Μιλώντας για την βία μέσα στην οικογένεια, πολλοί από εμάς οργιζόμαστε για το πώς συμβαίνει κάτι τέτοιο, κάτι τόσο σκληρό μέσα σε κάτι τόσο τρυφερό όσο είναι ή θα πρέπει να είναι: η οικογένεια. Παρ’ όλα αυτά, πόσα περιστατικά ακούμε τους τελευταίους μήνες στα ΜΜΕ για εκδηλώσεις βίας έως και ξυλοδαρμού και θανάτου στην έσχατη περίπτωση προερχόμενες από το ίδιο το οικογενειακό περιβάλλον? Αυτό σημαίνει ότι πολλές φορές το οικογενειακό περιβάλλον είναι χώρος καταπίεσης, προσβολής, έλλειψης ασφάλειας και απειλή της σωματικής μας ακεραιότητας!
«Οικογενειακή βία θεωρείται η οποιαδήποτε πράξη ή συμπεριφορά η οποία προκαλεί σωματική, ψυχική ή σεξουαλική βλάβη σε κάποιο μέλος της οικογένειας.»
Η οικογένεια μπορεί να αποτελέσει μια από τις πιο βίαιες κοινωνικές ομάδες όπου θύματα και θύτες βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Η οικογενειακή βία είναι πλέον ένα συχνό φαινόμενο στη σημερινή εποχή, όπου καταπατώνται τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και χάνεται η ανθρώπινη ελευθερία και αξιοπρέπεια.
Διακρίνεται σε πολλές μορφές όπως :Σωματική κακοποίηση, όπου μπορεί να περιλαμβάνει κάθε είδους τραυματισμό και κάκωση – διαφορετικής σοβαρότητας και συχνά διαφορετικών ηλικιών – που δεν οφείλεται σε ατύχημα, Σεξουαλική παραβίαση, όπου γίνεται η χρησιμοποίηση παιδιού από ενήλικα για σεξουαλική ηδονή και ικανοποίηση. Ένα παιδί μπορεί να υποστεί σεξουαλική παραβίαση από άλλο παιδί ή έφηβο. Tόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια δυνατόν να υποστούν παραβίαση από πολύ νεαρή ηλικία. Ψυχολογική κακοποίηση όπου περιλαμβάνει πράξεις, παραλείψεις και συμπεριφορές οι οποίες εμπεριέχουν συστηματική απόρριψη, εκφοβισμό, απομόνωση, εκμετάλλευση, υποτίμηση, αποθάρρυνση, παραμέληση και τέλος το λεγόμενο Σύνδρομο του «αμέτοχου θεατή» όπου το παιδί εκτίθεται για μακρό χρονικό διάστημα σε διάφορες μορφές ενδοοικογενειακής βίας χωρίς το ίδιο να υφίσταται σωματικές κακώσεις.
Πολλές είναι οι εκφάνσεις ανάλυσης αυτού του ζητήματος με κυρίαρχη την παιδαγωγική και την νομική φύση και εξήγηση.
Υπό παιδαγωγικής όψεως, τα παιδιά αντίστοιχα που εισπράττουν βία, προσβάλλονται σχεδόν ανεπανόρθωτα. Νιώθουν ενοχές, μίσος, ανικανότητα αντίδρασης και έχουν τάσεις εκδίκησης του θύτη που τους δείχνει αυτή την συμπεριφορά. Αυτά τα παιδιά μακροπρόθεσμα ή θα γίνουν πολύ επιθετικά αντιγράφοντας την συμπεριφορά που δέχθησαν ή θα γίνουν πολύ ανεκτικά λειτουργώντας αντιστρόφως ανάλογα από την βιαιότητα που εισέπραξαν ή θα οδηγηθούν εμμέσως πλην σαφώς μελλοντικά σαν έφηβοι στα ναρκωτικά ακόμα και την αυτοκτονία.
Όμως, πέρα από αυτήν την εξήγηση, στο άλλο άκρο του σκοινιού, βρίσκεται η νομική μερίμνηση. Τόσο σαν γονείς όσο και στο μερίδιο που αναλογεί στην ιδιωτική πρωτοβουλία οφείλουμε να είμαστε ενήμεροι για την νομική κάλυψη των παιδιών.
