Κεντρική Αμερική ονομάζεται η περιοχή, την οποία καλύπτουν ο αμερικάνικος Ισθμός, που γεωφυσικά ανήκει στη Βόρεια Αμερική, και τα νησιά της Καραϊβικής θάλασσας. Παρά την εδαφική κατάτμηση σε ένα στενό ηπειρωτικό τμήμα και ένα μεγάλο πλήθος από νησιά, η περιοχή αυτή περιλαμβάνει πολλά ενοποιητικά στοιχεία, γεωφυσικά, ιστορικά, πολιτισμικά. Για αυτούς τους λόγους η Κεντρική Αμερική αποτελεί ιδιαίτερο τμήμα της αμερικανικής ηπείρου, συνήθως επισκιασμένο από το κολοσσό της Βορείου Αμερικής ή από τη πολύπαθη ιστορική πορεία και δεινοπαθούσα πολιτική και κοινωνική ζωή της Νοτίου Αμερικής.
Μολονότι στη περιοχή του Ισθμού συγκροτήθηκε μια πολιτική και πολιτισμική ενότητα κατά τη περίοδο ακμής των Μάγια, ένας λαός με συνοχή, που αναγνώριζε τα κοινά λαογραφικά, εθνολογικά και γλωσσολογικά χαρακτηριστικά και ιδιώματα του, η Κεντρική Αμερική αποσυντέθηκε ριζικά από τους δεσμούς και τις συνήθειες του παρελθόντος, εξαιτίας των ρευμάτων του ευρωπαϊκού αποικισμού.
Η διαμάχη μεταξύ των τάσεων υπέρ του κατακερματισμού της περιοχής σε κρατίδια ή της ένωσης της, διαιωνίζεται ήδη από το λυκαυγές του 19ου αιώνα με το πλήθος των κρατιδίων ιστορικά διαρκώς να αυξάνεται μέχρι να αποκτήσει τη σημερινή πάγια οριοθέτηση του.
Ηνωμένες Επαρχίες της Κεντρικής Αμερικής
Οι Ηνωμένες Επαρχίες Κεντρικής Αμερικής (Federal Republic of Central America, República Federal de Centroamérica) υπήρξε ένα βραχύβιο κράτος αυτής της ηπείρου το οποίο συγκροτούσαν οι χώρες Γουατεμάλα, Ελ Σαλβαδόρ, Ονδούρα, Νικαράγουα και Κόστα Ρίκα. Το κράτος δημιουργήθηκε το 1823 και σημαντικότερη μορφή του ήταν ο φιλελεύθερος ηγέτης του Francisco Morazan.
Η δημοκρατία αυτή ήταν καταδικασμένη από την αρχή, καθώς οι διαφωνίες μεταξύ φιλελεύθερων και συντηρητικών υπήρξαν αδιάκοπες και γρήγορα διαφάνηκαν ανυπέρβλητες και αγεφύρωτες, καθώς η φτώχεια των πολιτών κατέτρωγε κάθε ενοποιητική προσπάθεια, παράλληλα στερώντας πολιτικό κεφάλαιο από τα χέρια της κυβέρνησης, ενώ οι σημαίες των αποσχιστικών εθνικών κινημάτων δεν άργησαν να κυματίσουν.
Η República Federal de Centroamérica ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από το Μεξικό, το οποίο με τη σειρά του είχε σύντομα κερδίσει την ανεξαρτησία του από την Ισπανία το 1821. Από τη στιγμή της γέννησης της η πολιτική οντότητα αυτή, μια προσπάθεια για μια πολιτική ένωση σαν αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών στην Κεντρική Αμερική ήταν καταδικασμένη. Το Μεξικό εξασκούσε συχνά διπλωματική πίεση για το κατακερματισμό του κράτους, φοβούμενο το ίδιο ότι θα βρεθεί σε μια ασφυχτική θέση ανάμεσα σε δύο κράτη, για το οποίο κανένα από τα αμφότερα δεν είχε φιλικές διαθέσεις. Η εσωτερική κατάσταση του νεοσύστατου κράτους δεν προμήνυε οτιδήποτε ευοίωνο, αφού η ένωση αντιμετώπισε από τη γέννηση της της τα αποσχιστικά κινήματα των διάφορων χωρών- επαρχιών που την απάρτιζαν. Η πολιτική ανικανότητα και η ανεπάρκεια επιβολής της κεντρικής εξουσίας σήμαινε ότι το σημαντικότερο εσωτερικό πρόβλημα της χώρας, η ένδεια και η πείνα του μεγαλύτερου μέρους των κατοίκων της· κληροδότημα του αποικιακού παρελθόντος, δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπιστούν από το κρατικό μηχανισμό.
