Η χρήση της τριποδικής μαγειρικής χύτρας στη Μινωική Κρήτη

Ο Αρχαιολόγος Ερρίκος Σουλολλάρι γράφει στο newsfilter.gr για την χρήση της τριποδικής μαγειρικής χύτρας κατά την Μινωική περίοδο 

Είναι ευρύτατα διαδεδομένη η άποψη ότι, όπως και σήμερα, έτσι και κατά την αρχαιότητα η μαγειρική ήταν μια καθημερινή ανάγκη. Έτσι, οι κάτοικοι της Κρήτης ήδη από τη νεότερη Νεολιθική περίοδο, όπου και καταφτάνουν οι πρώτοι αγγειοπλάστες στο νησί, αρχίζουν και κατασκευάζουν την κεραμική ανάλογα με τις ανάγκες τους.

Είναι γνωστό ότι η κεραμική ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη κατά την αρχαιότητα για τις καθημερινές ανάγκες των ανθρώπων και για αυτό το λόγο σήμερα είναι το υλικό που απαντάται περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στις αρχαιολογικές ανασκαφές. Η συστηματική μελέτη της κεραμικής και κυρίως των αγγείων, από τα οποία τα περισσότερα ήταν σκεύη καθημερινής χρήσεως για την εκπλήρωση απλών αναγκών, αλλά και τελετουργικών πρακτικών, προσφέρει στοιχεία για την κατανόηση του τρόπου ζωής των κατοίκων της εκάστοτε περιοχής, στη συγκεκριμένη περίπτωση της Κρήτης.

Τα διάφορα αγγεία εξυπηρετούσαν παραπάνω από ένα σκοπό. Η πιο γνωστή λειτουργία τους ήταν αυτή της μαγειρικής και της αποθήκευσης, καθώς τα σκεύη αυτά είχαν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να υπάρχει άνεση στην αφαίρεση του περιεχομένου και ταυτόχρονα στην προστασία του από κάθε ενδεχόμενο απώλειας. Εκτός αυτού, όμως, τα αγγεία αυτά συχνά χρησίμευαν και ως εκθέματα σε κάποια οικία ή σε κάποιο δημόσιο χώρο, ως δώρα που συνήθιζαν οι Μινωίτες να ανταλλάσσουν μεταξύ τους και με άλλους λαούς του Αιγαίου, ως προσφορές σε κάποια θεότητα, ως αντικείμενα που συνήθως τα έθαβαν με κάποιο νεκρό, δηλαδή ως κτερίσματα, και ως ετικέτες για το περιεχόμενό τους, δηλαδή για την εύκολη αναγνώριση του αγγείου από τους χρήστες.

Τα μαγειρικά σκεύη αποτελούν σημαντική κατηγορία κεραμικής, επειδή οι αρχαιολόγοι σήμερα αντλούν χρήσιμες πληροφορίες κυρίως με τη χρήση διάφορων χημικών μεθόδων των οργανικών υπολειμμάτων που εντοπίζονται συχνά στο εσωτερικό του αγγείου, με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται μια σαφής εικόνα για τις διατροφικές συνήθειες των Μινωιτών ήδη από τα νεολιθικά χρόνια. Στη βασική τους διατροφή εντάσσονταν τα βρασμένα λαχανικά, το κρέας, το ελαιόλαδο και οι θαλασσινές τροφές.

Ο πιο διαδεδομένος τύπος στα μαγειρικά αγγεία είναι αυτός της τριποδικής μαγειρικής χύτρας Αυτά τα μαγειρικά σκεύη προορίζονταν κυρίως για τη χρήση πάνω σε φωτιά και για αυτό στηρίζονταν σε τρία πόδια, τα οποία ήταν καλοσχεδιασμένα, έτσι ώστε να επιτραπεί η θέρμανση στο εσωτερικό των αγγείων. Η τριποδική χύτρα και τα σχήματα των άλλων μαγειρικών σκευών είναι εξαιρετικά συντηρητικά, καθώς συνεχίζουν τις παλιότερες παραδόσεις, διότι εκπλήρωναν τις ίδιες ανάγκες πάντοτε.
Οι τριποδικές χύτρες ήταν κατασκευασμένες από χονδροειδή πηλό, ο οποίος ήταν πάντοτε αναμεμειγμένος με άλλα στοιχεία, όπως χαλίκια, προφανώς με σκοπό να ελαχιστοποιηθεί η απότομη θέρμανση. Πιο συγκεκριμένα, οι χύτρες αυτές ήταν αβαφείς και αποτελούσαν αγγεία βαθιά, που χωρίζονταν σε διάφορους τύπους.

