Κινηματογράφος και LGBT κοινότητα: Μέρος 1ο

Με τον Ιούνιο να έχει ανακηρυχτεί μήνας LGBT Pride και τις αντίστοιχες εκδηλώσεις να γίνονται τόσο στην Αθήνα όσο και (αυτό το τριήμερο) στη Θεσσαλονίκη, ας δούμε λίγο τη σχέση του κινηματογράφου με την κοινότητα αυτή και κάποιες βασικές ταινίες επί του θέματος.

Κατ΄αρχήν να σημειώσω πως αναφέρομαι στην LGBT κοινότητα ως τέτοια και όχι με πιο διευρυμένη ορολογία, καθώς στο παρόν άρθρο γράφω μόνο για ταινίες με θέμα ομοφυλόφιλους ή αμφιφυλόφιλους άνδρες ή γυναίκες. Υπάρχουν κάποιες ταινίες που αναφέρονται σε transgender/queer άτομα αλλά είναι ακόμα λίγες, πρόσφατες και οφείλω να παραδεχτώ πως δεν έχω ιδιαίτερη επαφή με το θέμα για να γράψω γι΄αυτές.

Η ομοφυλοφιλία στον κινηματογράφο εμφανίζεται σε λανθάνουσα, «κρυφή» θα μπορούσαμε να πούμε μορφή ήδη από τις απαρχές του. Σε παλαιότερες εποχές, ωστόσο, η κοινωνία θεωρούσε ψυχασθένεια ή/και θανάσιμο αμάρτημα την ομοφυλοφιλία οπότε οι παραγωγοί και οι σκηνοθέτες την κρατούσαν όσο το δυνατό μακριά από τα mainstream έργα τους, χωρίς να λείπουν βέβαια οι διακριτικές αναφορές.

Το σκηνικό άρχισε ν΄αλλάζει στη δεκαετία του 1960, με την αντικουλτούρα και το Νέο Κύμα που ήρθε να σαρώσει τα παλιά ήθη και να επιτρέψει επιτέλους στην έβδομη τέχνη ν΄αγγίξει αυτό το θέμα. Ήταν εξάλλου η εποχή όπου οι πιο φιλελεύθερες, ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες αποποινικοποίησαν τη συναινετική, ιδιωτική σεξουαλική πράξη μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. Παρ΄όλα αυτά, οι ταινίες μ΄αυτό το θέμα παρέμειναν de facto ταμπού μέχρι την έλευση του 21ου αιώνα, όταν και ξεκίνησαν να πολλαπλασιάζονται σε αριθμό. Σήμερα δε θεωρείται πια περίεργο μια ταινία να εμφανίζει ή ακόμα και να περιστρέφεται γύρω από μη-straight χαρακτήρες, και αρκετά –δηλωμένα, γιατί κρυφά υπήρχαν πάντοτε- άτομα της LGBT κοινότητας εργάζονται στο Χόλιγουντ και την κινηματογραφική βιομηχανία, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει πως είναι όλα ρόδινα και δεν υπάρχει ακόμα αρκετός δρόμος να διανύσουμε μέχρι την ισότητα.

Victim (1961) του Basil Dearden

Με τους: Dirk Bogarde, Sylvia Sims, Dennis Price

Μια αυτοκτονία ενός νεαρού με εργατικές ρίζες ξετυλίγει το κουβάρι ενός κυκλώματος εκβιασμού ομοφυλοφίλων στη Βρετανία του 1960.

Ίσως η πρώτη mainstream ταινία που ασχολήθηκε ανοιχτά με την ομοφυλοφιλία και την αντιμετώπισε ως μια φυσιολογική έκφραση σεξουαλικότητας και όχι ως κάτι αντίθετο στους φυσικούς ή τους ανθρώπινους νόμους. Βασιζόμενη στην περίφημη αναφορά Wolfenden, η οποία αποκήρυξε το δόγμα περί «ψυχασθένειας» και άνοιξε το δρόμο για την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας στο Ηνωμένο Βασίλειο, το καθηλωτικό θρίλερ του Dearden καθιστά πλήρως αντιληπτό το μέγεθος του κινδύνου και των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν τα μέλη της κοινότητας εκείνη την εποχή, καθώς η πιθανή αποκάλυψη της σεξουαλικότητάς του σήμαινε αυτόματα τέλος στις επαγγελματικές και προσωπικές επιδιώξεις τους, ενώ κινδύνευαν ακόμα και με φυλάκιση. Η ταινία αντιπαραβάλλει προοδευτικές και συντηρητικές αντιλήψεις (αρκετές εκ των οποίων δε διαφέρουν πολύ από τις αντίστοιχες σημερινές), ακόμα και μεταξύ των ομοφυλοφίλων, και παρότι σήμερα θα δεχόταν κριτική για την επιφανειακή και μονόπλευρη κάλυψη του θέματος, για την εποχή της ήταν αδιανόητα προοδευτική και προχωρημένη, και η ιστορική της αξία την καθιστά άξια παρακολούθησης.