Η Κεντρική Αμερική ως επικράτεια της Νέας Ισπανίας.
Στις αχανής εκτάσεις της Νέας Ισπανίας, τα εδάφη της Κεντρικής Αμερικής δεν υπήρξαν τίποτα άλλο από ένα απομονωμένο, απρόσιτο, απόμερο και ξεχασμένο φυλάκιο, κατά κύριο λόγο παραμελημένο από τις αποικιακές ισπανικές αρχές. Η κεντρική Αμερική ήταν επικράτεια του βασιλείου της Νέας Ισπανίας με κέντρο το Μεξικό ενώ αργότερα, σε μία γραφειοκρατική προσπάθεια εδαφικής διάρθρωσης των ισπανικών αμερικανικών κτήσεων ο έλεγχος πέρασε στη Γενική Διοίκηση της Γουατεμάλας. Η κεντρική Αμερική υπολειπόταν τον ορυκτό πλούτο της Νοτίου Αμερικής και την αφθονία των φυσικών πόρων του Μεξικού. Οι ιθαγενείς, κυρίως απόγονοι της Φυλής των Μάγια αποδείχθηκαν με τα έτη σφοδροί και άγριοι πολεμιστές, δύσκολοι στη κατάκτηση τους, στην υποδούλωση και στον
Τα γεωγραφικά όρια των Ηνωμένων Επαρχιών της Κεντρικής Αμερικής περικλείουν τις σημερινές χώρες της Γουατεμάλας, του Ελ Σαλβαδόρ, της Ονδούρας, της Νικαράγουας, της Κόστα Ρίκα. Η δημιουργία μιας πολιτικής ένωσης κατά τα πρότυπα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής διήρκεσε από το 1823 μέχρι το 1839. Η βραχύβια ύπαρξη της άφησε πίσω πολλά ερωτηματικά αλλά και προκλήσεις για τη μετέπειτα πολιτική ζωή της περιοχής, στοιχείο της οποίας ουδέποτε υπήρξε η σταθερότητα και η ειρηνική διάθεση των κρατών της.
έλεγχο. Όταν τα κινήματα ανεξαρτησία ξέσπασαν κατά μήκος όλης της Νέας Ισπανίας η Κεντρική Αμερική είχε ένα πληθυσμό μονάχα ενός εκατομμυρίου, κυρίως συγκεντρωμένο στη Γουατεμάλα.
Ο δρόμος της ανεξαρτησίας.
Στα χρόνια ανάμεσα στα 1810 και 1825, διάφορα εδάφη της άλλοτε κραταιάς Ισπανικής Αυτοκρατορίας του Νέου Κόσμου διεκδίκησαν την ανεξαρτησία τους, και ηγέτες όπως ο Simon Bolivar και ο Jose de San Marin βρέθηκαν πολλές φορές αντιμέτωποι με τους εναπομείναντες αποικιοκράτες και τους πιστούς στο καθεστώς τους. Η επιτυχία των κινημάτων ανεξαρτησίας υπήρξε αστραπιαία. Οι λαοί της κεντρικής Αμερικής με τη σειρά τους κέρδισαν την ανεξαρτησία τους κατά το έτος 1823, αποσχιζόμενοι από το Μεξικό.
Ο πόλεμος ανεξαρτησίας του Μεξικό άρχισε το 1810 και τελείωσε το 1821 με την αποτίναξη του ισπανικού ζυγού και την αναγνώριση της χώρας ως ανεξάρτητη. Πιστή στη προηγούμενη αποικιακή διάρθρωση του Μεξικού που όριζε ως κυβερνήτη του κράτους το αξίωμα του εκάστοτε Ισπανού Αντιβασιλέα, η επανάσταση του Μεξικού που όρισε την ανεξαρτησία της χώρας ανέδειξε το στρατηγό Αύγουστο Ιτουρπίδε ως Αυτοκράτορα της χώρας. Αρκετοί Kεντροαμερικάνοι εκνευρίστηκαν με την εγκαθίδρυση του Αυγούστου Ιτουρπίδε ως αυτοκράτορα της χώρας, αφού ο ίδιος υπήρξε στα πρώιμα χρόνια της επανάστασης Ισπανός στρατιωτικός που μετέπειτα άλλαξε στρατόπεδο. Μετά την επίτευξη της ανεξαρτησίας της χώρας, πολλές περιοχές της Κεντρικής Αμερικής αποσχίστηκαν. Η Κεντρική Αμερική αποσχίστηκε έτσι από το μεξικάνικο άρμα το 1823, σηματοδοτόντας τη πτώση της σύντομης ηγεμονίας του αυτοκράτορα Ιτουρπίδε, ο οποίος κατέφυγε στην Ιταλία και αργότερα στην Αγγλία και την έναρξη του πρώτου μεξικάνικου εμφύλιου πόλεμου.