Ωστόσο, ο πιο διαδεδομένος τύπος σχημάτιζε μια καμπύλωση στο χείλος που είναι ανεστραμμένο προς τα έξω. Συνήθως έχει επίπεδη και ελαφρά στρογγυλεμένη βάση, που στηρίζεται σε τρία πόδια. Τα πόδια συνήθως κατασκευάζονται ξεχωριστά από το υπόλοιπο σώμα του αγγείου και η βάση είναι κατασκευασμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να εφαρμόζουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα πόδια στο κύριο σώμα του αγγείου. Το σώμα του αγγείου είναι στρογγυλό, με δύο κάθετες ή οριζόντιες λαβές, που συνήθως είναι τοποθετημένες στους ώμους, δηλαδή λίγο πιο κάτω από το χείλος. Τα αγγεία αυτά διέφεραν σημαντικά ως προς το μέγεθος, με τη διάμετρο του στομίου να κυμαίνεται από τα 10 ως τα 25 εκατοστά. Ο συγκεκριμένος τύπος είναι ο πιο κοινός στην Κρήτη, ειδικά στις περιοχές της Κνωσού, Κόμμου, Παλαιόκαστρου, Μύρτου κλπ. Η μεγάλη ακμή του τύπου αυτού εντοπίζεται στην ΥΜ περίοδο, όταν ο πληθυσμός της Κρήτης ήταν σαφώς πιο αυξημένος, οπότε αυξάνονταν και οι ανάγκες των κατοίκων για μαγειρικά σκεύη.

Ως προς τη γενική χρήση της τριποδικής χύτρας, είναι σαφές ότι πληροφορίες έχουν αντληθεί από τη μελέτη των ίδιων των αγγείων, καθώς έχουν βρεθεί ίχνη καύσης και άνθρακα στο εξωτερικό τους. Εκτός τούτου, πολλά όστρακα αγγείων έχουν βρεθεί σε εστίες, καθιστώντας κατανοητό ότι το μαγείρεμα αποτελούσε μια από τις κύριες πρακτικές των κατοίκων. Οι βαθιές αυτές χύτρες είχαν μεγάλο μέγεθος, ίσως για την προετοιμασία πολλών φαγητών, που θα διαρκούσαν για αρκετές ημέρες για μια μεγάλη οικογένεια.
Οι τριποδικές χύτρες ήταν κατάλληλες για βραστά φαγητά ή νερό, επειδή το σχήμα τους δεν επιτρέπει στο περιεχόμενο, συνήθως υγρό, να χυθεί έξω. Αποτελεί πραγματικό γεγονός ότι τα αγγεία βρίσκονταν σε ένα χώρο με κάρβουνα, τα οποία συνήθως κατανέμονταν ομοιόμορφα γύρω τους. Για τη ρύθμιση της θερμότητας του φαγητού, έπρεπε να μετακινείται το αγγείο συχνά γύρω από τα κάρβουνα, τα οποία συνήθως τοποθετούνταν κάτω από το αγγείο.

Σύγχρονη αναπαράσταση – προετοιμασία φαγητού πάνω σε τριποδικές χύτρες 

Συνοψίζοντας, μπορεί να επισημανθεί ότι τα μαγειρικά σκεύη και πιο συγκεκριμένα, η τριποδικη χύτρα ήταν από τα πιο σημαντικά οικιακά αντικείμενα που εκπλήρωναν μια ζωική ανάγκη τουλάχιστον τα τελευταία 5000 χρόνια στην περιοχή της Κρήτης. Εκτός από το μαγείρεμα, που ήταν μια καθημερινή ανάγκη, τα μαγειρικά σκεύη εξυπηρετούσαν και άλλους σκοπούς.

Τέλος, υποστηρίζεται ότι οι τριποδικές χύτρες ίσως να έχουν εισαχθεί από την Ανατολία, καθώς τα σχήματα αυτά ήταν εκεί δημοφιλή και φαίνεται πως ήταν συναφή. Πιθανώς να έφθασαν στη μεγαλόνησο μαζί με τα άλλα χαρακτηριστικά αντικείμενα της Ανατολής.