Πόσες φορές μία κατάσταση που έχουμε προβλέψει εκ των προτέρων αποβαίνει αληθινή, κάνοντας μας να πιστέψουμε πώς έχουμε ένα είδος διορατικότητας ή ,με περίσσια έπαρση, θεωρούμε ότι κατέχουμε τουλάχιστον την αντίληψη να ερμηνεύουμε καταστάσεις και να υπολογίζουμε τις εκβάσεις τους χάρις την οξυδέρκεια μας παρατηρούμε εύστοχα καταστάσεις που προοιωνίζονται τη συνέχεια.
Σε πολλές όμως από αυτές τις καταστάσεις πολλές φορές και εντελώς ειρωνικά εμείς ευθυνόμαστε για το πώς αποβαίνουν τα πράγματα με προσδοκίες που εναποθέτουμε σε καταστάσεις και άτομα που επηρεάζουν τις στάσεις μας και τις απόψεις μας βοηθώντας εν τέλει στην επαλήθευση των προβλέψεων μας. Πρόκειται για τον όρο αυτοεκπληρώμενες προφητείες που πολλές φορές ίσως αναφέρεται με αρνητική χροιά για την δυνατότητα τους να σαμποτάρουν ανθρώπινες σχέσεις και να υπονομεύουν γενικότερα οποιαδήποτε καλά εννοούμενη προσπάθεια για πρόοδο, κλονίζοντας και την ίδια την κοινωνία.
Ένα κλασσικό παράδειγμα αυτοεκπληρώμενης προφητείας αποτελεί η περιβόητη ιστορία του Οιδίποδα. Ο πατέρας του Οιδίποδα Λάιος, βασιλιάς της Θήβας, λαμβάνει χρησμό ότι ο ίδιος ο γιος του θα τον σκοτώσει και έτσι τον αφήνει να πεθάνει. Ο Οιδίποδας σώθηκε όμως και ανατράφηκε από θετούς γονείς, αν και ο ίδιος δεν το γνώριζε, μέχρι που έμαθε χρησμό πως θα σκοτώσει τον ίδιο του το πατέρα και θα παντρευτεί τη μητέρα του. Για να αποφύγει αυτή τη μοίρα ο Οιδίποδας εγκαταλείπει το τόπο του και κατευθύνεται προς τη Θήβα όπου έπειτα από λογομαχία με έναν ξένο, τον σκοτώνει και παντρεύεται τη χήρα γυναίκα του. Ο άντρας που δολοφόνησε ήταν τελικά ο πατέρας του και η γυναίκα του η ίδια του η μητέρα. Προσπαθώντας να αποφύγουν την μοίρα και οι δύο τους τελικά την επαλήθευσαν.
Η ιστορία αυτή έχει φερθεί πολλές φορές ως παράδειγμα στην κοινωνιολογία και τη ψυχολογία για να ερευνηθούν οι συνέπειες της αυτοεκπληρώμενης προφητείας, όρο τον οποίο διατύπωσε πρώτος ο κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Μέρτον.
Ο Μέρτον την ορίζει ως εξής : <<Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι, αρχικά, ένας εσφαλμένος ορισμός μιας κατάστασης που προκαλεί μια νέα συμπεριφορά, η οποία οδηγεί στο να γίνει πραγματικότητα η αρχικά εσφαλμένη σύλληψη της κατάστασης. Αυτή η απατηλή ισχύς της αυτοεκπληρούμενης προφητείας διαιωνίζει την κυριαρχία του λάθους. Γιατί έτσι ο προφήτης παραθέτει την πραγματική πορεία των γεγονότων ως απόδειξη για το ότι είχε εξαρχής δίκιο.( Σύμφωνα με ομώνυμο άρθρο του το 1948.
Ένας ζηλιάρης σύντροφος φοβούμενος εμμονικά μην τον απατήσει το ταίρι του μπορεί να δημιουργήσει τόσο μεγάλη ανασφάλεια και πλήξη στη σχέση που να χαθεί ο ερωτισμός και η χημεία στη σχέση και ως εκ τούτου να λήξει η σχέση άδοξα, με το ζηλιάρη σύντροφο να καταλήγει να πιστεύει οι φόβοι του και οι επιφυλάξεις του ίσως να είχαν δίκιο. Δεν λογαριάζει όμως σε καμία περίπτωση τη καχύποπτη στάση που τηρούσε κατά τη διάρκεια όλης της σχέσης που κλόνισαν κάθε έννοια αμοιβαίας εμπιστοσύνης και εν τέλει και στοργής.
Αλλά και στην κοινωνία, αυτοεκπληρώμενες προφητείες είναι υπεύθυνες αποκλειστικά για την δημιουργία των στερεοτύπων. H προκαθορισμένη εντύπωση για ομάδα ατόμων που έχει ήδη διαμορφωθεί δεν αφήνει χώρο στην αναίρεση αυτής της στάσης και κατά κάποιο τρόπο ωθεί τα άτομα που τις κατέχουν να ερμηνεύουν καταστάσεις με αυτές τις τόσο καλά κρατημένες ακλόνητες απόψεις. Εκτός αυτού όμως , δηλαδή από την προκατειλημμένη ερμηνεία καταστάσεων, οι αυτοεκπληρώμενες προφητείες και τα στερεότυπα που δημιουργούν, διαμορφώνουν το μέλλον μιας και οι αποδέκτες των αρνητικών στερεοτύπων κατά πάσα πιθανότητα θα ανταποδώσουν, βάσει αρχής κοινωνικής ψυχολογίας της αρνητικής ανταπόδοσης, ανάλογη συμπεριφορά δημιουργώντας ουσιαστικά έναν ατέρμονο φαύλο κύκλο με ολοσχερής συνέπειες στον ιστό της κοινωνίας.
Εξετάζοντας αυτοεκπληρώμενες προφητείες μπορούμε σε ατομικό επίπεδο επίσης να διερευνήσουμε τις νοοτροπίες που έχουμε που μας καθιστούν ηττοπαθείς και μας αποχαυνώνουν, αλλοιώνοντας την ποιότητα ζωής μας. Έγκειται σε μας να τις αποσαφηνίσουμε και να σχεδιάσουμε παρεμβάσεις εκεί όπου χρειάζεται ώστε να ελαχιστοποιήσουμε την διαβρωτική επίδραση τους στη ζωή μας και ίσως έτσι να τις καταστήσουμε σε αυτό-αναιρούμενες προφητείες.
