Πόσο τα στερεότυπα καθορίζουν την ανθρώπινη ζωή, ένα απλό ερώτημα που όμως έχει πολλαπλές απαντήσεις. Δεν υπάρχει καμία έρευνα που να δίνει ένα ποσοστό, διότι αυτό εξαρτάται από τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, εξαρτάται από τα βιώματα του και πόσο έχει μιλήσει με τον εαυτό του ή ακόμα και με κάποιον ειδικό. Τα στερεότυπα λοιπόν αποτελούν προκατασκευασμένες αντιλήψεις και σκέψεις απέναντι σε ομάδες, ανθρώπους αλλά και ιδέες με στόχο την κατηγοριοποίηση των ανθρώπων σε ομάδες. Στην χειρότερη μορφή τους, δυστυχώς, τα στερεότυπα μπορούν να οδηγήσουν στην βία, από την σωματική έως την ψυχολογική.
Πως δημιουργούνται τα στερεότυπα;
Ο άνθρωπος όταν γεννιέται είναι σαν ένα λευκό χαρτί, δηλαδή σημειώνεται σε αυτόν το οτιδήποτε παρατηρεί και ακούει στο περιβάλλον του. Έτσι λοιπόν, ο πρώτος φορέας που μπορεί να μεταδώσει στερεοτυπικές ιδέες σε ένα παιδί είναι η οικογένεια του. Για παράδειγμα όταν οι γονείς λένε στο παιδί τους, «μην κάνεις παρέα με αυτό το παιδάκι γιατί είναι Αλβανός», σε αυτό το σημείο δημιουργείται μια πρώιμη εικόνα στο παιδί για τους ανθρώπους με καταγωγή από την Αλβανία. Αυτή η εικόνα λέει στο παιδί ότι δεν πρέπει να κάνει παρέα με παιδιά που κατάγονται από την Αλβανία, γεγονός που εφόσον συνεχιστεί σαν συμπεριφορά, μπορεί να καταλήξει ακόμη και στο ρατσισμό, όχι μόνο απέναντι σε ανθρώπους που κατάγονται από την Αλβανία αλλά και σε πολλές άλλες ομάδες ανθρώπων.
Άλλος ένα φορέας που μεταδίδει στερεοτυπικές ιδέες είναι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Στα ΜΜΕ λοιπόν προβάλλονται μέσα από τις ειδήσεις, τα σόου και τις τηλεοπτικές σειρές μια πλειάδα στερεοτύπων που αφορούν, όχι μόνο την εθνικότητα αλλά και το φύλο, τον κοινωνικό ρόλο του κάθε ανθρώπου, διαμορφώνοντας έτσι λανθασμένες ιδέες για πρόσωπα και καταστάσεις στο μυαλό των τηλεθεατών και διαιωνίζοντας ιδέες που εμποδίζουν την πρόοδο.
Ακόμα, θρησκευτικοί φορείς ταυτίζουν τους ανθρώπους που πιστεύουν σε άλλες θρησκείες ως μιαρούς, ως αμαρτωλούς και κατευθύνουν τους εκάστοτε πιστούς είτε έμμεσα, είτε άμεσα εναντίων των άλλων ανθρώπων. Για παράδειγμα στην Χριστιανική θρησκεία προβάλλονται από μερικούς ιερείς (ευτυχώς νοσηρές μειοψηφίες), οι αλλόθρησκοι ως άπιστοι, ενώ σε κάποιες ακραίες φωνές του ισλαμισμού κηρύττεται ο πόλεμος εναντίων όσων δεν πιστεύουν στην θρησκεία του Ισλάμ. Ακόμα μέσα από τις θρησκείες προβάλλονται στερεότυπα για τους κοινωνικούς ρόλους του άνδρα και της γυναίκας, στερεότυπα που δεν αφήνουν τους ανθρώπους να αναπτυχθούν και να προοδεύσουν, ως ελεύθεροι άνθρωποι.
Βεβαίως αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι στερεοτυπικές αντιλήψεις μπορεί να προκύψουν ακόμα και μέσα από τραύματα. Με άλλα λόγια, όταν ένας άνθρωπος βιώσει μια δυσάρεστη ή ακόμα και οδυνηρή κατάσταση από ένα άτομο που ανήκει σε μια διαφορετική κοινωνική ομάδα από τον/την ίδιο/-α, τότε μπορεί να ταυτίσει αυτήν την κοινωνική ομάδα με το άτομο το οποίο τον/την έβλαψε. Έτσι δημιουργούνται ρατσιστικά φαινόμενα ενάντιών οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας.
