Με αφορμή τη διεξαγωγή του 59ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το οποίο ξεκινά απόψε στη συμπρωτεύουσα (και θα πρότεινα ανεπιφύλακτα σε όσους βρίσκονται εκεί να επισκεφθούν), αφιερώνω αυτό το άρθρο σε μια ταινία που προβλήθηκε στο περσινό φεστιβάλ. Μια ταινία που προέρχεται απ΄ το Ιράν, ωστόσο έχει αμιγώς «δυτικό» στιλ και καταδεικνύει τόσο την κουλτούρα του τόπου από τον οποίο προέρχεται όσο και πανανθρώπινα ερωτήματα.
Περίπτωση Συνείδησης (No Date, No Sign) – Δράμα, 2017, 104΄
Σκηνοθεσία: Vahid Jalilvand
Σενάριο: Vahid Jalilvand, Αίi Zarnegar
Πρωταγωνιστούν: Amir Aghaee, Zakieh Behbahani, Saeed Dakh
Ένας ιατροδικαστής στο Ιράν εξετάζει το πτώμα ενός παιδιού με το οποίο ενεπλάκη πρόσφατα σε τροχαίο ατύχημα. Ως αιτία θανάτου διαπιστώνεται αρχικά τροφική δηλητηρίαση, αλλά αυτός εξακολουθεί ν΄ανησυχεί πως το τροχαίο που ο ίδιος προκάλεσε μπορεί να οδήγησε στο μοιραίο.
Παρά τις πολύ δύσκολες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούν εκεί (η λογοκρισία είναι ιδιαίτερα αυστηρή και οι δυνατότητες έκφρασης περιορισμένες), το Ιράν είναι μια χώρα με τουλάχιστον αξιοπρεπή κινηματογραφική παράδοση, έχοντας χαρίσει στον παγκόσμιο σινεμά επιτυχίες όπως το A Separation το 2011. Αυτό το έργο είναι ακόμα μια απόδειξη πως οι δύσκολες συνθήκες που προαναφέραμε μπορούν να γίνουν όχι απλά γόνιμο έδαφος για τη δημιουργία αξιόλογων ταινιών αλλά και πηγή έμπνευσης.
Αυτό που κυριαρχεί στην ταινία είναι μια διαρκής αντίθεση, μεταξύ των πρωταγωνιστικών της χαρακτήρων. Από τη μία, ένας διακεκριμένος ιατροδικαστής, μορφωμένος, με προοδευτικές –για τη χώρα του- ιδέες, περιστοιχισμένος μάλιστα από γυναίκες συναδέλφους. Από την άλλη, μια τυπική μικροαστική οικογένεια χωρίς πόρους και με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, πιο κοντά στις παραδόσεις του Ισλάμ και σ΄ έναν πιο πρωτόγονο τρόπο ζωής, άγνωστο στο Δυτικό κόσμο.
Οι δύο αυτοί διαφορετικοί κόσμοι έρχονται αρχικά σε επαφή μέσω ενός τροχαίου ατυχήματος, το οποίο προκαλεί ο ιατροδικαστής, τραυματίζοντας το μικρό παιδί της οικογένειας. Σύντομα αυτό πεθαίνει, όμως αιτία θανάτου προσδιορίζεται μια ασθένεια που οφείλεται στην κατανάλωση μολυσμένου κρέατος, το οποίο εν αγνοία του είχε αγοράσει ο πατέρας. Ο ιατροδικαστής, ωστόσο, βασανίζεται διαρκώς από την ιδέα πως μπορεί να έβαλε κι αυτός το χεράκι του στον τραγικό θάνατο του αγοριού, με το τροχαίο που προκάλεσε. Ταυτόχρονα, ο πατέρας, τόσο για απλή εκδίκηση όσο και για να περισώσει ό,τι μπορεί από την τιμή του ως πάτερ φαμίλιας, αναζητά αυτόν που του πούλησε το χαλασμένο κρέας με άγριες διαθέσεις.
Λεπτό με λεπτό ο δρόμος μοιάζει ολοένα και πιο δύσβατος και σκοτεινός για τους πρωταγωνιστές, θυμίζοντας κάτι από φιλμ νουάρ αλλά και αρχαιοελληνική τραγωδία, εκεί όπου η συνείδηση αποτελεί τον αυστηρότερο κριτή και μεγαλύτερο βραχνά όσων έχουν κάνει κάτι κακό. Τόσο ο ιατροδικαστής, όσο και ο πατέρας, τα δύο κεντρικά τραγικά πρόσωπα της ταινίας, αποτελούν αντιήρωες οι οποίοι αντιμετωπίζουν καταστάσεις που τους υπερβαίνουν, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε σκέψεις και ενέργειες τις οποίες ούτε καν θα σκέφτονταν υπό κανονικές συνθήκες. Σε μια κλειστή και ανδροκρατούμενη κοινωνία, μάλιστα, όπως αυτή του Ιράν, οι πράξεις του κάθε οικογενειάρχη δεσμεύουν άρρηκτα και την τύχη των οικογενειών τους.
Παρουσιάζοντας την ταινία του στα δυτικά πρότυπα, αλλά απεικονίζοντας ταυτόχρονα τις ιδιομορφίες και τα χαρακτηριστικά της ιρανικής κοινωνίας, ο σκηνοθέτης κατορθώνει να εμφανίσει στο θεατή κάτι ταυτόχρονα γνώριμο και διαφορετικό. Η κοινωνία παρουσιάζεται μέσα από το πρίσμα του κοινωνικού ρεαλισμού, μέσα σ΄ένα κλίμα μουντό, σκοτεινό και σπανίως ελπιδοφόρο. Εξάλλου, αν θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε μια λέξη για να περιγράψουμε το έργο, αυτή σίγουρα δε θα ήταν «ευχάριστη».
Ευχάριστη δεν είναι, λοιπόν, η ταινία αυτή, όμως είναι πολύ καλή και άξια παρακολούθησης. Η σκηνοθεσία είναι καθηλωτική, οι βασικές ερμηνείες πιστές στη φιλοσοφία της, οι χαρακτήρες βγαλμένοι από αρχαία τραγωδία και τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί με τα οποία μας βομβαρδίζει, σημαντικά και πανανθρώπινα. Μια πολύ δυνατή «εναλλακτική» επιλογή, επομένως, που είναι αρκετά ψαγμένη για να συγκινήσει αυτούς που ψάχνουν κάτι διαφορετικό, χωρίς όμως να ξενίζει κι αυτούς με τα πιο “mainstream” γούστα.
Βαθμολογία: 7,5/10