Στις 16 Ιανουαρίου του 1917, Βρετανοί κρυπτογράφοι κατόρθωσαν να αποκρυπτογραφήσουν ένα τηλεγράφημα που προερχόταν από το Βερολίνο και ανήκε στον Γερμανό υπουργό εξωτερικών Arthur Zimmerman με τελικό παραλήπτη στην άλλη άκρη του Ατλαντικού το Γερμανό πρέσβη του Μεξικού, Heinrich von Eckhardt. Πρώτα στη πορεία του, το μοιραίο για τη γερμανική διπλωματία τηλεγράφημα είχε περάσει από τη γερμανική πρεσβεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου διαβάστηκε πρώτα από τον εκεί Γερμανό πρέσβη Johann von Bernstorff. Η γνώση της απόρρητης πληροφορίας που απεκόμισαν οι σύμμαχοι είχε ως αποτέλεσμα το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου όπως αυτό το γνωρίζουμε σήμερα.
Η κατάσταση πίσω στην Ευρώπη
Το προτελευταίο έτος του πολέμου, ήταν έτος απαισιοδοξίας και για τις δύο πλευρές. Ο πόλεμος των χαρακωμάτων είχε οδηγήσει τις επιθετικές πρωτοβουλίες των δύο εμπόλεμων συμμαχιών στο Δυτικό μέτωπο σε τέλμα. Οι εκατόμβες των μαχών του Σομς (1.331.000) και του Βερντέν (299.000), χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα στην πολεμική προσπάθεια των αντιπάλων είχαν παγώσει τις μεγάλης κλίμακας πολεμικές αναμετρήσεις μέχρι τουλάχιστον τις 21 Μαρτίου του επόμενου έτους, 1918 και την μεγάλη γερμανική εαρινή επίθεση (σχέδιο Ludendorff) που κατά ένα μεγάλο ποσοστό καθόρισε και το τέλος του πολέμου (11 Νοεμβρίου 1918).
Με τις εξελίξεις του πολέμου να έχουν κολλήσει στις λάσπες της Γαλλίας, αυτή η ανάπαυλα ήταν μεγάλης σημασίας για τη Γερμανία η οποία το περασμένο έτος, 1916 είχε χάσει 1.500.000 άνδρες στα διάφορα μέτωπα που επιχειρούσε, Γαλλία, Ρωσία και λιγότερο στα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. ” H κατάσταση δεν μπορεί να είναι χειρότερη”, όπως επισήμανε ο Paul von Hinderburg, Γερμανός αρχιστράτηγος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα πρόεδρος της δημοκρατίας της Βαϊμάρης.
Η βύθιση του βρετανικού RMS Lusitania, και ο θάνατος των Αμερικάνων επιβαινόντων του υπήρξε μια από τις αφορμές της ένταξης των ΗΠΑ στην Αντάντ.
Υπήρχε λοιπόν η ευχέρεια του χρόνου για κινήσεις σε τακτικό επίπεδο κατά το έτος 1917. Λίγο νωρίτερα από την ημέρα παράδοσης του τηλεγραφήματος του Zimmerman, στις 9 Ιανουαρίου του 1917 υπό την πίεση της γερμανικής ναυτικής στρατιωτικής ηγεσίας ο καγκελάριος Theobald von Bethman-Hollweg, έλαβε την απόφαση για απεριόριστο υποβρυχιακό πόλεμο με σκοπό να πλήξει τη ζωτική αρτηρία της Αγγλίας, το διαμετακομιστικό εμπόριο πρώτων υλών με τις αποικίες της και τις ΗΠΑ. Κάθε εμπορικό πλοίο ή επιβατηγό υπό τη σημαία των χωρών της Αντάντ ή οποιασδήποτε ουδέτερης χώρας εμπορευόταν με χώρα της Αντάντ από την πρώτη Φεβρουαρίου αποτελούσε στόχο των γερμανικών υποβρυχίων. Ιδιαίτερη μνεία για της απώλειες του ελληνικού εμπορικού ναυτικού ακόμα και κόντρα στη ροή του κειμένου αυτού αξίζει να γίνει αφού από την υπογραφή του παραπάνω πρωτοκόλλου επίθεσης μέχρι τη λήξη του πολέμου η ελληνική ναυτιλία απώλεσε το 85% του όγκου της, δηλαδή 173 ατμόπλοια αλλά και πολλούς από τους ναυτικούς της.
