O 21ος αιώνας είναι ο αιώνας της ανεξέλεγκτης πληροφορίας που δεχόμαστε από παντού. Ποτέ άλλοτε στην παγκόσμια ιστορία δεν ήταν τόσο εύκολο να έχουμε πρόσβαση σε μια πληροφορία. Ένας τεράστιος όγκος δεδομένων ανεβαίνει κάθε λεπτό στο Ίντερνετ και γι’ αυτό ο άνθρωπος ποτέ δε θα είναι ικανός σε όλη την υπόλοιπη ζωή του να αποκτήσει, παρά ένα απειροελάχιστο μέρος από αυτές τις πληροφορίες.
Όλες οι εφαρμογές που έχουμε-τουλάχιστον οι περισσότεροι- στα κινητά μας τηλέφωνα, σε τάμπλετ και υπολογιστές είναι διαθέσιμες δωρεάν. Δεν πληρώνουμε κάποια συνδρομή για να έχουμε τα προϊόντα αυτά, γιατί οι εταιρίες που κατέχουν αυτές τις εφαρμογές δεν αποσκοπούν σε κέρδος από εμάς. Για να κερδίσουν χρήματα, οι εταιρίες πωλούν τα δεδομένα που έχουν κερδίσει από τους χρήστες τους σε διαφημιζόμενους και τρίτους. Οπότε, μπορούμε να κατανοήσουμε πολύ εύκολα ότι δεν μας πωλούν κάποια προϊόντα, αλλά εμείς είμαστε το προϊόν.
Η τάση που έχει δημιουργηθεί γύρω από αυτή τη σκέψη γέννησε ένα νέο είδος οικονομίας, αυτήν της προσοχής, η οποία δεν είναι τίποτε άλλο από έναν αγώνα δρόμου των διαφημιστικών εταιριών με έπαθλο λίγα δευτερόλεπτα από τον πολύτιμο χρόνο μας. Μάλιστα εταιρίες όπως το Facebook και το Instagram που κάνουν συμφωνίες με διάφορες άλλες εταιρίες που θέλουν να διαφημιστούν μέσω της πλατφόρμας τους, προσλαμβάνουν ειδικούς νευροεπιστήμονες για να είναι ικανές να «ξεκλειδώσουν» τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ψυχολόγοι, βιολόγοι, κοινωνιολόγοι και άλλοι επιστήμονες αυτών των ομάδων προσπαθούν να βρουν τα μυστικά της ντοπαμίνης που παράγεται στον οργανισμό μας καθώς αυτή είναι η υπεύθυνη που δεν μπορούμε να ξεκολλήσουμε από το κινητό μας. Τι είναι όμως η ντοπαμίνη;
Πρόκειται για μια οργανική ουσία που δρα στον εγκέφαλο ως νευροδιαβιβαστής. Χρησιμοποιείται από τα νευρικά κύτταρα για τη μεταξύ τους επικοινωνία. Συμμετέχει ενεργά στα συστήματα του εγκέφαλου που σχετίζονται στις πράξεις με ένα σκοπό, αφού μελέτες τέτοιων δράσεων έχουν δείξει ότι αυξάνουν τη μεταφορά ντοπαμίνης μέσα στον εγκέφαλο. Αρκετές δραστικές ουσίες όπως η κοκαΐνη και η μεθαμφεταμίνη δρουν στους ίδιους υποδοχείς με τη ντοπαμίνη και πολλές είναι οι ασθένειες που έχει βρεθεί ότι σχετίζονται με έλλειψη ντοπαμίνης. Πρακτικά, η ντοπαμίνη μας «επιβραβεύει» για κάποιες πράξεις που κάνουμε και μας αρέσουν, παρακινώντας μας να τις επαναλάβουμε. Ένα καλό φαγητό ή ένα αστείο ή μια καλή πράξη ενεργοποιούν τις ίδιες ντοπαμινούχες οδούς με κάποιους ανθρώπινους εθισμούς όπως τα τυχερά παιχνίδια και τα ναρκωτικά. Εκεί αποσκοπούν και τα κοινωνικά δίκτυα. Μας δίνουν συγκεκριμένα ερεθίσματα μέσω των ειδοποιήσεων που μας ωθούν να ανοίξουμε την εφαρμογή, να δούμε την ειδοποίηση και να συνεχίσουμε με το «σκρολάρισμα», πετώντας μέσω των cookies διάφορες διαφημίσεις για να κερδίσουν την προσοχή μας. Αυτό επαναλαμβάνεται συνεχώς βάζοντάς μας σε ένα ατέρμονα βρόγχο ατελείωτου «σκρολαρίσματος».
