Καλημέρα σας και καλή εβδομάδα . Πόσο μου αρέσει να παίρνω συνεντεύξεις από ανθρώπους που με συγκινούν και με ενθαρρύνουν να πάω παρακάτω. Ο καλεσμένος μας για αυτήν την σύνεντευξη είναι ο Παναγιώτης Πεντάρης. Είναι ένας άνθρωπος που τον γνώρισα σε μια εκδήλωση που έλαβε χώρα στην Τεχνόπολη στο Γκάζι , με θέμα “Προφορικές Ιστορίες για αόρατα γενναιολογικά δέντρα” , στις 27 Απριλίουν 2023 και ημέρα Πέμπτη.
Πάμε να πούμε μερικά πράγματα που δεν ξέραμε για τον Παναγιώτη Πεντάρη.
Ο Παναγιώτης Πεντάρης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Θανατολογίας και Κοινωνικής Εργασίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, καθώς και Επισκέπτης Καθηγητής στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και το Πανεπιστήμιο του Γκρένουιτς. Για τα τελευταία 14 χρόνια έχει εξαγάγει έρευνα στον τομέα της Θανατολογίας και της Κοινωνικής Εργασίας, επηρεάζοντας έτσι κοινωνική πολιτική και πρακτικές όσον αφορά την φροντίδα των ετοιμοθάνατων και πενθούντων παγκοσμίως. Επιπλέον, ο Δρ. Πεντάρης έχει ασχοληθεί με ζητήματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, αφιερώνοντας χρόνο ώστε να προσφέρει στην αναγνώριση των δικαιωμάτων αυτών των ανθρώπων. Είναι Κεντρικό Μέλος του Διεθνούς Οργανισμού για τη Μελέτη του Θανάτου και της Κοινωνίας, και συχνά παρουσιάζει ερευνητικά δεδομένα σε διαφορετικές κυβερνήσεις. Τέλος, ο Δρ. Πεντάρης είναι δικαστής στην Αγγλία σε ζητήματα οικογενειακού δικαίου.
Πως αποφασίσατε να σπουδάσετε Θανατολογία;
Δεν πρόκειται για μία απόφαση που παίρνει κανείς αβίαστα ή με απόλυτη αντίληψη της θεματολογίας. Πρόκειται για το αποτέλεσμα της πορείας μου στην εκπαίδευση και στην επαγγελματική μου καριέρα. Πάντοτε ήθελα να ασχοληθώ με την κοινωνία και τον άνθρωπο – ήθελα να καταπιαστώ με ασχολίες που θα μου επέτρεπαν να προσφέρω στον τομέα της κοινωνικής και προσωπικής ανάπτυξης, και σε χώρο που αφορά στην εξέλιξη του ανθρώπου και των κοινωνικό-πολιτικό-οικονομικών συνθηκών που επηρεάζουν ανθρώπινες εμπειρίες. Ασχολήθηκα με την Κοινωνική Εργασία και την Κοινωνική Πολιτική, και πολύ γρήγορα βρέθηκα να εργάζομαι με ανθρώπους που βρισκόντουσαν στο περιθώριο της κοινωνίας – είτε λόγω στίγματος είτε λόγω έλλειψης κοινωνικού ενδιαφέροντος και ευθύνης προς αυτούς τους ανθρώπους. Έτσι άρχισα να υποστηρίζω ανθρώπους που νοσούσαν με το Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας (AIDS) και με ετοιμοθάνατα παιδιά και τους γονείς του. Στη διάρκεια της αρχικής μου εκπαίδευσης εργάστηκα με ανθρώπους στο τελικό στάδιο της ασθένειάς τους και με τις οικογένειές τους. Αυτές οι εμπειρίες με καθοδήγησαν στις επιλογές μου και η επιπλέον εκπαίδευσή μου στον τομέα της ανθρώπινης εμπειρίας εστίασε στην ποιότητα ζωής που έχουμε μέχρι τις τελευταίες μας στιγμές. Κατόπιν σκληρής δουλειάς και με την υποστήριξη του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών, καθώς και του Συμβουλίου Ευρωπαϊκής Έρευνας, συνέχισα τις σπουδές μου και την έρευνά μου στον Ειρηνικό Ωκεανό – στην Χαβάη και σε περιοχές της Πολυνησίας, εξερευνώντας κουλτούρες και θρησκείες και πως επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο πεθαίνουμε και θρηνούμε. Αυτό με οδήγησε σε εξειδίκευση στην Θανατολογία και κατόπιν τελείωσα το Διδακτορικό μου, με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στην Αγγλία, πάνω στην Κοινωνική Πολιτική και Πρακτική του θανάτου και του πένθους, δημιουργώντας ένα μοντέλο πρακτικής και εκπαίδευσης σχετικά με την φροντίδα ετοιμοθάνατων και πενθούντων, και σχετικά με τις θρησκευτικές τους, ή μη, αντιλήψεις. Έτσι βρέθηκα με εξειδικευμένη γνώση στον τομέα αυτόν την οποία και μοιράζομαι με ανθρώπους μέσω εκπαίδευσης σε διάφορες χώρους, όπως η Αυστραλία, η Αμερική, η Βραζιλία, η Γερμανία, η Κύπρος, η Ρουμανία, η Αγγλία, καθώς και άλλες.
