Η Ιστορία του Μήνα: Φεβρουάριος

Ο Φεβρουάριος, ο δεύτερος μήνας του έτους, έχει διάρκεια 28 ημερών στα κοινά έτη και 29 στα δίσεκτα. Όπως ο Ιανουάριος, προστέθηκε και αυτός στο αρχαίο δεκάμηνο Ρωμαϊκό ημερολόγιο γύρω στο 700 π.Χ. από τον Νουμά Πομπίλιο, αρχικά ως ο δωδέκατος μήνας. Ήταν ο τελευταίος μήνας του Ρωμαϊκού έτους, συνεπώς μήνας “διαβατήριος”, μήνας μετάβασης από το ένα έτος στο άλλο και γι’ αυτό τον είπαν αποκαθαρτικό. Όταν το 153 π.Χ. ο Ιανουάριος καθιερώθηκε ως ο πρώτος μήνας του πολιτικού έτους, ο Φεβρουάριος καθιερώθηκε ως ο δεύτερος.

Το όνομά του προέρχεται από το Λατινικό ρήμα februare (= εξαγνίζω, καθαίρω) λόγω των θρησκευτικών εορτών καθαρμού και εξαγνισμού (februa) που τελούνταν στη Ρώμη αυτό το μήνα. Στις 19 προς τιμή των νεκρών (feralia) και στις 21 προς τιμή του Θεού του Άδη – Φέβρου (Februus), ή της χθόνιας Θεότητας Februara (Ήρα).

Επίσης στις 15 γιορτάζονταν τα Lupercalia αρχαιότατη ετήσια ποιμενική γιορτή προς τιμή του Faunus ή Lupercus. Ο Faunus, που αργότερα ταυτίστηκε με τον Ελληνικό Πάνα, εθεωρείτο ο πατέρας του Λατίνου μυθικού γενάρχη των Ρωμαίων. Την προσωνυμία Lupercal έλαβε από το lupus (= Λύκος), είτε ως προστάτης των ποιμνίων και διώκτης των Λύκων, είτε ως χθόνιος Θεός, με σύμβολο το Λύκο. Η γιορτή συνδυάστηκε με την αρχαία παράδοση των Ρωμαίων, κατά την οποία στο σπήλαιο Lupercal, του Παλατίνου Λόφου της Ρώμης, γαλουχήθηκαν ο Ρώμος και ο Ρωμύλος από μία Λύκαινα. Για αυτό το λόγο στο σπήλαιο αυτό, γινότανε μία ιδιαίτερη γιορτή αφιερωμένη στη γονιμότητα.

Η γιορτή Lupercalia προς τιμή του Faunus / Πάνα, συνδυάστηκε αργότερα και με την Ήρα και έτσι η μεγάλη Θεά, εξ αιτίας της γιορτής της στα μέσα του Φεβρουαρίου, ονομάστηκε Februara. Στα Lupercalia, θυσιάζονταν κατσίκια, αλλά και σκυλιά, για την προστασία των κοπαδιών. Στη συνέχεια, δύο νεαροί ευγενούς καταγωγής έτρεχαν δεξιά και αριστερά, χτυπώντας με λωρίδες από δέρμα όσες γυναίκες βρίσκονταν μπροστά τους, για να τους μεταδώσουν γονιμότητα. Η αρχαιότατη αυτή Ρωμαϊκή γιορτή, διατηρήθηκε μέχρι το 494 μ.Χ. οπότε καταργήθηκε από τον Πάπα Γελάσιο Α’ (492-496). Για να ακριβολογήσω όμως, μάλλον η Δυτική Εκκλησία οικειοποιήθηκε την γιορτή και την τελετουργία, ιδρύοντας την γιορτή του εξαγνισμού. Η ισχυρή μάλιστα λαϊκή παράδοση “υποχρέωσε” την Καθολική Εκκλησία να θεσπίσει (στις αντίστοιχες αρχαϊκές γιορτές της γονιμότητας και της εκλογής συντρόφου), τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου στις 14 Φεβρουαρίου, ως προστάτη των ερωτευμένων.

Στις 17 Φεβρουαρίου, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Fornacalia σε ανάμνηση της Θεότητας Fornax που εφηύρε τους φούρνους για το ψήσιμο του ψωμιού και των φαγητών. Με αφετηρία την ίδια ημερομηνία, πανηγυριζόταν η ιδιαίτερη γιορτή του Ρωμύλου, τα Quirinalia.

Στις 20, γιορτάζονταν τα Charistia συμπόσια που γίνονταν κάθε χρόνο μεταξύ συγγενών για διασκέδαση αλλά και για την εξάλειψη των τυχόν μεταξύ τους διαφορών.