Το μεγαλύτερο τμήμα της γερμανικής πολιτικής ηγεσίας αντέδρασε χαρακτηρίζοντας την κίνηση των Γερμανών ναυάρχων επιπόλαια, αφού με αυτό το τρόπο ο βιομηχανικός γίγαντας της Δύσης προβλεπόταν να κηρύξει το πόλεμο εναντίον της Γερμανίας. Όπως και πραγματικά έγινε. Η καταβύθιση του επιβατηγού RMS Lusitania που εκτελούσε το δρομολόγια Νέα Υόρκη – Λίβερπουλ από γερμανικό υποβρύχιο και ο θάνατος των 1.198 από τους 1.959 επιβαίνοντες του συνείσφερε στη διπλωματικά δικαιολογημένη ένταξη των Ηνωμένων Πολιτειών στο πλευρό της Αντάντ. Τελικά στις 6 Απριλίου 1917 οι ΗΠΑ κήρυξαν το πόλεμο στη Γερμανία. Το έτος 1917 ήταν άσχημο για τους συμμάχους αφού ο υποβρυχιακός πόλεμος των Γερμανών είχε αξιολογηθεί ως νίκη τους σε τακτικό επίπεδο, αφού στη διάρκεια του οι Σύμμαχοι έχασαν περισσότερα από 3.500 εμπορικά πλοία.
Το ζοφερό μέλλον και η υπόσχεση ανατροπής του
Αν και ο πόλεμος στο ανατολικό μέτωπο έβαινε προς το τέλος του καθιστώντας αξιόμαχες γερμανικές δυνάμεις ικανές να μετακινηθούν δυτικά, η υλική υπεροχή πλέον εν έτη 1917 ευνοούσε τους Συμμάχων με τις γερμανικές βιομηχανίες να είναι υπέρ του δέον καταπονημένες. Η είσοδος των ΗΠΑ στο πλευρό τους, θα σήμαινε την ανδιαμφισβήτητη υπεροπλία τους και θα όριζε πλέον και την ήττα της Γερμανίας.
Η ποιότητα της στρατιωτικής τους ηγεσίας όμως ήταν προβληματική με μεγάλες ενδοβρετανικές, ενδογαλλικές αλλά και αγγλογαλλικές τριβές μεταξύ των δύο επιτελείων. Αξιολογώντας τις παραπάνω συνθήκες ο υπουργός εξωτερικών της Γερμανίας Arthur Zimmerman αποφάσισε την αποστολή τηλεγραφήματος στον Γερμανό πρέσβη του Μεξικού με τη μεσολάβηση της τηλεγραφικής υπηρεσίας της γερμανικής πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών όπου υπήρχε άμεση τηλεγραφική σύνδεση. Το περιεχόμενο του τηλεγραφήματος Zimmerman θεωρείτε από αρκετούς ως ο πραγματικός λόγος για την εσπευσμένη είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στο πλευρό της Αντάντ. Αν και σίγουρα μπορούμε να πούμε πλέον ότι δεν είναι ο κυριότερος λόγος για τον οποίο οι ΗΠΑ εντάχθηκαν στη πολεμική περιπέτεια, αποτελεί στοιχείο που τις εξώθησε σε αυτή την απόφαση για συμμετοχή. Το τηλεγράφημα, ήταν μια επινόηση του Zimmerman να φέρει τον πόλεμο στο κατώφλι των ΗΠΑ προτού αυτές μεταφέρουν τα δικά τους στρατεύματα στα πεδία της Ευρώπης.