Σύμφωνα με ποσοτική ανάλυση των στοιχείων,[ Συμβουλευτικά Κέντρα Αθήνας – Πειραιά της Γενικής Γραμματείας Ισότητας (Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης) κατά το χρονικό διάστημα 01/01/2002 – 31/10/2006. Το δείγμα επεξεργασίας ανέρχεται στα 1870 περιστατικά κακοποίησης] 6 στους 10 δράστες ενδοοικογενειακής βίας ΔΕΝ κάνουν χρήση ουσιών (αλκοόλ, ναρκωτικά, ψυχοφάρμακα).
Από την άλλη, όσοι και όσες κακοποιούν συντρόφους ή τα παιδιά -ως μέθοδο σωφρονισμού- συχνά έχουν πέσει κι οι ίδιοι θύματα κακοποίησης στην παιδική τους ηλικία ή έχουν υπάρξει μάρτυρες ως παιδιά της κακοποίησης της μητέρας τους από τον πατέρα τους. Αρκετά συχνά μάλιστα αυτοί πάσχουν από διαταραχές της προσωπικότητας.
Σύμφωνα με το νόμο για την ενδοοικογενειακή βία (ν. 3500/2006):
«Η άσκηση βίας κάθε μορφής μεταξύ των μελών της οικογένειας απαγορεύεται.» (άρθρο 2).Αυτό σημαίνει ότι κάθε μορφή βίας δεν είναι επιτρεπτή. Η χρήση λεκτικών απειλών, η απειλή, ο εκβιασμός, η προσβολή της ελευθερίας ο εξαναγκασμός και γενικότερα η προσβολή της προσωπικότητας, αποτελούν βία και είναι παράνομες πράξεις οι οποίες διώκονται ποινικά. Επομένως, κάθε πράξη που ενέχει βίαιη συμπεριφορά είτε αυτή απευθύνεται άμεσα στο θύμα ή σε τρίτο πρόσωπο ή απειλή στο θύμα για βλάβη τρίτου προσώπου θεωρείται διώξιμη.
Η ποινική διαδικασία προβλέπει πως αν κάποιος υποπτευθεί ή δεχθεί τέτοια συμπεριφορά πρώτη ενέργεια του είναι να καλέσει την αστυνομία τη στιγμή που πραγματοποιείται η παράνομη πράξη εις βάρος του τάδε προσώπου. Επειδή τις περισσότερες φορές αυτό δεν είναι εφικτό, καλό θα ήταν να υπάρχει ενημέρωση σε κάποιο κοντινό διαμένον πρόσωπο ώστε να καλέσει αυτό την αστυνομία όταν αντιληφθεί άσκηση βίας. Η αστυνομία μπορεί να συλλάβει το θύτη και να δικαστεί με την αυτόφωρη διαδικασία ή να του δώσει συστάσεις και έπειτα να υπάρξει μετάβαση στο αστυνομικό τμήμα και να αναφερθεί λεπτομερώς το συμβάν.
Σύμφωνα με το άρθρο 17 του ν. 3500/2006 περί ενδοοικογενειακής βίας. «Η ποινική δίωξη για τα εγκλήματα των άρθρων 6, 7, 9 και 10 ασκείται αυτεπαγγέλτως», (ενδοοικογενειακή σωματική βλάβη, παράνομη βία και απειλή, προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας, παρακώλυση απονομής της δικαιοσύνης) δηλαδή δεν είναι απαραίτητη η μήνυση από την πλευρά του θύματος για να ασκηθεί ποινική δίωξη εις βάρος του θύτη. Η διάταξη σκοπό έχει να διευκολύνει το θύμα που από φόβο δεν αποφασίζει να μηνύσει το θύτη και βγάζει από τις «κλειστές πόρτες» του σπιτιού την παράνομη συμπεριφορά και δίνει τη θέση της στα εγκλήματα, αποκαλύπτοντας τον εγκληματία.
Η αστυνομία σε αυτήν την περίπτωση δεν μπορεί να κάνει μόνο συστάσεις γιατί υποχρέωσή της είναι η παραπομπή της υπόθεσης στον εισαγγελέα για να ασκηθεί ποινική δίωξη. Και αντιστρόφως, το αστυνομικό ή άλλο αρμόδιο όργανο δεν μπορεί να αρνηθεί να διωχθεί ο θύτης, γιατί αυτό αποτελεί παράβαση καθήκοντος και έχετε το δικαίωμα να αναφέρετε την παράλειψη.