Επίσης οι ομάδες στις οποίες εντάσσεται ένας άνθρωπος μπορούν να του δημιουργήσουν στερεότυπα έναντι άλλων ομάδων και ανθρώπων. Το ποιο απλό παράδειγμα είναι το σχολείο, στο οποίο τα παιδιά δημιουργούν μεταξύ τους τις πρώτες κοινωνικές ομάδες στις οποίες μεταφέρουν τις απόψεις του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Με αυτό τον τρόπο διαιωνίζονται από μικρή ηλικία απόψεις και τάσεις, οι οποίες αργότερα βάζουν νοητικά όρια στην πνευματική ελευθερία του ατόμου.
Πως μπορούν να θεραπευθούν τα στερεότυπα;
Όπως σημειώθηκε παραπάνω τα στερεότυπα αποτελούν μαθημένες συμπεριφορές των ατόμων. Οπότε μια από τις πιο αποτελεσματικές θεραπείες μπορεί να αποτελέσει η ψυχανάλυση. Η ψυχανάλυση λοιπόν μπορεί να βοηθήσει το άτομο να έρθει σε επαφή είτε με τα τραύματα που δημιούργησαν τα στερεότυπα, είτε να μάθει ποιο άτομο ή κοινωνική ομάδα τα εμφύσησε σε αυτό. Έτσι σε συνδυασμό με τον θεράπον μπορεί να βρει λύσεις αλλά και να σχεδιάσει στρατηγικές, ώστε να αποκοπεί ο τρόπος σκέψης του από αυτή την δυσλειτουργική συμπεριφορά. Επιπλέον η συμβουλευτική σε συνδυασμό με την γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία έχει την δυνατότητα να προσφέρει απαλλαγή από φοβικούς παράγοντες που συνδέονται με τις στερεοτυπικές απόψεις καθώς και να φέρει το άτομο σε επαφή με τα μοτίβα που ενισχύουν ή ενεργοποιούν τις στερεοτυπικές απόψεις ώστε αυτές να ελαττωθούν και εν συνεχεία να θεραπευθούν.
Ένας προσωπικός επίλογος.
Όλοι λίγο έως πολύ έχουμε υιοθετήσει στερεοτυπικές απόψεις άλλων ανθρώπων χωρίς να τις εξετάσουμε σε βάθος και αν ισχύουν πραγματικά. Το θέμα είναι να μπορέσουμε να βρούμε σε ποιο σημείο αυτές οι απόψεις κάνουν τις ζωές μας αλλά και τις σχέσεις μας δυσλειτουργικές. Όταν βρούμε αυτό το σημείο, χρειάζεται μια βαθιά ενδοσκόπηση και συζήτηση με τον εσώτερο εαυτό μας ώστε να μετριαστεί η ένταση και ο αντίκτυπος του στερεοτύπου στην ζωή μας. Τέλος η επαφή μας με άτομα της κοινωνικής ομάδας που στερεοτυπικά αποφεύγουμε ή και κατακρίνουμε πιστεύω πως μπορεί να φέρει τον καθένα από εμάς στο σημείο να απομυθοποιήσει τις απόψεις που είχε σχηματίσει, μιας και θα μπορέσει να δει την πραγματικότητα χωρίς τις επιπρόσθετες παρωπίδες ενός τραύματος ή μιας μαθημένης συμπεριφοράς.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Cherry, K. (2021). How Psychoanalytic Therapy Works. Verywell Mind. Retrieved 5 June 2022, from https://www.verywellmind.com/what-is-psychoanalytic-therapy-2795467.
Counseling Psychology. https://www.apa.org. (2008). Retrieved 5 June 2022, from https://www.apa.org/ed/graduate/specialize/counseling.
Mcleod, S. (2017). Stereotypes | Simply Psychology. Simplypsychology.org. Retrieved 5 June 2022, from https://www.simplypsychology.org/katz-braly.html.
Serrani, A. Stereotype Examples: 5 Common Types. Examples.yourdictionary.com. Retrieved 5 June 2022, from https://examples.yourdictionary.com/stereotype-examples.html.
Stereotypes: Definition, Nature and Causes |Psychology. Psychology Discussion – Discuss Anything About Psychology. Retrieved 5 June 2022, from https://www.psychologydiscussion.net/social-psychology-2/stereotypes/stereotypes-definition-nature-and-causes-psychology/1372.