Το περιεχόμενο του τηλεγραφήματος
Η βρετανική υπηρεσία αποκρυπτογράφησης γνωστή ως δωμάτιο σαράντα κατόρθωσε να υποκλέψει το τηλεγράφημα στη πορεία του προς
Ο γερμανικός παράγοντας στοιχημάτιζε στο ρεβανσισμό των Μεξικανών για το χαμένο πόλεμο του 1846-1848, την επανακατάκτηση των χαμένων εδαφών του και τη μεταφορά του πολέμου στο μαλακό υπογάστριο των ΗΠΑ (Εδάφη που οι Μεξικάνοι de facto θεωρούσαν δικά τους και οι αμφιλεγόμενα επουλωμένες πληγές του αμερικάνικου εμφυλίου πριν 60 χρόνια) .
την Ουάσιγκτον και να το αποκωδικοποιήσει παραδίδοντας το αργότερα στις αρχές των Ηνωμένων Πολιτειών. Το μήνυμα που μετέφερε το τηλεγράφημα έφτασε στα χέρια του Woodrow Wilson στις 26 Φεβρουαρίου 1917. Η ουσία του τηλεγραφήματος ήταν ιδιαίτερα τολμηρή με την έννοια ότι ο αρχηγός της γερμανικής διπλωματίας μέσω του Γερμανού πρέσβη στο Μεξικό πρότεινε στη μεξικάνικη κυβέρνηση αμοιβαία στρατιωτική συνεργασία, υλικοτεχνική και οικονομική βοήθεια προς τη χώρα και σύμβολο αμοιβαίας άμυνας ως ένα αποτρεπτικό μέσο για την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στο πόλεμο. Επίσης υποσχόταν στους Μεξικανούς την προσάρτηση των πολιτειών του Νέου Μεξικού, της Αριζόνα και του Τέξας, εδάφη που είχε χάσει το Μεξικό σε περασμένο πόλεμο με τις ΗΠΑ, πίσω στην κυριαρχία τους. Ένας νέος πόλεμος ΗΠΑ και Μεξικού θα απασχολούσε τις πρώτες στρατιωτικά στην ήπειρό τους μη διακινδυνεύοντας την ισορροπία των δυνάμεων στα ευρωπαϊκά πεδία των μαχών.
Η στάση του Woodrow Wilson
Αναμφίβολα η εμπλοκή των ΗΠΑ σε ένα ενδοαμερικάνικο πόλεμο ολοκληρωτικής κλίμακας θα καθυστερούσε την ενεργό συμμετοχή τους σε αυτόν της Ευρώπης, και το Μεξικό των Κεντρικών Δυνάμεων θα κέρδισε πολύτιμο χρόνο για μια δυναμική ανασυγκρότηση της Γερμανίας. Η αμερικανική κοινή γνώμη όμως ήταν κατά του πολέμου. Ο ίδιος ο πρόεδρος των ΗΠΑ Woodrow Wilson είχε εκλεγεί με το σύνθημα “Αυτός μας κράτησε έξω
Το Μεξικό μέσα σε ένα χρόνο απώλεσε σχεδόν τη μισή επικράτεια του. Η συνθήκη του 1848 επικυρώνει την ήττα του Μεξικού από τις ΗΠΑ με παραχώρηση των βόρειων εδαφών του (Αριζόνα, Νέο Μεξικό, Τέξας, Κολοράντο, Γιούτα, Καλιφόρνια) σε αυτές.
