Είναι το κινηματογραφικό φαινόμενο των ημερών. Σε όλο τον κόσμο, αλλά ακόμα περισσότερο στη χώρα μας, μετά το πρωτοφανές περιστατικό της αστυνομικής εισβολής σε κινηματογράφο όπου παιζόταν, προκειμένου να απομακρυνθούν οι ανήλικοι θεατές της (βίντεο ρεπορτάζ παρακάτω). Όλοι έχουν μια άποψη, έχει διχάσει, όλοι ασχολούνται μαζί του. Ας μιλήσουμε για το Τζόκερ.
Joker (2019) – Ψυχολογικό θρίλερ, 122΄
Σκηνοθεσία: Todd Philips
Σενάριο: Todd Philips & Scott Silver
Πρωταγωνιστούν: Joaquin Phoenix, Robert De Niro, Zazie Beetz
Στη Γκόθαμ Σίτι, ο αποτυχημένος κωμικός Άρθουρ Φλεκ βυθίζεται στην παράνοια βλέποντας την αντιμετώπιση της κοινωνίας στην ψυχική του κατάσταση, τη φτώχεια και οικογενειακά και προσωπικά προβλήματα.
Για να ξεκινήσουμε, καλό είναι να τονιστεί πως ο Τζόκερ δεν αποτελεί κοινωνική κριτική, ούτε πολιτικό μανιφέστο, ούτε διατριβή στις ψυχικές νόσους και την ελλιπή τους αντιμετώπιση. Περιέχει κοινωνικοπολιτικά μηνύματα, θέτει στο επίκεντρο έναν ψυχικά άρρωστο άνθρωπο, αλλά παραμένει μια κινηματογραφική ταινία. Δεν είναι ντοκιμαντέρ, το αντίθετο, είναι μια ταινία για έναν φανταστικό χαρακτήρα σε μια φανταστική πόλη. Οι ομοιότητες με την πραγματικότητα πολλές και επιτηδευμένες, αλλά στην τελική δεν πρόκειται για τίποτα παραπάνω από ένα prequel της κλασικής ιστορίας του Μπάτμαν.
Από τα κόμιξ και τις ταινίες ξέρουμε πολύ καλά ποιος είναι ο Τζόκερ. Ένας από τους διασημότερους κακούς, γνωστός για τις ιδιαιτερότητες τόσο στο χαρακτήρα όσο και στα κίνητρα. Έχουμε θαυμάσει, μεταξύ άλλων, τον Τζακ Νίκολσον και τον Χιθ Λέτζερ να αποδίδουν τον πολυσύνθετο χαρακτήρα με μαεστρία και ακρίβεια. Εδώ όμως, μαθαίνουμε ποιος ήταν ο Τζόκερ, πριν γίνει ο Τζόκερ. Οι συγκρίσεις είναι αναπόφευκτες, συχνά φαίνεται το ίδιο το σενάριο να τις επιδιώκει (όπως στη σκηνή της γνωριμίας του Άρθουρ – Τζόκερ με τον μικρό Μπρους Γουέιν – Μπάτμαν), αλλά είναι λάθος να αναλωθεί κάποιος σε αυτές.
Ο Τζόκερ του Χοακίν Φίνιξ ακροβατεί μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, διαύγειας και παράνοιας, αισιοδοξίας και απελπισίας, αλήθειας και φαντασίας. Προσπαθεί να βρει μια διέξοδο από τη μίζερη, μέσα στη φτώχεια και την απελπισία, ζωή του, φιλοδοξεί να γίνει κωμικός, αλλά βρίσκει όλες τις πόρτες κλειστές. Άλλοτε με δική του ευθύνη, άλλοτε όχι. Η ψυχική του υγεία ταραγμένη, όλα του μοιάζουν μαύρα και αρνητικά, ίσως και να είναι. Η αλήθεια είναι πως δε μαθαίνουμε ποτέ αν όντως ο κόσμος είναι τόσο άσχημος όσο τον βλέπει ο (αντι)ήρωας της ταινίας, αλλά δεν έχει και πολλή σημασία. Σημασία έχει αυτό το τελευταίο, πώς τον βλέπει δηλαδή ο ίδιος ο Τζόκερ και οι αποφάσεις που παίρνει με βάση αυτή την οπτική του.