Philadelphia (1993) του Jonathan Demme

Με τους: Tom Hanks, Denzel Washington, Antonio Banderas

Ένας δικηγόρος απολύεται από την εταιρία του επειδή πάσχει από AIDS, και ξεκινά έναν τεράστιο δικαστικό αγώνα με αντιπάλους, εκτός από την εταιρία που τον απέλυσε, τόσο το χρόνο όσο και τις προκαταλήψεις.

Μια από τις χειρότερες προκαταλήψεις που υπήρξαν –και σε μικρότερο βαθμό υπάρχει ακόμα- εναντίον  των ομοφυλοφίλων ανδρών είναι η ιδέα πως αυτοί και μόνο αυτοί μπορούσαν να μεταδώσουν και να κολλήσουν το νέο και άγνωστο τότε ιό του HIV. Ο ήρωας αυτής της ιστορίας, τον οποίο υποδύεται σε οσκαρική ερμηνεία ο σπουδαίος Τομ Χανκς, έχει ν΄αντιμετωπίσει ταυτόχρονα το φονικό αυτό ιό, τη σκληρή αντιμετώπιση των εργοδοτών του, έναν μακρύ και δύσκολο δικαστικό αγώνα και, φυσικά, την πλήρη περιφρόνηση της κοινωνίας, ακόμη και κοντινών του ανθρώπων, οι οποίοι τον θεωρούν «μίασμα» τόσο για την ασθένεια όσο και για τις σεξουαλικές προτιμήσεις του, οι οποίες και θεωρούνται ως η αιτία της. Μια πολύ δυνατή ταινία, συγκινητική, ανθρώπινη και ρεαλιστική. Βλέποντάς την υπό το πρίσμα του σημερινού θεατή καταλαβαίνουμε πως έχουν γίνει σημαντικά βήματα έκτοτε (φαίνεται αδιανόητο, αλλά όταν γυρίστηκε η ταινία στις μισές πολιτείες των ΗΠΑ η ομοφυλοφιλία καθιστούσε ποινικό αδίκημα), αλλά πολλές από τις κοινωνικές παθογένειες, αποτέλεσμα κυρίως της άγνοιας και της παραπληροφόρησης, παραμένουν.

Το Μυστικό του Brokeback Mountain (2005) του Ang Lee

Με τους: Jake Gyllenhaal, Heath Ledger, Michelle Williams, Anne Hathaway

Η ιστορία της περίπλοκης σχέσης μεταξύ δύο ανδρών στο Γουαϊόμινγκ της δεκαετίας του 1960, και η εξέλιξή της στο πέρασμα των χρόνων.

Το θύμα μιας από τις πιο γνωστές αδικίες στην ιστορία των Όσκαρ, το δράμα αυτό του Ανγκ Λι αποτελεί ουσιαστικά έναν ύμνο στην (αμοιβαία) αγάπη και τον έρωτα, σε οποιαδήποτε μορφή. Και πάλι οι πρωταγωνιστές αντιμετωπίζουν έναν κόσμο όπου η ομοφυλοφιλία θεωρείται «αφύσικη» και καλούνται να παραμερίσουν τα αισθήματά τους για να ζήσουν «φυσιολογικά». Οι Gyllenhaal και Ledger εμφανίζουν εξαιρετική χημεία και αποδίδουν υπέροχα τους ρόλους τους, τόσο μαζί όσο και ξεχωριστά και το μεγαλύτερο μήνυμα της ταινίας είναι πως ο έρωτας μεταξύ δύο ανδρών δε διαφέρει σε τίποτα από αυτόν ανάμεσα σ΄έναν άντρα και μια γυναίκα, στα συναισθήματα, τα πάθη, τις επιθυμίες, τα προβλήματα. Οι de facto διαφορές δεν είναι παρά συνέπειες ενός συστήματος που κυνηγά, απαγορεύει, στηλιτεύει τις ομοφυλόφιλες σχέσεις και δεν επιτρέπει στους ανθρώπους αυτούς να έχουν το ίδιο δικαίωμα στην αγάπη με τους υπόλοιπους.