Irena Sendler: Η αφανής πρωταγωνίστρια της ζωής

«Ένας ήρωας κάνει τρομερά πράγματα. Εγώ δεν έκανα κάτι τρομερό. Αυτό που έκανα ήταν κάτι συνηθισμένο και φυσικό», υποστήριζε μέχρι το τέλος της ζωής της και με απόλυτη σεμνότητα, η Irena Sendler, η οποία αποδείχθηκε προστάτιδα 2.500 παιδιών και βρεφών, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Πολωνή Irena από κοινωνική λειτουργός ορίζεται Ανώτερη Διαχειρίστρια στον Τομέα Κοινωνικής Πρόνοιας της Βαρσοβίας, όταν το 1939, η Πολωνία τελεί υπό γερμανική κατάληψη. Καθημερινά, οργανώνει συσσίτια σε κάθε γειτονιά της πόλης, ενώ παράλληλα, προσφέρει χρηματική βοήθεια, αλλά και άλλες υπηρεσίες, μέσω του φορέα, σε οικονομικά αδύναμους, ηλικιωμένους και ορφανά.

Η προσφορά και το έργο της Irena αποκτούν σημαντικές διαστάσεις, όταν ξεκινούν οι διωγμοί των Εβραίων. Χάρη σε αυτή τη γυναίκα, στις καντίνες εκείνες που στήνονται στο δρόμο, παρέχεται πλέον και σημαντική βοήθεια στους Εβραίους, όπως ρουχισμός, φάρμακα και χρήματα. Μία από τις σημαντικότερες όμως, κινήσεις είναι η καταγραφή των Εβραίων με πλαστά χριστιανικά ονόματα και η ψευδής αναφορά για πολλές εβραϊκές οικογένειες ότι έχουν προσβληθεί από τύφο και φυματίωση, προκειμένου να αποτραπούν επιθεωρήσεις και έρευνες από τους Γερμανούς.

Το 1942, οι ναζί καταφέρνουν να συγκεντρώσουν και να απομονώσουν όλο τον εβραϊκό πληθυσμό της πόλης που υπολογίζεται σε 400.000, μέσα σε δεκαέξι οικοδομικά τετράγωνα, από τους οποίους, όσοι δεν πεθάνουν από ασιτία και ασθένειες, θα μεταφερθούν στο στρατόπεδο εξόντωσης Τρεμπλίνκα. Συναισθηματικά φορτισμένη από την κατάσταση που επικρατεί στο λεγόμενο γκέτο της Βαρσοβίας, η Irena, χωρίς να λογαριάσει κανέναν κίνδυνο, εγγράφεται στα πρώτα μέλη της Zegota, του Συμβουλίου Βοήθειας προς τους Εβραίους, που είχε οργανώσει η Υπόγεια Πολωνική Αντίσταση (η οποία δούλευε κυρίως στο υπόγειο δίκτυο υπονόμων, κάτω από την πόλη). Με το κωδικό όνομα Γιολάντα, η Irena καταφέρνει να αποκτήσει πάσο από τον τομέα Πρόληψης Επιδημιών της Βαρσοβίας, ώστε να μπαινοβγαίνει ελεύθερα στο γκέτο και να προμηθεύει τα εβραιόπουλα με τρόφιμα, ρουχισμό και φάρμακα.

Ωστόσο, παρατηρώντας ότι περίπου 5.000 άτομα πεθαίνουν κάθε μήνα από τις κακουχίες,  κύριο μέλημά της γίνεται πλέον, η φυγάδευση των παιδιών από το γκέτο. Η Irena σκαρφίζεται τους πιο απίθανους τρόπους για να βγάλει τα παιδιά από εκεί, ενώ δεν είναι καθόλου εύκολο να πείσει τους γονείς να τα αποχωριστούν. «Ζήσαμε τρομερές σκηνές», ανέφερε αργότερα η ηρωίδα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. «Μια μητέρα συμφωνούσε μαζί μου να φυγαδεύσουμε το παιδί της. Ο πατέρας διαφωνούσε. Μου ζητούσαν εγγυήσεις. Εγώ δεν μπορούσα να εγγυηθώ καν αν θα μπορούσε το παιδί να ξεφύγει από τους φρουρούς…».

Τα παιδιά, πριν δραπετεύσουν διδάσκονται κάποια αποσπάσματα από την Αγία Γραφή και μαθαίνουν να προσεύχονται κάνοντας το σχήμα του σταυρού για να μην κινήσουν τις υποψίες. Άλλα κρύβονται σε ασθενοφόρα, αλλά σε σακιά με πατάτες, άλλα σε λινάτσες, άλλα σε κουτιά και άλλα σε φέρετρα, ως πεθαμένα. Μερικά καταφέρνει να τα βγάλει από το δικαστικό μέγαρο, που είχε δύο εισόδους, μία μέσα στο γκέτο και μία μέσα στην πόλη. Άλλα δραπετεύουν από τους υπονόμους. Ένας οδηγός ασθενοφόρου είχε βάλει δίπλα του το σκύλο του που γάβγιζε και κάλυπτε τα κλάματα των μωρών που μετέφερε λαθραία.

