Τα παιδιά πλέον σπάνια διαβάζουν. Τα βλέπεις να κάνουν ασταμάτητα scroll down το προφίλ τους στο insta, να χαζεύουν τις διάφορες ιστοσελίδες, αλλά σπάνια διαβάζουν. Και τα e-book δε φαίνεται να σημειώνουν σημαντική πέραση στον παιδικό πληθυσμό- που αν έκαναν, θα ήταν πράγματι ένα θετικό σημάδι. Γιατί;
Όλοι γνωρίζουμε την έκδηλη συμπάθεια των παιδιών για οτιδήποτε ηλεκτρονικό. Κι όμως, και πάλι η ηλεκτρονική ανάγνωση δεν συγκαταλέγεται στα φαβορί τους. Επομένως δεν μπορούμε να αποδώσουμε την έλλειψη φιλαναγνωσίας των παιδιών στο ότι το κλασσικό- χάρτινο βιβλίο είναι πια παρωχημένο, αφού το e-book ναι μεν τα έφερε πιο κοντά στον κόσμο του βιβλίου, αλλά δεν τα έκανε να το ασπαστούν.
Γιατί μας ενδιαφέρουν τα παιδιά
Μα φυσικά γιατί συνιστούν τους πιο αθώους και αυθόρμητους αναγνώστες. Δε διαβάζουν από επαγγελματική υποχρέωση, ούτε – στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον- παραμένουν προσκολλημένα σε αναγνώσματα που δεν τους κινούν το ενδιαφέρον.
Και είναι και το θέμα των γονιών που περιπλέκει την κατάσταση. Αυτοί με τη σειρά τους πιστεύουν ότι το παιδί τους δε διαβάζει είτε επειδή το αποσυντονίζουν οι φανταχτερές εικόνες του internet και της τηλεόρασης, είτε – οι πιο τολμηροί- επειδή οι ίδιοι δεν του έδωσαν το παράδειγμα να διαβάζει.
Σύμφωνοι, όλα αυτά παίζουν έναν κάποιο ρόλο, ωστόσο η βαθύτερη αιτία της απώθησης των παιδιών από το βιβλίο πρέπει να ανιχνευθεί στα πρώιμα στάδια της ανατροφής και εκπαίδευσής τους. Με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να μιλάμε για έλλειψη φιλαναγνωσίας χωρίς να λαμβάνουμε υπ’ όψιν, πρώτον, ότι η αγαπημένη δραστηριότητα των σύγχρονων παιδιών από τα νηπιακά τους χρόνια είναι η συνεχής παρακολούθηση κινουμένων σχεδίων – άλλων περισσότερο βλακωδών, άλλων λιγότερο- , πολλά από αυτά χωρίς λόγια, μην αφήνοντας το περιθώριο να καλλιεργηθεί έστω το υποτυπώδες γλωσσικό αισθητήριο, υποτάσσοντας τον νου των παιδιών στη στείρα απορρόφηση εικόνων, και δη εικόνων δίχως εκπαιδευτικό περιεχόμενο. Κατά δεύτερον, ας μην ξεχνάμε και τη μορφή και λειτουργία των σύγχρονων γονιών, που , στο βωμό των επαγγελματικών υποχρεώσεων, παραμερίζουν τις ανάγκες των παιδιών για μάθηση. Απιθώνοντάς τα μπροστά στην tv, θαρρούν πως εξαλείφουν το ψυχαγωγικό – με τη στενή έννοια του όρου – και πνευματικό κενό που τους δημιουργούν, όντας απόντες.
Μερικές γενιές νωρίτερα ο κόσμος διάβαζε περισσότερο, γιατί;
Φυσικά και στο παρελθόν υπήρχαν πολλά παιδιά, προερχόμενα από ταπεινές, αγροτικές και μη οικογένειες,οι οποίες δεν διέθεταν την απαιτούμενη μόρφωση για να τους παρέχουν τα σωστά πνευματικά ερεθίσματα. Αυτά τα παιδιά, ωστόσο, αγαπούσαν το βιβλίο και διψούσαν για μάθηση. Μπορεί να περίμεναν μέρες και μήνες κάποιον γνωστό, οικογενειακό φίλο, ακόμη ακόμη και το δάσκαλο της τοπικής κοινότητας να τους φέρει κανένα βιβλίο, για να το ξεκοκκαλίσουν.
Γιατί επομένως αυτή η διαφοροποίηση;
Τα παιδιά του τότε δεν υστερούσαν σε φαντασία και περιέργεια. Μπορεί το πνευματικό επίπεδο των γονιών να ήταν χαμηλότερο από ό,τι σήμερα, ωστόσο το βιβλίο για εκείνα σήμαινε ένα παράθυρο στη γνώση- που τόσο τους έλειπε- και στον ανεξερεύνητο εξωτερικό κόσμο. Αντίθετα, σήμερα, τα παιδιά βιώνουν έναν τόσο ραγδαίο κατακλυσμό από εξωτερικά ερεθίσματα, τέτοιον που τους δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι γνωρίζουν και έχουν γνωρίσει πράγματα που στην πραγματικότητα γνωρίζουν από καθόλου έως ελάχιστα. Για τα σύγχρονα παιδιά των αστικών πόλεων το βιβλίο δεν έχει να προσφέρει καμία λύση, διότι πέρα από την ανία που προκαλούν οι μονότονες σελίδες του, δεν τους προσφέρει την άμεση ικανοποίηση της εικόνας στην οποία είναι συντονισμένος ο εγκέφαλός τους, αλλά ούτε και νιώθουν την ανάγκη να ασχοληθούν μαζί του και να το αποκρυπτογραφήσουν, καθώς έχουν την εσφαλμένη εντύπωση μιας παραπλανητικής παντογνωσίας που τους παρέχει εν πολλοίς η κοινωνία της πληροφορίας και το modus vivendi που αυτή συνεπάγεται: « ξέρω για πολλά, αλλά στην πραγματικότητα γνωρίζω ελάχιστα».
Εκεί και εντοπίζεται το πρόβλημα της απομάκρυνσης του κοινού από το βιβλίο. Όχι στο ότι το βιβλίο πάλιωσε, αλλά στο ότι η κοινωνία και ο σύγχρονος κόσμος όλο και περισσσότερο μας παρασύρουν να πληροφορούμαστε και να αποδεχόμαστε άκριτα, χωρίς να φιλτράρουμε και να επεξεργαζόμαστε. Συνεπώς, αυτό που παρατηρείται είναι η έλλειψη αναγνωστών, αναγνωστών με προσλαμβάνουσες, κριτική σκέψη και προσδοκίες.
Διότι αυτό είναι εν τέλει το βιβλίο και κάθε έγγραφο. Είναι ένας κώδικας, που για να σου φανερωθεί, χρειάζεσαι ένα στοιχείο, ένα κλειδί. Αν δεν το αντιμετωπίζεις έχοντας ήδη κάποιες απόψεις, ιδέες και σκέψεις, δεν μπορεί να σου πει τίποτα, είναι ένα συνάθροισμα φράσεων και συνειρμών, κενό περιεχομένου. Σίγουρα είναι δύσκολο η σύγχρονη κοινωνία να δομήσει αναγνώστες μέσα στον κυκεώνα του αποπροσανατολισμού της εικόνας και της πληροφορίας, αλλά εν τέλει αυτό είναι και το στοίχημά της με το μέλλον, αν θέλει να προχωρήσει.