Το να θέλουμε να ισιώσουμε ένα κάδρο που είναι στον τοίχο του σαλονιού μας, το να φτιάξουμε τον ανάποδο γιακά του συνομιλητή μας, επειδή μας αποσπά τη προσοχή και η έντονη ανάγκη να είναι όλα τέλεια, μπορεί να κάνει τους γύρω μας να μας θεωρήσουν ψυχαναγκαστικούς. Είναι, όμως, αυτή η πραγματικότητα μιας ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (O.C.D);
Όταν μιλάμε για αυτό το είδος διαταραχών ,θα ήταν πιο εύκολο να σχηματίσουμε στο μυαλό μας, για αρχή, δύο κατηγορίες. Στη πρώτη βλέπουμε όλες τις διαταραχές άγχους (κοινωνική φοβία , μετατραυματικό στρες, γενική αγχώδη διαταραχή κλπ.)και στην δεύτερη, τις ψυχαναγκαστικές (υποχονδρίαση, ανεξέλεγκτος τζόγος, Σύνδρομο Tourette κλπ.). Ορισμένοι ψυχολόγοι εντάσσουν το o.c.d. στη μια κατηγορία και κάποιοι στην άλλη. Όμως, στη πραγματικότητα η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση.
Πριν προχωρήσουμε στα συμπτώματα και τον τρόπο εκδήλωσης, θα ταίριαζε περισσότερο να διευκρινιστεί ότι συνήθως -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν εξαιρέσεις στον κανόνα- η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εμφανίζεται μεταξύ των 22 με 35 ετών και οι περισσότεροι αργούν για μεγάλο χρονικό διάστημα να διαγνωστούν. Είναι ιδιαίτερα σπάνιο για ένα μικρό παιδί και σύμφωνα με στατιστικές , θεωρείται ότι το 1,1 με 1,8 % του γενικού πληθυσμού έχει o.c.d, με περισσότερα περιστατικά ανδρών παρά γυναικών.
Σχετικά, λοιπόν, με την πραγματικότητα ενός ατόμου με Obsessive Compulsive Disorder, η εκδήλωση του γίνεται με διαφόρων ειδών παρορμήσεων, επαναλαμβανόμενες σκέψεις, που δεν το αφήνουν ήσυχο μέχρι να υποκύψει σε αυτές, σε υπερβολική τάξη /συμμετρία και σε μικρές τελετουργίες -όχι εδώ δεν μιλάμε για μαγεία-, ώστε να αποφευχθούν δυσάρεστα γεγονότα. Τι εννοούμε με όλα αυτά; Φανταστείτε να ξυπνάει μια επίμονη σκέψη στο κεφάλι σας, η οποία προσπαθεί να σας πείσει ότι άμα δεν ανοιγοκλείσετε το συρτάρι της τροφοθήκης σας 3 φορές, θα πιάσει φωτιά στη κουζίνα. Για ένα άτομο το οποίο δεν αντιμετωπίζει το o.c.d στην καθημερινότητα του, αυτό το σενάριο φαίνεται αρκετά παράλογο και δεν βρίσκει σύνδεση στα γεγονότα. Για το άτομο ,όμως, που το αντιμετωπίζει είναι ,για παράδειγμα, μια απλή Δευτέρα…Τα περισσότερα συμπτώματα έχουν να κάνουν με διακόπτες , έλεγχο σε πόρτες (για το αν έχουν κλειδωθεί ή όχι) ,ντουλάπια/συρτάρια/ παραθυρόφυλλα κλπ.
Μια μεγαλύτερη ιδιαιτερότητα θα μπορούσε να είναι η αποφυγή υβρισμών και γρουσουζιών. Λόγου χάρη, το άτομο θα αποφύγει να λέει συγκεκριμένες λέξεις, τις μαύρες γάτες και αριθμούς, όπως το 13, 3 ,666, και γενικώς ό,τι θα μπορούσε να φανταστεί ότι φέρνει κακία τύχη. Εδώ ταιριάζει να αναφερθεί μια παρατήρηση , που δεν είναι και τόσο κοινή μεν αλλά σε κάποιους είναι ένα επιπρόσθετο σύμπτωμα. Αυτό είναι η Υπερθρησκεία, ο φόβος ότι ο θεός/ μια ανώτερη δύναμη θα τους τιμωρήσει αν κάνουν, ή όχι, κάποιες ενέργειες. Δεν γίνεται σε αυτό το σημείο να παραλείψουμε τα Τικς, δηλαδή τις κινητικές και τις φωνητικές παρορμήσεις, οι οποίες είναι σχεδόν αδύνατο να συγκρατηθούν. Αυτό σίγουρα σχετίζεται στο Σύνδρομο Tourette βέβαια…
Το κύριο πρόβλημα της διαταραχής, εν ολίγοις, είναι η δυσκολία διαχείρισης έντονου άγχους και ψυχαναγκασμών που προκαλούνται από υπερβολικό αίσθημα φόβου. Το άτομο μπορεί να έχει “καλή ή μέτρια ευαισθησία”, δηλαδή να αναγνωρίζει ότι οι ψυχαναγκασμοί του βασίζονται σε ψευδής πεποιθήσεις, ή έστω να έχει την υποψία. Όταν έχει “πτωχή ευαισθησία” θεωρεί οτι μάλλον ο φόβος και τα σενάρια που έχει φτιάξει στο κεφάλι του μπορούν να είναι αληθινά. Στην περίπτωση “απουσίας της ευαισθησίας “, το άτομο είναι σίγουρο οτι είναι αληθείς οι πεποιθήσεις του.