Σίγουρα, η απόφασή μου να συνεχίσω να εργάζομαι και να κάνω έρευνα σε αυτόν τον τομέα έχει επηρεαστεί και από τους μέντορές μου ανά τα χρόνια που με στήριξαν και βοήθησαν να επιβεβαιώσω πως θα μπορούσα να υποστηρίξω αλλαγές σε αυτόν τον χώρο μέσα από την έρευνά μου και συνδρομή στην σχεδίαση κοινωνικών πολιτικών.
Πως ανακοινώσατε στους γονείς σας ότι είστε ομοφυλόφιλος;
Αυτή η ερώτηση είναι πολύ φορτωμένη, όπως λένε και στην Αγγλία. Είμαι γονιός και εγώ ο ίδιος, και μπορώ να πω από προσωπική εμπειρία σχετικά με το ‘πως ένας γονιός γνωρίζει το παιδί του’ πως όλοι οι γονείς, όταν έχουν και το παραμικρό ενδιαφέρον στα παιδιά τους, στην πορεία τους, στην εξέλιξή τους, γνωρίζουν από πάντα ποια είναι τα παιδιά τους. Το να ανακοινώσει κάποιος στους γονείς του πως είναι ομοφυλόφιλος (ή οτιδήποτε άλλο) δεν είναι παρά η επιβεβαίωση της πληροφορίες. Και πάλι, αυτό ισχύει μόνο στις περιπτώσεις όπου ένας γονιός έχει και το παραμικρό ενδιαφέρον για το παιδί του.
Προσωπικά, ποτέ δεν με ενθουσίασε η ιδέα του να ανακοινώσω στους γονείς μου πως είμαι ομοφυλόφιλος. Είναι μία πολύ προβληματική ιδέα. Αν ήμουν ετεροφυλόφιλος θα έπρεπε να το ανακοινώσω; Ίσως αυτό έχει να κάνει και με την αρκετά καταπιεστική παιδική μου ηλικία όσο αφορά στη σεξουαλικότητά μου και την έλλειψη ενδιαφέροντος μου να παρουσιάσω στοιχεία ‘ανδρικότητας’ όπως μου συνιστούσαν άλλοι στα πρώτα χρόνια της ζωής μου. Έτσι λοιπόν, δεν με ενδιέφερε να ‘παίξω θέατρο’ και ποτέ δεν μπήκα στη διαδικασία να κρύψω στοιχεία της προσωπικότητάς μου, του χαρακτήρα μου, ή της ταυτότητάς μου από την οικογένεια μου. Ήμουν εκεί και είχα το δικαίωμα να υπάρχω, βέβαια αυτό επήλθε πολλών αρνητικών συνθηκών και καταστάσεων που δεν εύχομαι σε κανέναν.
Νομίζω πως οι γονείς μου, συγκεκριμένα ο πατέρας μου, απλώς ήταν ικανοποιημένοι εάν τουλάχιστον η ομοφυλοφιλία μου δεν φαινότανε – κάτι πολύ σύνηθες σε πολλές κοινωνίες, όχι μόνο στην Κρήτη όπου μεγάλωσα. Για να επανέλθω στην ερώτηση, δεν το ανακοίνωσα ποτέ γιατί δεν είχα λόγο, όμως δεν το έκρυψα και ποτέ. Νομίζω εκεί που υπήρξε περισσότερο σοκ για την οικογένειά μου ήταν όταν έγινα πατέρας. Αυτή ήταν η ανακοίνωση. Διότι ο γιος μου έχει δύο μπαμπάδες και δεν υπάρχει μητέρα. Όταν έχεις παιδί με έναν άλλον άνδρα και δεν κρύβεστε, το γεγονός παγιώνει την ύπαρξή σας. Δεν υπάρχει πια τρόπος να κρυφτείς ή να σε κρύψουν. Τότε πια οι γονείς μου μου ανακοίνωσαν πιο επίσημα πως δεν είμαι πια καλοδεχούμενος στο σπίτι τους αν είναι να έχω το παιδί μου ή τον πρώην άντρα μου μαζί μου – και τότε είναι που αποφάσισα πως δεν θέλω το παιδί μου να μεγαλώσει γύρω από τέτοια αρνητικά στοιχεία και αντιλήψεις, οπότε τον κράτησα ασφαλή και μακριά από αυτά.
