρίλη Γρίλλη δηλαδή Γκρινιάρη γιατί συνήθως αυτόν τον μήνα τέλειωναν τα φτωχικά αποθέματα από τις προηγούμενες συγκομιδές και άρχιζαν οι γκρίνιες στην οικογένεια. Ακόμα τον λένε και Τιναχτοκοφινίτη, επειδή τινάζονται τα κοφίνια για να καθαριστούν. “Απρίλης – Γρίλλης – Τιναχτοκοφινίτης”.
Σε πολλά μέρη της πατρίδας μας ο Απρίλης λέγεται και Αηγιωργίτης από την γιορτή του Αγίου Γεωργίου, αλλά και Λαμπριάτης λόγω της μεγάλης γιορτής της Λαμπρής, του Χριστιανικού Πάσχα που συνήθως γιορτάζεται αυτό τον μήνα. Συχνά αναφέρεται και ως Τριανταφυλλάς, επειδή τότε ανθίζουν οι τριανταφυλλιές, μια ονομασία που συναντάμε και για τον Μάιο, για τον ίδιο λόγο. Σε σχέση με τον Μάιο που ακολουθεί, ο λαός λέει “Ο Απρίλης έχει τη δροσιά κι’ ο Μάης τα λουλούδια”.
Ο Απρίλιος και ο Μάιος κατέχουν στον κύκλο του έτους, την τελείως ανοιξιάτικη περίοδό του, το Μαγιάπριλο όπως το λέει ο λαός, που αποτελεί ένα ενιαίο χρονικό σύνολο, με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της βλάστησης και της άνθισης, με τις μυρωδιές των ανθισμένων λουλουδιών, με μία λέξη, όλη την ομορφιά της φύσης.
(Από το ένθετο περιοδικό “Επτά Ημέρες”, της Καθημερινής)
Γιώργος Μπιλικάς
Storyteller