Αποτελεί μεγάλο λάθος ο ισχυρισμός πως η ταινία σε παρακινεί να ταυτιστείς με τον Τζόκερ και ίσως να σκεφτείς να τον μιμηθείς. Τον λυπάσαι, τον καταλαβαίνεις, σκέφτεσαι πόσο δύσκολο είναι για έναν τέτοιον άνθρωπο να επιβιώσει, αλλά δεν ταυτίζεσαι, δεν τον δικαιολογείσαι. Τουλάχιστον δεν πρέπει να το κάνεις. Τα προβλήματα, υπαρκτά ή όχι, του Τζόκερ και του κάθε Τζόκερ δε σημαίνει πως δικαιολογείται να πιάσει ένα πιστόλι και να ξεκινήσει να καθαρίζει κόσμο και κοσμάκη. Εξάλλου, έχουμε δει πολλούς να το κάνουν στην πραγματικότητα, και υπό καμία συνθήκη δε δικαιολογούνται τέτοιες πράξεις. Αν υπάρχει ένα κοινωνικό μήνυμα πίσω από την ταινία, αυτό είναι πως εμείς ως κοινωνία και πολιτεία αφήνουμε στη μοίρα τους αυτούς τους ανθρώπους, όχι πως αυτό τους οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε καταστροφική συμπεριφορά.
Για την ερμηνεία του Χοακίν Φίνιξ έχουν γραφεί τόσα που θεωρώ περιττό να προσθέσω επίθετα και χαρακτηρισμούς. Μιλάμε για μια οσκαρική ερμηνεία με την κυριολεκτική έννοια, μια ερμηνεία που πρέπει να διδάσκεται στις σχολές και τα σεμινάρια υποκριτικής. Δεν ξέρω και δε με απασχολεί προσωπικά αν ο Φίνιξ ήταν καλύτερος Τζόκερ από τον Νίκολσον, το Λέτζερ ή τον Τζάρετ Λέτο. Ο Φίνιξ είναι τρομακτικά καλός Τζόκερ, τόσο που τον λυπάσαι κι αυτόν. Όχι τον χαρακτήρα, τον ηθοποιό, για όσα χρειάστηκε να κάνει για να υποδυθεί το ρόλο. Δεν υπάρχει πρακτικά ούτε μια σκηνή στην ταινία στην οποία δεν εμφανίζεται ο Φίνιξ, και σε κάθε σκηνή σου βγάζει και κάτι καινούριο. Ανεπανάληπτος.
Ακριβώς αυτό το τελευταίο, ωστόσο, αποτελεί μάλλον την αχίλλειο πτέρνα της ταινίας. Όλη η ταινία είναι ένας χαρακτήρας, όλα τα βλέπουμε μέσα από τη δική του ματιά, κανένας άλλος, ακόμα και ο σπουδαίος Ρόμπερτ Ντε Νίρο, δε μπορεί να αποτελεί τίποτα παραπάνω από κομπάρσος στον κόσμο του Τζόκερ. Αν μια διάκριση μεταξύ μιας πολύ καλής και μιας μεγάλης ταινίας είναι η πολυμορφία και η δυνατότητα ανάδειξης διαφορετικών όψεων του νομίσματος, ο Τζόκερ, εξαιρετικός αλλά αθεράπευτα μονόπλευρος (αν και ούτε κατά διάνοια βαρετός) ανήκει άνετα στην πρώτη κατηγορία, αλλά αποτυγχάνει να κάνει το κάτι παραπάνω.
Δε με απασχολεί αν το έργο του Τοντ Φίλιπς (ενός σκηνοθέτη, όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, που έχει συνδέσει το όνομά του με καφροκωμωδίες όπως το Roadtrip και το Hangover) αξίζει το hype που λαμβάνει και κοντεύει να το μετατρέψει σε κοινωνικό φαινόμενο. Εξάλλου, όπως βλέπουμε και στην ίδια την ταινία, μια πράξη μπορεί να έχει πολύ διαφορετικές συνέπειες από αυτές που αποσκοπεί. Δεν υπάρχει αμφιβολία, όμως, πως πρόκειται για μια εξαιρετική ταινία, από τις καλύτερες της χρονιάς μέχρι τώρα, μια ταινία που προσφέρει μια διαφορετική ματιά σε πολλά πράγματα και μας αφήνει ως κορωνίδα την αριστουργηματική ερμηνεία του Χοακίν Φίνιξ ως ο Τζόκερ πριν τον Τζόκερ.
Βαθμολογία: 8/10