Επιπλέον σε κάθε περίπτωση, πρέπει να υπάρξει προστασία του θύματος(να επιμεληθεί μέσω εισαγγελέα την απομάκρυνση του θύτη από την κοινή στέγη εφόσον υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή του θύματος, να φροντίσει για ιατρική περίθαλψη όταν είναι απαραίτητο, να έρθει σε επαφή με τους αρμόδιους φορείς, με ξενώνες φιλοξενίας και γενικότερα να διασφαλίσει την προστασία και ασφάλεια του θύματος). Δεν έχει δικαίωμα να κρίνει το συμβάν, να επιρρίψει ευθύνες στο θύμα- τα δικαστικά όργανα έχουν την υπευθυνότητα και την αρμοδιότητα να αποφασίσουν για το θέμα. Στην περίπτωση σωματικής βλάβης το θύμα καλό είναι να προχωρήσει σε ιατροδικαστική εξέταση και να λάβει σχετική έγγραφη γνωμάτευση ή έστω ιατρική γνωμάτευση. Είναι χρήσιμα για δικαστική χρήση και πιο τεκμηριωμένη διεξαγωγή έρευνας και απόφασης.
Σύμφωνα με το άρθρο 15 ν. 3500/2006 “Σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας μπορεί να διατάσσεται ιδίως η απομάκρυνση του καθ’ ου από την οικογενειακή κατοικία, η μετοίκησή του, η απαγόρευση να προσεγγίζει τους χώρους κατοικίας ή και εργασίας του αιτούντος, κατοικίες στενών συγγενών του, τα εκπαιδευτήρια των παιδιών και ξενώνες φιλοξενίας.”
Το θύμα ενδοοικογενειακής βίας έχει δικαίωμα να ζητήσει την απομάκρυνση του θύτη από την οικία, την απαγόρευση να πλησιάζει σε αυτή όπως και στο χώρο εργασίας του θύματος και γενικότερα να απαγορευτεί η επαφή του θύτη με το θύμα μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης. Ο εισαγγελέας ανηλίκων οφείλει να επιληφθεί του θέματος έτσι όπως του ορίζει ο νόμος.
Τέλος, το θύμα έχει επίσης το δικαίωμα να διεκδικήσει χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης , σύμφωνα με το άρθρο 5 του ν. 3500/2006:
«Η κατά το άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα χρηματική ικανοποίηση, λόγω ηθικής βλάβης του παθόντος για μία από τις πράξεις του παρόντος νόμου, δεν μπορεί να είναι κατώτερη των χιλίων (1.000) ευρώ, εκτός αν ο ίδιος ο παθών ζήτησε μικρότερο ποσό.»
Η νομική μέριμνα ορίζει πως ο νόμος τιμωρεί το βιασμό και την σωματική ή διανοητική βλάβη όπως και την προσβολή της αξιοπρέπειας του με κάθε τρόπο. Το φαινόμενο ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί ένα συχνό μεν φαινόμενο- πολυεπίπεδο δε ως προς την επίλυση και την μέριμνα. Ο νόμος, εξ ολοκλήρου, καλύπτει τα παιδιά και το φαινόμενο.
Από παιδαγωγικής-ανθρωπιστικής απόψεως οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε πρώτα εμείς όσο και να το «κηρύξουμε» στο άμεσο και έμμεσο, εκπαιδευτικό και μη περιβάλλον ότι δεν επιτρέπονται τέτοιες συμπεριφορές. Εντείνεται η προσοχή και η εστίαση σε άτομα που δέχονται αυτού του είδους την καταπίεση και επειδή φοβούνται, αρνούνται και αποκρύπτουν το γεγονός. Ο φόβος σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ανασταλτικός παράγοντας. Το θάρρος, η ελπίδα είναι πυξίδες των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Όταν παίρνουμε την απόφαση να υπερασπιστούμε τα δικαιώματα μας, βρίσκονται άνθρωποι στον δρόμο μας που καλούνται να μας βοηθήσουν από διάφορους χώρους-παιδαγωγικούς, νομικούς, ιατρικούς κτλ.
Ας μην γινόμαστε συνένοχοι στην ενοχή!