Ένα τελευταίο σχόλιο πάνω σε αυτό όμως, που είναι σημαντικό. Η έλλειψη γνώσης, αντίληψης, ευαισθησίας, αγάπης χωρίς περιορισμούς, δεν είναι απαραιτήτως και προϊόν ακούσιας αρνητικότητας, αλλά στην περίπτωσή μου, οι γονείς μου δεν είχαν την συναισθηματική ωριμότητα και γνώση να δεσμευτούν μαζί μου και σε αυτό το επίπεδο. Με άλλα λόγια, δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να μάθουν να χειρίζονται την διαφορετικότητα αλλιώς. Η κοινωνία στην οποία μεγάλωσαν τους έπλασε έτσι ώστε να θέτουν περιορισμούς στον τρόπο με τον οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά τους.
Πως είναι η ζωή στην Αγγλία;
Η ζωή στην Αγγλία έχει τα θετικά και τα αρνητικά της, όπως όλα τα μέρη. Από την μία, προσφέρει, ειδικά το Λονδίνο, άπλετες επαγγελματικές και εκπαιδευτικές ευκαιρίες, δίνοντας τη δυνατότητα για εξέλιξη. Επιπλέον, τα μεγάλα αστικά κέντρα στην Αγγλία είναι κέντρα πολύ-πολιτισμικά, όπου ο κόσμος εξελίσσεται σε ένα περιβάλλον με διαφορετικούς ανθρώπους, βοηθώντας να αναπτύξεις μια αντίληψη για τον κόσμο πιο σύνθετη αλλά ταυτόχρονα και πιο απλή, με σκοπό την δεκτικότητα άλλων ανθρώπων ανεξάρτητα από την ταυτότητά τους.
Για παράδειγμα, όσον αφορά στο ότι είμαι ομοφυλόφιλος και γονέας, στην Αγγλία έχω βρει μία κοινωνία με ισχυρά κοινωνικό-νομικούς θεσμού που μου παρέχει ασφάλεια και εμπιστοσύνη, μου δίνει δικαιώματα που μου ανήκουν και τα αξίζω, και με αναγνωρίζει, και εμένα και το παιδί μου.
Από την άλλη βέβαια, όπως σε όλα τα μέρη που μπορεί να βρεθεί κανείς, η Αγγλία δεν είναι το τέλειο παράδειγμα ποιότητας ζωής, είτε στον επαγγελματικό είτε στον προσωπικό τομέα. Ενώ υπάρχει νομική προστασία σε πολλά ζητήματα, για παράδειγμα, αυτό δεν συνάδει και με κοινωνική προστασία. Υπάρχει πολύ ομοφοβία, ξενοφοβία, καθώς και ρατσισμός και σεξισμός. Όμως έχοντας τα σχετικά νομικά πλαίσια σε ισχύ, όπου προστατεύουν όλους τους πολίτες, επιτρέπει την πιο συντονισμένη αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων
Πως είναι η καθημερινότητα με έναν γιο στην εφηβεία;
Πολλές φορές θυμάμαι πράγματα που έλεγε η μητέρα μου, για να είμαι ειλικρινής. Μεγάλωσε τέσσερις γιους πολύ κοντά στην ηλικία, και κάποια στιγμή ήμασταν όλοι μαζί στην εφηβεία. Δεν είμαι σίγουρος πως τα κατάφερε! Συχνά θα έλεγε, ‘θα με τρελάνετε!’, και συχνά το θυμάμαι όταν έχω ρήξεις με το γιο μου – συνηθισμένες καθημερινές εντάσεις για το αν κατεβάσαμε τα σκουπίδια η επειδή δεν του αρέσει το φαγητό!
