Ο όρος ανάγκη είναι το δυσάρεστο συναίσθημα της έλλειψης, το οποίο συνοδεύει η επιθυμία μας να εξαλείψουμε την ανάγκη, δηλαδή την έλλειψη που νιώθουμε. Για να συμβεί αυτό οι άνθρωποι χρησιμοποιούν διαφορά αγαθά. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στις ανθρώπινες ανάγκες με την ειδοποιό διαφορά ότι η ικανοποίηση των ανθρωπίνων αναγκών δεν απαιτεί πάντα τη χρήση αγαθών, όπως για παράδειγμα στις συναισθηματικές ανάγκες. Αυτό που ορίζει η ψυχολογία και είναι ιδιαίτερα σημαντικό, είναι ότι οι δράσεις μας ωθούνται από κίνητρα με σκοπό να ικανοποιηθούν οι ανάγκες μας. Για αυτό λοιπόν λέμε πως «κάθε δράση έχει και μια αντίδραση», κάθε ανάγκη που πηγάζει από μέσα μας συνοδεύεται και από μια ανθρώπινη συμπεριφορά.
Ποια είναι όμως αυτά τα κίνητρα; Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι τα κίνητρα είναι μια εσωτερική κατάσταση που, όπως αναφέραμε, ωθεί και παρασύρει σε οποιαδήποτε δράση ένα άτομο. Τα ανθρώπινα αυτά κίνητρα διακρίνονται σε συνειδητά ή ασυνείδητα -ασυνείδητα εννοώντας τα κίνητρα που εμείς οι άνθρωποι αρνούμαστε την ύπαρξη τους- σε εγγενή ή επίκτητα, με αλλά λόγια ή το έχεις ή δεν το έχεις, για παράδειγμα το ένστικτο είναι εγγενή κίνητρο σε αντίθεση με τα κίνητρα που αποκτάς μέσα από διαδικασίες μάθησης. Τελευταία και πιο ενδιαφέρουσα διάκριση είναι τα φυσιολογικά κίνητρα -για την εξυπηρέτηση του οργανισμού- τα βιολογικά -αφορούν την επιβίωση και συντήρηση του ανθρώπινου είδους- και τα ψυχολογικά -έχουν να κάνουν με την προσωπικότητα και τις διαπροσωπικές σχέσεις των ατόμων μέσα σε μια κοινωνία-.
Ο Αμερικάνος ψυχολόγος Clayton Alderfer, επέκτεινε την πρωταρχική θεωρία ιεράρχησης των ανθρωπίνων αναγκών του Maslow και το 1969 διατύπωσε μια αξιόλογη θεωρία που περιλαμβάνει τρεις κυρίαρχες ανθρώπινες ανάγκες: τις βιολογικές ανάγκες (Existeuce), τις ανάγκες σχέσεων (Relatedness) και τις ανάγκες ανάπτυξης (Growth). Οι βιολογικές ανάγκες, όπως είναι κατανοητό, αφορούν τις επιθυμίες για την βιοποριστική ικανοποίηση των ατόμων. Με αλλά λόγια πρόκειται για την επιβίωση μας με τροφή, νερό και στέγη. Μετά από αυτές τις βασικές ανάγκες ακολουθεί η ηθική ικανοποίηση των ατόμων. Πως γίνεται αυτό; Με τις ανάγκες σχέσεων φυσικά, που περιλαμβάνουν την ερωτική ικανοποίηση και την δημιουργία κοινωνικών σχέσεων στις όποιες τα άτομα αποκτούν την αίσθηση του «ανήκειν» σε ένα σύνολο. Να σημειώσουμε εδώ ότι είναι πολύ σημαντική η κάλυψη αυτού του είδους αναγκών για την κοινωνικοποίηση των ατόμων σε μία κοινωνία. Τέλος, έχουμε τις ανάγκες ανάπτυξης και βεβαίως μιλάμε για αυτοβελτίωση, αξιοποίηση με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ευελιξία των δεξιοτήτων μας, την “face to face” επαφή με τον εσωτερικό μας κόσμο, τις προσδοκίες και τα όνειρα μας.
Η θεωρία E.R.G. λοιπόν, δεν δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ιεράρχηση των παραπάνω αναγκών, καθώς η ανθρώπινη συμπεριφορά μπορεί να καθοδηγείται από περισσότερες από μια ανάγκες. Οι ανάγκες αυτές είναι υποκειμενικές, διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο γιατί επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες, όπως το εξωτερικό περιβάλλον και τις προτεραιότητες του κάθε ανθρώπου. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο και την θεωρία του, αν οι τρεις αυτές ανάγκες δεν είναι δυνατόν να ικανοποιηθούν, στρεφόμαστε σε άλλες ανάγκες περιμένοντας να νιώσουμε λίγη ευχαρίστηση και να “γεμίσουμε” πιθανόν ψυχολογικά κενά που μας διακατέχουν. Αυτό δεν σημαίνει όμως, ότι αν ικανοποιήσουμε μια οποιαδήποτε ανάγκη μας αυτή παύει να υπάρχει. Για παράδειγμα, μπορεί να ικανοποιούμε τις ανάγκες μας για τροφή, νερό και στέγη αλλά ταυτόχρονα δουλεύουμε σκληρά για να αποκτήσουμε περισσότερα αγαθά και μια πιο luxe ζωή. Ποτέ δεν τελειώνουν οι ανάγκες μας.
Αν δούμε πιο σφαιρικά αυτές τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες μας, θα διαπιστώσουμε ότι χωρίζονται σε βιολογικές και ψυχολογικές. Πρωταρχικός μας σκοπός είναι να καλύψουμε τις βασικές μας ανάγκες για την επιβίωση και συντήρηση μας και ύστερα τις ανάγκες του εσωτερικού μας κόσμου, για να μπορέσουμε να “ολοκληρωθούμε” σαν άτομα και να κατακτήσουμε το αγαθό της ευδαιμονίας, που πολύ χαρακτηριστικά ανέλυσε ο Αριστοτέλης στα έργα του. Σύμφωνα να τον Alderfer, τα άτομα που επιτυγχάνουν την κάλυψη όλων των αναγκών τους τείνουν να αποδέχονται τον εαυτό τους και τους γύρω τους όπως είναι. Αυτοί μπορούν να προβάλλουν ένα υγιή τρόπο ζωής και να αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις της πραγματικότητας χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Δεν είναι όμως εύκολο να ικανοποιήσουμε όλες τις ανάγκες μας -βιολογικές και ψυχολογικές- σε άριστο επίπεδο, για αυτό πρέπει να είμαστε περήφανοι και ευγνώμων για ότι έχουμε καταφέρει στη ζωή μας και να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για τα “θέλω” και τις επιθυμίες μας.