Μπορεί ο καθένας να παρατηρήσει το συγκεκριμένο γεγονός πιάνοντας τον εαυτό του να κοιτάει από συνήθεια το κινητό, απλά από ανία. Όταν σταματάμε να το τσεκάρουμε, κάποια εφαρμογή μας πετάει ένα άσχετο γεγονός, όπως ένα event ή τα γενέθλια κάποιου φίλου μόνο και μόνο για να ανοίξουμε πάλι την εφαρμογή. Αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο και πολλοί επιστήμονες εργάζονται πάνω σε αυτό το γεγονός.
Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι με τη μέθοδο αυτή όλοι κερδίζουν. Οι εταιρίες διαφημίζονται στους εν δυνάμει πελάτες τους, ο πελάτης απολαμβάνει τα κοινωνικά δίκτυα δωρεάν και παράλληλα μαθαίνει προσφορές από διάφορα καταστήματα και το Facebook κερδίζει χρήματα από τις εταιρίες που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα του για να διαφημιστούν. Το Διαδίκτυο μέσω των κοινωνικών δικτύων έχει ελευθερώσει την αγορά και πλέον κανένας μας δε χρειάζεται να πηγαίνει σε συγκεκριμένα γνωστά καταστήματα για να απολαύσει ένα προϊόν, αλλά διαλέγει να το αγοράσει μέσα από μια γκάμα καταστημάτων. Κι όλα αυτά επειδή έχουμε λάβει προηγουμένως την πληροφορία γι’ αυτό το προϊόν. Όμως, όπως πάντα, δεν πρέπει να βλέπουμε τα πράγματα από τη μια πλευρά.
Όσο οι διαφημίσεις που πετάγονται στο προφίλ μας αφορούν προϊόντα είναι αβλαβείς. Οι ιδεολογίες όμως δεν είναι προϊόντα. Πρέπει πάντα να είμαστε σε θέση να διαχωρίζουμε την αβλαβή διαφήμιση από μια άλλη που τείνει να αλλοιώσει την προσωπικότητα μας. Πρέπει όλοι να μάθουμε πώς να ξεχωρίζουμε τις πληροφορίες που μπορούν να μας ωφελήσουν μέσα στα εκατομμύρια εκατομμυρίων πληροφοριών που λαμβάνουμε και να έχουμε κριτική σκέψη.
Υπάρχουν επίσης άπειρα πράγματα που θα μπορούσαμε να κάνουμε την ώρα που απλώς, όπως προ είπαμε , λόγω συνήθειας ανοίγουμε το λάπτοπ ή το κινητό μας. Αυτό γίνεται επειδή θέλουμε να «τελειώνουμε», να περάσει η ώρα και να αρχίσουμε κάτι άλλο που έχουμε προγραμματίσει. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι σήμερα οτιδήποτε κι αν κάνουμε βιαζόμαστε να ολοκληρωθεί για να αρχίσει κάτι άλλο. Ένας αγώνας, μία τηλεοπτική σειρά, ένα γεύμα ή ένα σεμινάριο. Ζούμε με το άγχος του χρόνου και δεν μπορούμε να απολαύσουμε τίποτα. Το μυαλό μας είναι συνηθισμένο στην εύκολη επιβράβευση και όχι στο τι θα μας ωφελήσει να μάθουμε.
Γι’ αυτό, την επόμενη φορά που θα βρίσκεσαι σε μια θεατρική παράσταση, ή θα διαβάζεις ένα βιβλίο και το κινητό σου θα σου αποσπάσει την προσοχή, σκέψου τι θα μπορούσες να κάνεις αντί να μπεις σε μια εφαρμογή και να σπαταλήσεις το χρόνο σου. Η προσοχή που διαθέτουμε σε κάτι που μας την αποσπά είναι ένα πολύτιμο αγαθό και πάντα πρέπει να διαλέγουμε που θα τη δαπανήσουμε.