Η 23 του μήνα, ήταν αφιερωμένη στα Terminalia, γιορτή των Ορίων προς τιμή του Terminus. Μετά την ημερομηνία αυτή, ακολουθούσε συνήθως ο εμβόλιμος μήνας Mercedonius, που συντόνιζε το Σεληνιακό έτος με το αντίστοιχο Ηλιακό πριν από τη θέσπιση του Ιουλιανού ημερολογίου. Πράγματι, ως το 45 π.Χ. οι Ρωμαίοι ακολουθούσαν Σεληνο-ηλιακό ημερολόγιο με εμβόλιμο μήνα ούτως ώστε να συμβαδίζει το Ηλιακό τροπικό έτος με το αντίστοιχο Σεληνιακό των 12 συνοδικών μηνών των φάσεων της Σελήνης. Από το 45 π.Χ. έτος της ημερολογιακής μεταρρύθμισης του Ιουλίου Καίσαρα, ο Φεβρουάριος αρχικά είχε 29 ημέρες στα κοινά έτη και 30 στα δίσεκτα. Όμως το 4 π.Χ. ο Αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος αφαίρεσε από τον Φεβρουάριο μία ημέρα την οποία πρόσθεσε στον μήνα Αύγουστο που ήταν αφιερωμένος στο πρόσωπό του. Από τότε ο Φεβρουάριος έχει 28 ημέρες στα κοινά έτη και 29 στα δίσεκτα. Θυμίζω ότι δίσεκτα είναι τα έτη εκείνα που στο Ιουλιανό (παλαιό) ημερολόγιο διαιρούνται ακριβώς δια του 4. Στο Γρηγοριανό (νέο) ημερολόγιο ο κανόνας του Ιουλιανού ημερολογίου διατηρείται για όλα τα έτη, με εξαίρεση όσα δείχνουν αιώνες και τα οποία είναι δίσεκτα εάν ο αριθμός τους διαιρείται ακριβώς δια του 400. Αυτή είναι η αστρονομική συνεισφορά του Φεβρουαρίου, που τον κάνει να διαφέρει από τους άλλους μήνες, λόγω της μεταβλητής -ανά τετραετία- διάρκειάς του. Η επιπλέον δίσεκτη μέρα του, προστίθεται στο έτος εν γένει ανά τετραετία, για να το προσαρμόσει στο ηλιακό τροπικό έτος. Την εποχή της θέσπισης του ημερολογίου , η ημέρα αυτή προστίθετο μετά την 24η Φεβρουαρίου που σύμφωνα με το Ρωμαϊκό σύστημα αρίθμησης των ημερών του μήνα, ονομαζόταν “bis-sextus ante Calendas Martias”, δηλαδή “Η έκτη μέρα πριν από τις Καλένδες του Μαρτίου”.

Οι Ρωμαίοι θεωρούσαν ότι ο Φεβρουάριος έπρεπε να έχει πάντοτε 28 ημέρες, πιστεύοντας ότι έτσι απέφευγαν την ασέβεια προς τους χθόνιους θεούς και τη μνήμη των νεκρών. Έτσι δεν αριθμούσαν την “δυσοίωνη” αυτή εμβόλιμη ημέρα στο έτος ως “5η πριν από τις Καλένδες του Μαρτίου”, αλλά από θεοσέβεια μετρούσαν δύο φορές την 24η Φεβρουαρίου ως δις-έκτη (bis-sextus). Συνεχίζοντας αυτή την παράδοση ακόμη και σήμερα, ονομάζουμε δίσεκτο το έτος που έχει μία πρόσθετη ημέρα, που όμως την προσθέτουμε στο τέλος του Φεβρουαρίου ως 29η ημέρα του.

Στην Ελλάδα, ο Φεβρουάριος έχει πολλές λαϊκές ονομασίες που συνήθως σχετίζονται με την μικρή του διάρκεια. Μικρός, Κουτσός, Κουτσοφλέβαρος, Φλιάρης, Γκουζούκης. Λέγεται Φλεβάρης από τη συσχέτισή του με τις “φλέβες”, δηλαδή τα υπόγεια νερά, που τότε αναβλύζουν λόγω των πολλών βροχών και Κλαδευτής καθώς θεωρείται ο πιο κατάλληλος μήνας για το κλάδεμα των δέντρων. Σε διάφορες περιοχές ονομάζεται και Τρύφωνας λόγω της γιορτής του Αγίου Τρύφωνα την 1η Φεβρουαρίου. Οι τρεις πρώτες του μέρες λέγονται και “Συμόγιορτα” λόγω των εορτών του Αγίου Τρύφωνα, της Υπαπαντής του Χριστού και του Αγίου Συμεών του Θεοδόχου.

Πηγή: Περιοδικό 7 Ημέρες (Καθημερινή)

Σημείωση 1: Ο συγκεκριμένος εφετινός Φεβρουάριος, έχει όλες τις ημέρες της εβδομάδας 4 φορές. Έχει δηλαδή, 4 Κυριακές, 4 Δευτέρες, 4 Τρίτες, 4 Τετάρτες, 4 Πέμπτες, 4 Παρασκευές, 4 Σάββατα και αυτό το γεγονός, δεν θα ξανασυμβεί στη ζωή κανενός από εμάς, γιατί συμβαίνει κάθε 823 χρόνια.

Σημείωση 2: Στην ιστορία της rock μουσικής, ο Φεβρουάριος κατέχει την κορυφαία θέση, αφού στις 3 Φεβρουαρίου 1959, οι Buddy Holly, Ritchie Valens και Big Bopper σκοτώθηκαν και οι τρεις σε αεροπορικό δυστύχημα.

Γιώργος Μπιλικάς,
Storyteller.