από το πόλεμο”. Η τάση επεκτατισμού των ΗΠΑ, κυρίως σε στρατιωτικό επίπεδο στις αρχές και στα μέσα του 19ου αιώνα, δηλαδή ένα αιώνα παλαιότερα από τα γεγονότα που μας απασχολούν υπήρξε ένα αποφασιστικό στοιχείο που επηρέασε σημαντικά την ιστορία της περιοχής. Μια περίοδος της ιστορίας όμως που για την αμερικάνικη ηγεσία είχε τελειώσει οριστικά αφού είχε σχηματιστεί ένα αποδεκτό status quo για την περιοχή. Μην επιθυμώντας ένα σκηνικό ενός ακόμα πολέμου με τη γείτονα χώρα και προβλέποντας επιτακτική την ανάγκη να κερδίσει την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης για τον επερχόμενο πόλεμο ο Woodrow Wilson εξέδωσε άμεσα διαταγή αρχικά προς το Κογκρέσο για πολεμική προετοιμασία και στο State Department την εντολή για δημοσιοποίηση του τηλεγραφήματος Zimmerman. Το επιθυμητό αποτέλεσμα δεν άργησε να έρθει αφού η υποχθόνια και ύπουλη πρόταση των Γερμανών ερέθισε το λαϊκό έρεισμα περισσότερο από τη βύθιση του RMS Lusitania. Πλέον η αμερικάνικη κοινή γνώμη ήταν ταγμένη υπέρ του πολέμου.
Ενώ οι αμερικάνικες δυνάμεις ήταν περιορισμένες αριθμητικά, το χρηματοοικονομικό, βιομηχανικό και δημογραφικό δυναμικό των ΗΠΑ ήταν τέτοιας έκτασης που η ήττα των Κεντρικών Αυτοκρατοριών εντός του 1919 ήταν τετελεσμένη. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε
”The eleventh hour of the eleventh day of the eleventh month the year of our lord 1918 the guns fell silent”. Πάνω: Πρωτοσέλιδο των Times της Νέας Υόρκης για τη λήξη του πολέμου.
ουσιαστικά λήξει με την είσοδο των ΗΠΑ εκείνες τις μέρες του 1917. Από τη στιγμή που η Αντάντ είχε στην διάθεση της απεριόριστους πόρους οποιαδήποτε σχέδιο, αμυντικό ή επιθετικό της Γερμανίας ήταν μάταιο. Η συνθηκολόγηση ήρθε τον Νοέμβριο του 1918 με το τηλεγράφημα Zimmerman να έχει και αυτό ένα μερίδιο συμμέτοχης στη λήξη της τραγωδίας αυτής πετυχαίνοντας το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που προοριζόταν.
Αφού πλέον εν έτη 2016 μας χωρίζουν τόσα πολλά χρόνια από το 1917 μπορούμε να ισχυριστούμε, αν οποιαδήποτε υποθετική σκέψη μπορεί ποτέ να ενταχθεί σε αυτό που ονομάζουμε ιστορία, ότι στη περίπτωση που το τηλεγράφημα δεν έφτανε πρώτα στον Αμερικανό πρόεδρο αλλά σε αυτόν για τον οποίο προοριζόταν εξ αρχής λίγα πράγματα θα άλλαζαν. Το Μεξικό των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα γνώριζε τις δικές τους εσωτερικές διεργασίες και κοινωνικά ζυμώματα με την επανάσταση των αγροτών, την ”επική επανάσταση”, την πρώτη σύγχρονη αγροτική επανάσταση υπό τον Ζαπάτα. Ενδιαμέσου τέτοιων πολιτικών κλυδωνισμών που σμίλευσαν τη ζωή και τη μετέπειτα πορεία της χώρας, κατά πόσο ένας πόλεμος με τις ΗΠΑ ήταν εφικτός κρίνεται μάλλον εξωπραγματικό. Αρεσκόμαστε όμως συχνά να θρέφουμε τη φαντασία μας με υποθέσεις εναλλακτικής ιστορίας, τι θα γινόταν αν τα πράγματα τότε γινόντουσαν διαφορετικά, και υπό αυτή την έννοια το τηλεγράφημα Zimmerman αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της μυθολογίας για τους βιβλιακούς νοσταλγούς του παρελθόντος.
Πηγές:
- Παγκόσμιος Γεωγραφικός Άτλας, Μαλλιάρης Παιδεία 1998
- Οικονομία και στρατιωτικός σχεδιασμός. Η περίπτωση των δύο παγκοσμίων πολέμων. Ιωλκός.
- https://www.archives.gov/education/
- http://www.ourdocuments.gov/
- http://www.history.com/news/ask-history
- http://www.firstworldwar.com/
- http://www.huffingtonpost.com/
