Η λέξη “κόμπλεξ” ή αλλιώς σύμπλεγμα, είναι ένας ψυχολογικός όρος που αναφέρεται στην προβληματική ή ελλειμματική συμπεριφορά που εμφανίζει ένα άτομο, οι επιπτώσεις της οποίας φανερώνονται στις περισσότερες πτυχές της κοινωνικής ζωής αλλά και στην ίδια την εικόνα που το άτομο σχηματίζει για τον εαυτό του.
Ο όρος “κόμπλεξ” προέρχεται από τους πρώτους ψυχολόγους: Ο Freud ήταν αυτός που αρχικά έκανε λόγο για συγκρούσεις μεταξύ τάσεων και ορμών του εαυτού και κανόνων και αρχών του περιβάλλοντος, οι οποίες δύναται να οδηγήσουν σε τραύματα και συμπλέγματα αρνητικών βιωμάτων. Ο Adler όμως, ήταν αυτός που επικεντρώθηκε κύριως στην κοινωνική σφαίρα και επιρροή, την οποία θεωρούσε εξίσου σημαντική με την ενδόμυχη κατάσταση του ατόμου. Η θεωρία ανάλυσης της προσωπικότητας και η μέθοδος ψυχοθεραπείας που ανέπτυξε ο Adler, ονομάστηκε ¨ατομική ψυχολογία¨, γιατί θέλει να τονίσει τη σημασία της προσωπικότητας. Θεωρεί το άτομο ως ενιαίο σύνολο στο οποίο ολοκληρώνονται οι σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές διαδικασίες και μ’ αυτό τον τρόπο το μελετά. Η θεωρία έχει σε μεγάλο βαθμό κοινωνικοψυχολογική βάση: το άτομο μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο στα πλαίσια της συμμετοχής και αλληλεπίδρασης του με άλλα μέλη της κοινωνίας, υποστήριζε.
Οι θέσεις του θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως εξής: Η έμφυτη τάση του ανθρώπου για επιβολή, προσκρούει στην αδυναμία του, την οποία αντιλαμβάνεται μέσα από τις καθημερινές του εμπειρίες. Με αυτό τον τρόπο αναπτύσσεται ασυνείδητα παράλληλα με την τάση για επιβολή, ένα αίσθημα μειονεξίας, που είναι ιδιαίτερα έντονο σε άτομα με σωματικά προβλήματα ή άλλα ελαττώματα. Το συναίσθημα της μειονεξίας προκαλεί μια σειρά ασυνείδητων ενεργειών, προκειμένου η ανάπτυξη της προσωπικότητας να γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτει υπάρχουσες πραγματικές ή φανταστικές αδυναμίες. Η προσπάθεια αυτή ονομάζεται “τάση για αναπλήρωση”. Η ψυχική εξέλιξη του ατόμου λοιπόν, ρυθμίζεται από τα συναισθήματα μειονεξίας και την τάση για αναπλήρωση και θα μπορούσε να θεωρηθεί ασυνείδητη αντίδραση του ανθρώπου, στην ανησυχία του ότι ενδέχεται να υποστεί μείωση η προσωπική του αξία.
Το άτομο λοιπόν, γνωρίζοντας ενδόμυχα τις αδυναμίες του υιοθετεί ανάλογο τρόπο συμπεριφοράς, προκειμένου να καλύψει τα μειονεκτήματα και να ικανοποιήσει την τάση για επιβολή. Ο αγώνας για υπεροχή είναι τόσο εντονότερος, όσο περισσότερο το άτομο αισθάνεται κατώτερο. Μ’αυτό τον τρόπο θέλει να φανεί ανώτερο στην ίδια του την αδυναμία.
Υπάρχουν πολλά είδη κόμπλεξ τα οποία άλλοτε φέρουν μια ρεαλιστική αιτία (όπως η σωματική δυσπλασία) και άλλοτε είναι αποκτήματα της φαντασίας (όπως η πεποίθηση οτι κάποιος δεν είναι αρκετά έξυπνος). Τα πιο συνηθισμένα κόμπλεξ σχετίζονται με τα εξής:
-Η εξωτερική εμφάνιση και ιδιαίτερα το βάρος: Πολλά άτομα βασανίζονται από μία αίσθηση κατωτερότητας και μειονεξίας που σχετίζεται με την εξωτερική τους εμφάνιση και κυρίως με τα κιλά τους. Είναι φυσικό κάποιος να διαμαρτύρεται επειδή πήρε κάποια κιλά. Τα άτομα με κόμπλεξ όμως, περνούν πολλές ώρες της μέρας μπροστά στον καθρέφτη και αδυνατούν να συμφιλιωθούν με την εικόνα τους.
-Κόμπλεξ κατωτερότητας: Είναι η έντονη αίσθηση προσωπικής ανεπάρκειας ή η τάση να μειώνει κανείς τον εαυτό του. Η επιθυμία κάποιου να είναι αρεστός στους άλλους και ο φόβος της απόρριψης, δημιουργούν αυτή τη σύγκρουση που προκαλεί την αίσθηση της ανεπάρκειας. Το άτομο αυτό μάχεται ανάμεσα στην αντιπάθεια για τον εαυτό του ή για τους άλλους, γεγονός που το κάνει επιθετικό προς τους άλλους, προκειμένου να αισθανθεί καλύτερα ο ίδιος.
-Η ηλικία: Πολλοί είναι αυτοί που μοιάζουν να λατρεύουν τη νεότητα και να απεχθάνονται το γήρας και τα σημάδια του. Σε μια κοινωνία που αξία φαίνεται να έχουν όσοι είναι παραγωγικοί, το “σύμπλεγμα του Πίτερ Παν” ή αλλιώς του “αιώνιου παιδιού” κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος, καθώς άντρες και γυναίκες βλέπουν στα γηρατειά μια εποχή αναγκαστικής παραίτησης.
Για να ξεπεραστούν τα κόμπλεξ πρέπει να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο ¨τρέφουμε¨ το αίσθημα κατωτερότητας και να υιοθετήσουμε μια συμπεριφορά περισσότερο τολμηρή. Να τολμήσουμε δηλαδή, να δείξουμε αυτό που συνηθίζαμε να κρύβουμε. Κι ακόμη, να αξιολογούμε τις αντιδράσεις των άλλων πιο ρεαλιστικά, δεχόμενοι εξίσου τις αρνητικές και θετικές κριτικές.
Η βοήθεια κάποιου ειδικού θα ήταν επίσης χρήσιμη. Στην πραγματικότητα, ο ψυχολόγος βοηθά το άτομο να αντικρίσει κατάματα τον εαυτό του, να αξιολογήσει τα προτερήματα και τα ελαττώματα του και να χρησιμοποιήσει τα πρώτα για να ξαναβρεί τη χαμένη του αυτοπεποίθηση και να βελτιώσει τη ζωή του.