Ή Ίδρυση των Ηνωμένων Επαρχιών της Κεντρικής Αμερικής.
Τον Ιούλιο του 1823, συνέδριο συγκαλέστηκε στη πόλη της Γουατεμάλας, πρωτεύουσα της ομώνυμης χώρας, το οποίο επίσημα ανακήρυξε τη σύσταση των Ηνωμένων Επαρχιών της Κεντρικής Αμερικής. Οι ιδρυτές των Ηνωμένων Επαρχιών της Κεντρικής Αμερικής υπήρξαν ιδεολόγοι κρεολοί, δηλαδή Ισπανοί αριστοκράτες που είχαν γεννηθεί στη Λατινική Αμερική, οι οποίοι πίστευαν το καίριο γεωστρατηγικό ρόλο της Κεντρικής Αμερικής. Προέβλεπαν ένα σπουδαίο μέλλον για την ένωση, όντας σημαντική εμπορική και διαμετακομιστική οδός μεταξύ βορείου και νοτίου Αμερικής. Η διώρυγα του Παναμά άλλωστε ολοκληρώθηκε μόλις το 1914, οπότε οποιαδήποτε μετακίνηση αγαθών, εμπορευμάτων και ανθρώπων από τη Βόρειο στη Νότιο Αμερική έπρεπε να γίνει εκείνη την εποχή είτε από τη ξηρά, διασχίζοντας τη Κεντρική Αμερική ή επιλέγοντας το θαλάσσιο δρόμο που διέσχιζε το ακρωτήριο Χόρν στη Γη του Πυρός. Παράλληλα το πολίτευμα της χώρας ορίστηκε η ομοσπονδιακή προεδρική δημοκρατία, με πρωτεύουσα τη πόλη της Γουατεμάλας και επαρχίες της πέντε χώρες που αποτελούσαν την ένωση. Δικαιώματα ψήφου είχαν μονάχα οι κάτοικοι ευρωπαϊκής καταγωγής, ενώ στη καθολική εκκλησία δόθηκαν σημαντικές εξουσίες και πολιτική δύναμη. Όλοι οι σκλάβοι χειραφετήθηκαν και η δουλεία καταργήθηκε.
Αστάθεια, προοπτικές και διάλυση της Ένωσης.
Francisco Morazαn, 1792-1842. Πρόεδρος, με καταγωγή από την Ονδούρα, των Ηνωμένων Επαρχιών της Κεντρικής Αμερικής από το 1830 μέχρι το 1839. Οραματίστηκε ένα προοδευτικό κράτος και μια κοινωνία ανεκτικότητας στα πρότυπα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Η κατοχύρωση της ελευθεροτυπίας, της ελευθερίας του λόγου και η διαμάχη με τη καθολική εκκλησία έθεσαν εναντίον του ισχυρούς αντιπάλους. Κέρδισε δύο συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις (1830, 1834) αλλά δεν κατάφερε να διακόψει τη κατάπτωση και τη διάλυση της Ένωσης.
Από τη γέννηση της η χώρα ταλαιπωρήθηκε από την άσπονδη διαμάχη μεταξύ Φιλελευθέρων και Συντηρητικών. Οι Συντηρητικοί επιθυμούσαν τη μη περαιτέρω διεύρυνση των δικαιωμάτων ψήφου, ένα πιο εξέχων ρόλο για τη καθολική εκκλησία και μια ισχυρότερη κεντρική διοίκηση παρά μια υποτονική ένωση κρατών. Αντίθετα η φιλελεύθερη παράταξη ήταν υπέρ της διοικητικής αυτονομίας της κάθε χώρας της ένωσης και το διαχωρισμό κράτους και εκκλησίας. Οι πολιτικής διενέξεις δεν ήταν ασυνήθιστο να οδηγούν σε περιστατικά βίας μεταξύ των πολιτικών του νεοϊδρυθέντος κράτους, με τις εκλογές και τις εναλλαγές της εξουσίας να είναι αδικαιολόγητα συχνές στα πρώτα χρόνια ύπαρξης του κράτους. Πολιτικοί ηγέτες διαδεχόντουσαν στρατιωτικούς στο πρωθυπουργικό αξίωμα, με τις απόπειρες πραξικοπήματος να είναι η συνήθεια της πολιτικής ζωής του τόπου.