Πολλές άλλες διαταραχές που φαίνονται να συνδέονται με κάποιο τρόπο με το o.c.d είναι η ανορεξία/βουλιμία , η κλεπτομανία , οι αυτοτραυματικές συμπεριφορές και οι σωματομορφικές διαταραχές(πχ. body dysmorphia). Στο φάσμα της Σχιζοφρένιας υπάρχει το Σχιζο-εμμονικό o.c.d, το σχιζοτυπικό o.c.d και το o.c.d με παραισθήσεις.
Γυρνώντας πίσω στο χρόνο , βλέπουμε οτι το o.c.d δεν είναι μια “νέα “πάθηση του 21ου αιώνα και αυτό αποδεικνύεται σε κείμενα του 15ου αιώνα, δηλαδή και σε έργα που έχουν γραφτεί γύρω στο 1484 μ.χ. Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις, τους καιρούς εκείνους, οι ειδήμονες θεωρούσαν ότι για τις “περίεργες “συμπεριφορές των ασθενών έφταιγε κάποιος δαίμονας. Όλα τότε συνδέονταν με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο με την θρησκεία -λογικό βέβαια καθώς αυτή ήταν η επιστήμη της εποχής και η εξήγηση για τα πάντα-. Ύστερα , βλέπουμε στη μικρότερη τραγωδία του Σαίξπηρ, στη Lady macbeth(1603-1606), άλλο ένα περιστατικό o.c.d. Το εμμονικό πλύσιμο των χεριών της πρωταγωνίστριας, μετά από κάθε τις “αμαρτία”, δεν είναι εύκολο να μείνει απαρατήρητο .
Μπορεί να αργήσαμε λίγο να καταλάβουμε ότι το κόκκινο σατανικό τερατάκι με την απειλητική του τρίαινα και τα μικρά του κέρατα δεν ήταν αυτό που μπήκε στο κατώφλι του σπιτιού μας, αλλά τουλάχιστον ξεκινήσαμε να κάνουμε μια πρόοδο. Από τον 19ο αιώνα, πιο συγκεκριμένα το 1838 , υπάρχει η πρώτη περιγραφή στη “ψυχιατρική λογοτεχνία” και “ψυχολογική βιβλιογραφία” για την ιδεοψυχανακαστική διαταραχή από τον Ζακ-Ετιέν Ντομινίκ Εκσιρόλ (γάλλος ψυχίατρος). Βέβαια , τα συμπτώματα θεωρήθηκαν στην αρχή ως μια ιδιότυπη κατάθλιψη και μελαγχολία , αλλά και πάλι είμασταν σε καλύτερο δρόμο σε σχέση με το κακό δαιμόνιο του παρελθόντος.
Στις αρχές του 20ου αιώνα ξεκινάει πλέον να υπάρχει η αιτιότητα για αυτή τη εμμονική συνήθεια. Ξεκινούν οι συμπεριφορικές θεραπείες , που τότε θεωρήθηκαν, αρκετές από αυτές, αποτελεσματικές .Κατά το 1950 ο στόχος ήταν η αντιμετώπιση του φόβου. Μια με δύο δεκαετίες μετά, περιορίζονται οι εμμονικές συμπεριφορές-ή έτσι ‘θέλαν να πιστεύουν-. Και τη δεκαετία του 80 συσχετίζεται το o.c.d με διάφορα νευρολογικά προβλήματα, όπως επιληψία, Tourette, άνοια κλπ.
Σήμερα , η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή , πέρα ότι έχει γίνει ένα αλλόκοτο αστείο μεταξύ των παρεών για τις ιδιοτροπίες μας , έχει ενταχθεί στη κοινωνία και κατά κάποιο τρόπο την έχουμε αποδεχτεί -γιατί να μην το κάνουμε άλλωστε;-. Πιστεύεται ότι προσωπικότητες όπως ο Nicolas Tesla, o Frank Sinatra kai o David Beckham ήταν επίσης άτομα με o.c.d. Και πώς να ξεχάσουμε την περσόνα του Tony Shalub στην σειρά Mister monk; Όσοι δεν καταλαβαίνετε για τι πράγμα μιλάω, ακόμα και από το πρώτο επεισόδιο φαίνεται η σύνδεση στο θέμα αυτό.
Η ουσία σε αυτό το κείμενο , όμως , είναι να γίνει κατανοητό το τι είναι πραγματικά το o.c.d. Πρέπει να σταματήσουμε να θεωρούμε taboo διάφορες ψυχολογικές διαταραχές και να υπάρξει η ανάλογη παιδεία, ώστε τα άτομα αυτά που βασανίζονται άθελα τους από τον ίδιο τους τον εαυτό, να λάβουν ένα χέρι βοήθειας. Είναι γύρω μας , πάντα ήταν, ακόμα και όταν επιλέγαμε να μην το δούμε, και είναι μέλη της κοινωνίας μας.