Το σχέδιο διάσωσης ωστόσο, αφορούσε και την τύχη των παιδιών μετά τη φυγάδευσή τους. Ο καλός αυτός άγγελος των παιδιών και οι βοηθοί του πλαστογραφούν υπογραφές και εκδίδουν εκατοντάδες ψεύτικες ταυτότητες, με τις οποίες τα εφοδιάζουν. Η Irena καταφέρνει, μέσω των δέκα «φίλων – αγγελιοφόρων» της – όπως τους έλεγε – και δεκάδων εθελοντών, να τα εμπιστευτεί προσωρινά σε πολωνικές οικογένειες ή να τα διοχετεύσει σε ορφανοτροφεία ή μοναστήρια, όπου τα φροντίζουν οι καλόγριες. Δυόμισι χιλιάδες παιδιά σώθηκαν μ’ αυτόν τον τρόπο από βέβαιο θάνατο, χάρη στην Irena Sendler, ενώ άλλα πεντακόσια άτομα υπολογίζεται ότι είχε σώσει, πριν τη μύησή της στη Zegota.

Όμως, το 1943, οι Γερμανοί συλλαμβάνουν έναν συνεργάτη της, ο οποίος μετά από βασανιστήρια αποκαλύπτει το όνομά της. Η Irena συλλαμβάνεται και βασανίζεται άγρια, αλλά δεν προδίδει κανέναν από τους συνεργάτες της, ούτε και καμία οικογένεια ανάδοχο. Δεν δίνει ούτε ένα όνομα παιδιού. Υφίσταται τρομερούς ξυλοδαρμούς, μέχρι που της σπάνε και τα δύο πόδια. «Ήμουν ήσυχη σαν ποντίκι», σχολιάζει η ίδια, χρόνια αργότερα. «Προτιμούσα να πεθάνω, παρά να αποκαλύψω οτιδήποτε για τις επιχειρήσεις μας». Μεταφέρεται στη φυλακή Pawiak και ορίζεται η ημερομηνία εκτέλεσής της. Τελικά, η Zegota κατάφερε λίγα λεπτά πριν το απόσπασμα, να δωροδοκήσει αδρά έναν φρουρό, ο οποίος θα την αφήσει να δραπετεύσει, ενώ θα την αναφέρει στο σχετικό δελτίο, ως εκτελεσμένη. Από τότε και μέχρι το τέλος του πολέμου, θα αναγκαστεί να ζει κρυμμένη σε διάφορα μέρη της Πολωνίας, χωρίς όμως να σταματήσει ποτέ τον αγώνα της. Δεν θα καταφέρει να παρευρεθεί ούτε στην κηδεία της αγαπημένης της μητέρας.

Πολύ συγκινητικό επίσης, είναι ότι η Irena είχε κρατήσει αρχείο με όλα τα ονόματα των παιδιών που είχε φυγαδεύσει, καθώς και τα πρόσωπα στα οποία τα είχε εμπιστευτεί, με σκοπό την επανένωσή με τις οικογένειές τους, όταν ο εφιάλτης θα έχει περάσει. Είχε τοποθετήσει τα ονόματα σε βάζα που τα είχε θάψει κάτω από μια μηλιά στην αυλή φιλικού της προσώπου. Όταν απελευθερώθηκε η Βαρσοβία, τον Ιανουάριο του 1945, ξεκίνησε μαζί με άλλα μέλη της Zegota, έρευνες σχετικά με τους γονείς των παιδιών. Σχεδόν όλοι είχαν εξοντωθεί στα διάφορα στρατόπεδα συγκεντρώσεως της Ευρώπης. Ελάχιστοι  επέζησαν και βρήκαν ξανά τα παιδιά τους.

Παρά την ανιδιοτελή προσφορά και συμβολή της στην ιστορική πραγματικότητα, μέχρι το 2000, η Irena θα παραμείνει σχεδόν στην αφάνεια, αποφεύγοντας πάντα να υπερηφανεύεται για το έργο της. Το 1965 της απονέμεται το μετάλλιο των «Δικαίων των Εθνών» από το Ινστιτούτο Yad Vashem, ενώ το 2000, τέσσερις  μαθήτριες από το Κάνσας, θα εκπονήσουν εργασία με θέμα την Irena Sendler και θα σκηνοθετήσουν ένα σύντομο θεατρικό έργο με τίτλο «Life in a Jar», που θα κάνει την ιστορία της γνωστή στο ευρύ κοινό. Πολύ αξιόλογη κρίνεται επίσης, η ταινία που αναφέρεται στο έργο της, με τίτλο: “The courageous heart of Irena Sendler”. Ωστόσο, εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως, ενώ το 2007, σε ηλικία 97 ετών, (1910- 2008), προτάθηκε για το Νόμπελ Ειρήνης, τελικά το πήρε ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ, για τη μελέτη του πάνω στις κλιματολογικές αλλαγές! Ο καθένας μπορεί να βγάλει τα δικά του συμπεράσματά …