Η έκρυθμη κατάσταση σταθεροποιήθηκε μόλις το 1829 με την κατάληψη της εξουσίας από τους Φιλελεύθερους του Francisco Morazan, ο οποίος δεν άργησε να θέσει σε εφαρμογή τις ριζοσπαστικές θέσεις της πολιτικής του ατζέντας. Η καθολική εκκλησία εκριζώθηκε άμεσα από κάθε πτυχή του δημόσιου κοινωνικοί βίου. Απαγορεύτηκε η θρησκευτική κατήχηση στα σχολεία ενώ ο γάμος μετατράπηκε εν μια νυκτί σε γραφειοκρατική διαδικασία απεμπολώντας το χαρατήρα του θρησκευτικού μυστηρίου. Καταργήθηκε η κρατική εισφορά προς τις εκκλησίες, στις οποίες επιβλήθηκε φορολόγηση. Ο δημόσιος τομέας σμικρύνθηκε ενώ άρχισε η εντατική εκμετάλλευση των αγροτικών γαιών μέσω της διάθεσής τους προς πώληση από κρατικούς διαγωνισμούς, Για τους Συντηρητικούς, κυρίως γαιοκτήμονες της προεπαναστατικής περιόδου, οι πολιτικές αυτές σηματοδοτούσαν σκάνδαλο. Ο κλήρος και η τάξη των γαιοκτημόνων προβόκαραν μικρο επαναστάσεις σε όλη την επικράτεια που όμως απέτυχαν αφού ο πρόεδρος Morazan διατηρούσε ακόμα τον έλεγχο του κράτους. Η φθορά όμως ήταν σημαντική για τους Φιλελεύθερους του Morazan, οι οποίοι μετακίνησαν τη πρωτεύουσα του κράτους από τη Γουατεμάλα στο περισσότερο φιλελεύθερα προσκείμενο Σαν Σαλβαδόρ το έτος 1834. Μεγάλο πλήγμα για τη συνοχή του κράτους επήλθε όταν ο κλήρος έπεισε πλατιά λαϊκά στρώματα ότι η επιδημία χολέρας του 1837 ήταν η θεία ανταπάντηση στους Φιλελεύθερους. Στη Νικαράγουα ξέσπασε εμφύλιος μεταξύ των Συντηρητικών της πόλης Granda και των Φιλελεύθερων της πόλης Leon. Η κατάσταση ολοένα και δυσχεραίνε για το Morazan καθ όλη τη δεκαετία του 1830.
Το έτος 1837 ένα νέο πρόσωπο εμφανίστηκε στη πολιτική σκηνή της Ένωσης. Με καταγωγή από τη Γουατεμάλα ο Rafael Carrera ήταν το μοιραίο πρόσωπο για τη διάσπαση της ένωσης. Ο ίδιος ήταν ένας αναλφάβητος κτηνοτρόφος, παρόλα αυτά ένας χαρισματικός ηγέτης για το σώμα των Συντηρητικών. Ένθερμος και ολόψυχος υποστηρικτής της καθολικής εκκλησίας, σύντομα στράτευσε με το μέρος του τους καθολικούς χωρικούς και συγχρόνως έχαιρε της υποστήριξης του αυτόχθων πληθυσμού. Απηυδισμένοι οι οπαδοί του από τη τύχη του κράτους στα χέρια του Morazan προέλασαν και κατέλαβαν τη de jure πρωτεύουσα του κράτους, τη πόλη της Γουατεμάλας. Αλυσιδωτές επαναστάσεις Συντηρητικών ξέσπασαν απανταχού στην Ένωση, που ενείχαν και το χαρακτήρα της αυτοδιάθεσης των λαών της. Ο Morazan δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει τη πληθώρα των προκλήσεων. Στις 5 Νοεμβρίου 1838 η Νικαράγουα εγκατέλειψε την Ένωση. Η Ονδούρα και η Κόστα Ρίκα ακολούθησαν αμέσως μετά. Στη Γουατεμάλα ο Carrera ανακήρυξε
Rafael Carrera, 1814-1965. Καθαίρεσε από τη θέση του το Francisco Morazan και αυτοανακηρύχθηκε ”ισόβιος πρόεδρος” της Γουατεμάλας.