Πέρα των πολλών προκλήσεων σχετικά με την ανατροφή ενός εφήβου, συμπεριλαμβανομένων των φοβιών και του άγχους που βιώνει κανείς σχετικά με το μέλλον του παιδιού του και την εκπαίδευσή του (την υποχρεωτική) και να είναι καλός και ευγενικός με άλλους και προς την κοινωνία, υπάρχουν πολλά θετικά. Ίσως αυτό έχει να κάνει με την δική μου περίπτωση καθώς περνάμε πολύ χρόνο οι δυο μας και η πανδημία μας προσέφερε τον χρόνο να γνωρίσουμε ο ένας τον άλλο ακόμη πιο πολύ. Η καθημερινότητα λοιπόν με έναν έφηβο είναι προβλέψιμη αλλά και απρόβλεπτη. Ποτέ δεν ξέρεις αν θα είναι μια καλή ή κακή μέρα – εξαρτάται από το τι έγινε στο σχολείο αρχικά. Όταν πια έχουμε επιστρέψει σπίτι από το σχολείο και από τη δουλειά, είτε θα είναι με τα μούτρα στο πάτωμα και δεν θα μιλάει, είτε θα είναι μέσα στην τρελή χαρά! Αν επικρατεί το πρώτο, τότε ότι και να πεις και να κάνεις είσαι λάθος. Στην δεύτερη περίπτωση όμως, όλα είναι τέλεια και είσαι ο καλύτερος μπαμπάς του κόσμου.
Με ενθουσιάζει η ζωή μου με τον γιο μου γιατί μου μαθαίνει πολλά πράγματα και καινούρια. Με εντυπωσιάζει ο τρόπος με τον οποίο ζει τη ζωή του και οι σκέψεις του για το μέλλον, ασχέτως με το αν συμφωνούμε ή διαφωνούμε. Και με εντυπωσιάζει η ώριμη σκέψη του σε πολλά και σοβαρά ζητήματα, όπως ο θάνατος, οι διακρίσεις και η πείνα σε πολλά μέρη του κόσμου.
Ποια είναι τα όνειρά σας για το γιο σας;
Το αρχικό μου όνειρο για το γιο μου είναι να μάθει να αντιμετωπίζει τη ζωή με αγάπη, ειλικρίνεια, ευγνωμοσύνη και καλοσύνη, και να μάθει να εμπιστεύεται άλλους ανθρώπους. Η ζωή είναι εύκολη και είναι και δύσκολη. Η ουσία είναι να μάθουμε όλοι να δεχόμαστε και να προσφέρουμε αγάπη, ευγνωμοσύνη και καλοσύνη ο ένας στον άλλο ώστε να γίνεται πιο ευχάριστη. Το όνειρό μου είναι πως θα δώσει και θα πάρει ευκαιρίες από άλλους στη ζωή του, και πως με ότι και αν καταπιαστεί θα είναι κάτι που τον γεμίζει χαρά και όχι μιζέρια.
Θα αλλάζατε κάτι στον εαυτό σας; Αν ναι, τι;
Δεν είμαι σίγουρος. Νομίζει πως είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς αυτήν την ερώτηση, διότι δεν πιστεύω πως δεν αλλάζουμε, είτε το θέλουμε είτε όχι. Αλλάζουμε πολλά πράγματα στον εαυτό μας, όπως περνούν τα χρόνια. Αν με ρώταγες πριν από δέκα χρόνια, ίσως να έλεγα πως θα ήθελα να είμαι πιο υπομονετικός με την κοινωνία και τους ανθρώπους σε θέματα αδικίας, όμως νομίζει πως όσο περνούν τα χρόνια αυτό γίνεται και αλλάζω σταδιακά – μπορώ να δω εναλλακτικές που δεν έβλεπα πριν και καινούριους τρόπους να αντιμετωπίσω καταστάσεις.
Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν ομοφυλόφιλο άντρα που ζει στην Ελλάδα του 2023;
Εξαρτάται εάν πρόκειται για κάποιο νέο παιδί ή για κάποιον άνθρωπο μεγαλύτερης ηλικίας. Γενικότερα όμως θα έλεγα πως δεν θα έπρεπε να χάνει τις ελπίδες του και να συνεχίσει να πιστεύει πως τα πράγματα αλλάζουν. Θα του έλεγα να μην απαντάει στο μίσος με μίσος, να μην επιτρέπει σε κοινωνικά κατεστημένα να καθορίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα ζήσει τη ζωή του και να προσπαθεί πάντα να είναι ειλικρινείς με τον εαυτό του και άλλους. Η ομορφιά στον κάθε άνθρωπο είναι μοναδική. Και θα του έλεγα να συμμετέχει στις προσπάθειες να αλλάξουμε τον κόσμο, τον τρόπο σκέψης και τη νομοθεσία που καταπιέζουν ανθρώπους της ΛΟΑΚΤΙ+ κοινότητας.