τον εαυτό του δικτάτορα και κατέλαβε την εξουσία, διατηρώντας την μέχρι το 1865. O Morazan κατέφυγε αυτοεξόριστος στη Κολομβία, όπου θα διατηρούσε τις προσπάθειες του για μια ενωμένη Κεντρική Αμερική, κατά το όνειρο του Simon Bolivar για μια ενωμένη Λατινική Αμερική. Θα γυρνούσε πίσω στη Κόστα Ρίκα το 1842 προσπαθώντας να αναζωπυρώσει την ιδέα της Ένωσης όπου αυτή τη φορά θα συλλαμβανόταν και θα τον εκτελούσαν.
Η κληρονομιά των Ηνωμένων Επαρχιών Κεντρικής Αμερικής.
”Αγαπητέ μου φίλε, οι επόμενες γενιές θα μας δικαιώσουν”, αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του Francisco Morazan στο εκτελεστικό απόσπασμα προς το συμμαχητή του στρατηγό Villasenor.
Τελικά η μετέπειτα ιστορική διαδρομή των λαών της Κεντρικής Αμερικής δικαίωσε τα προφητικά λόγια του Morazan. Σε μια εποχή όπου άρχισε να κάνει δειλά την εμφάνιση της η τάση για αναθεώρηση των απαρχαιωμένων πολιτειακών θεσμών και της εκκοσμίκευσης του κρατικού μηχανισμού, οι λαοί της Κεντρικής Αμερικής ευθυγραμμίστηκαν με τις απόψεις ”ψεύτικων προφητών”. Ο εκδημοκρατισμός λαών, που προηγουμένως υπήρξαν σκλάβοι σε μία επαρχία της απέραντης Ισπανικής Αυτοκρατορίας, εξοστρακίστηκε από τους ίδιους. Δεν θα μπορούσαμε να προβλέψουμε τη πορεία μια ένωσης των χωρών της Κεντρικής Αμερικής στους σύγχρονους καιρούς, αλλά σίγουρα διαθέτουμε τη γνώση να παρατηρήσουμε τη πορεία τους μετά τη διάλυση αυτής. Οι κατακερματισμένες, μικροσκοπικές χώρες της Κεντρικής Αμερικής μετά τη αποσάθρωση της ένωσης έγιναν θύματα της ξενοκρατίας, ξενόδουλα κράτη που για την επιβίωση τους αντάλλαζαν την εθνική τους κυριαρχία σε ξένους ιμπεριαλιστές, είτε αυτοί αρχικά ήταν Άγγλοι είτε Αμερικανοί (προσάρτηση εδαφών της Ονδούρας και της Νικαράγουα από την αγγλική αποικιακή αυτοκρατορία, εμφύλιος πόλεμος της Νικαράγουα). H Κεντρική Αμερική έγινε η σφηκοφωλιά μίας διεθνούς φατρίας επαγγελματιών δικτατόρων που ευδοκιμούσαν εξαργυρώνοντας τους ίδιους τους κατοίκους της, με αξιωματούχους και τυχοδιώκτες να ξεζουμίζουν το πληθυσμό μέχρι την τελευταία σταγόνα του ιδρώτα και μεριμνώντας πάντα να συντηρούν την εχθρότητα μεταξύ των κρατών της. Η Κεντρική Αμερική σήμερα είναι εξαρτημένη, εκμεταλλευόμενες χώρες που εξάγουν αγροτικά προϊόντα και ο έλεγχος των οικονομιών τους (εμπορίου, μεταφορών, τραπεζών) ανήκει στους ξένους που έχουν προνομιακούς δεσμούς με τις εγχώριες ελίτ, με αποτέλεσμα να ωθείται το μεγαλύτερο μέρος των εργαζομένων στα όρια επιβίωσης. Νέο-αποικιοκράτες εναντίον θυμάτων, η δημοκρατία και η αυτοδιάθεση είναι ακόμα μακριά από αυτή τη γωνία του πλανήτη.
Πηγές:
- Παγκόσμιος Γεωγραφικός Άτλας, Μαλλιάρης Παιδεία 1998.
- Ο Πλούτος και η φτώχεια των εθνών, David S. Landes.
- https://history.state.gov
- http://latinamericanhistory.about.com/