Τι θα λέγατε στον 15-χρονο εαυτό σας;
Μπορεί τα πράγματα να δείχνουν πολύ άσχημα τώρα και να δυσκολεύεσαι να βρεις νόημα στο μέλλον, να δυσκολεύεσαι να δεις μέλλον για εσένα, αλλά δεν έχεις δίκιο. Όλα μπορούν να αλλάξουν και είσαι ο μόνος που μπορεί να φέρει αυτές τις αλλαγές.
Η ζωή σας πως είναι, όταν επισκέπτεστε την Ελλάδα ως ομοφυλόφιλος γονέας;
Πολλές φορές οι επισκέψεις προκαλούν στρες. Η νομοθεσία δεν αναγνωρίζει την ταυτότητά μου ως γονέα και η σχέση μου με τον γιο μου δεν αναγνωρίζεται νομικά. Αυτό σημαίνει πως όταν επισκεπτόμαστε την Ελλάδα, ο γιος μου είναι ένας ανήλικος χωρίς κάποιον γονέα μαζί του. Εάν κάτι συμβεί, για παράδειγμα ένα θέμα υγείας, τότε εγώ δεν έχω κάποιο δικαίωμα – δεν μπορώ να είμαι μαζί του στο νοσοκομείο, κλπ. Αυτό συνέβη μια φορά, και όντως το νοσοκομείο κάλεσε την αστυνομία διότι θεωρούμουν ένας ξένος, και έτσι έπρεπε να φυγαδέψω εμένα και τον γιο μου από εκεί διότι θα ερχόταν η πρόνοια για να καλέσουν την Πρεσβεία και να ψάξουν τους γονείς του.
Δεν ξέρω τι μπορεί να γίνει κάθε φορά. Όμως, για να είμαι ειλικρινείς, όσον αφορά στον κόσμο, επειδή επιλέγουμε ποιους συναναστρεφόμαστε, εγώ με τον γιο μου έχουμε ένα κοινωνικό κύκλο πολύ δυνατό στην Ελλάδα και περνάμε όμορφα, και μας σέβονται. Βέβαια όταν είμαστε σε δημόσιους χώρους και έχει αναγνωριστεί πως είμαι γκέι γονιός, έχουν υπάρξει άσχημα σχόλιο όπου κάποιοι μπορεί να φωνάξουν πως καταστρέφω το παιδί και δεν θα έπρεπε να μου επιτρέπεται να έχω παιδί. Όλα αυτά είναι συνηθισμένα για εμένα όμως, δεν με ενοχλούν. Είναι φορές που σκέφτομαι, ας μου πείτε και κάτι πιο πρωτότυπο! Όλα αυτά τα έχουμε ακούσει πολλές φορές ήδη! Όμως, ο γιος μου δεν χρειάζεται να τα ακούει. Τον επηρεάζουν και προσπαθώ να τον προστατέψω από όλο αυτό. Είναι δύσκολο.
Η Ελλάδα ως χώρα μου έχει προσφέρει ως πολίτη της άπλετα το μίσος, την κακεντρέχεια, και την απόρριψη. Δυσκολεύομαι πολλές φορές να αναγνωρίσω τι θετικό μου έχει προσφέρει. Με μεγάλωσε να σιχαίνομαι αυτός που είμαι, να πιστεύω πως μόνο το AIDS και ο θάνατος μου αξίζουν. Όμως είχε άδικο και λυπάμαι που ένα έθνος με τόσο ισχυρή ιστορία αδυνατεί να υποστηρίξει το λαό του, ακόμη και στα πιο απλά ζητήματα που αφορούν σε βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και στα δικαιώματα του παιδιού.
Εγώ με την σειρά μου , θέλω να τον ευχαριστήσω πάρα πολύ για την συνέντευξη που μου παραχώρησε.Του εύχομαι τα καλύτερα ,γιατί του αξίζουν! Θέλω να σας δώσω μια συμβουλή , να αγαπάτε και να σέβεστε ο ένας τον άλλον και την διαφορετικότητα του ενός και του άλλου.