Η διάκριση μεταξύ πραγματικής ενοχής αλλά και τις επίπλαστης που δημιουργείται εξαιτίας του ενοχικού συνδρόμου είναι πολύ δύσκολη. Ειδικότερα, η ενοχή ως καθαρό συναίσθημα ανήκει εν μέρει στον χώρο της αυτοσυνείδησης δηλαδή της αίσθησης που έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του αλλά και τους ηθικούς και κοινωνικούς κώδικές μέσα στους οποίους έχει γαλουχηθεί και αφορά τις διαπροσωπικές επαφές. Από την άλλη η ενοχή που προκύπτει από το ενοχικό σύνδρομο αποτελεί μια επίπλαστη μορφή ενοχής στην οποία το άτομο αισθάνεται ότι έκανε ή θα κάνει κάτι λάθος ή και άσχημο απέναντι σε κάποιον άνθρωπο που υπάρχει στην ζωή του και συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα ανησυχίας, άγχους και ανησυχίας. Όπως γίνεται αντιληπτό το πότε ο άνθρωπος αισθάνεται πραγματικά ενοχή ή αυτή είναι το αποτέλεσμα ενός συνδρόμου αυτό είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί, αλλά όχι ακατόρθωτο για κάποιον/-α που γνωρίζει τον εαυτό του.

Οι αιτίες που δημιουργούν το ενοχικό σύνδρομο.

Το ενοχικό σύνδρομο μπορεί αν δημιουργηθεί κυρίως στην νεαρή ηλικία του ατόμου, τότε που η προσωπικότητα του ανθρώπου ακόμα πλάθεται. Δυστυχώς σε αυτό δεν συμβάλλουν μόνο οι γονείς αλλά και τα συστήματα που έχουν δημιουργηθεί προκειμένου οι κοινωνίες να μένουν με την ισχύουσα μορφή. Παρακάτω λοιπόν παρουσιάζονται οι 5 βασικοί παράγοντες πίσω από το ενοχικό σύνδρομο:

Πηγή Φωτογραφίας

1) Οικογένεια

Η οικογένεια ως ο πρώτος φορέας αγωγής ενός ανθρώπου μπορεί να τον επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό. Ειδικότερα παιδιά τα οποία έχουν μεγαλώσει σε οικογένειές στις οποίες οι γονεακές φιγούρες ήταν ως ένα βαθμό δεσποτικές-κυριαρχικές και δεν επέτρεπαν τις πρωτοβουλίες του παιδιού, αποθαρρύνοντας το παράλληλα από οποιαδήποτε ανάληψη δράσης τείνουν να δημιουργούν παιδιά με ενοχικό σύνδρομο. Με άλλα λόγια, όταν οι γονείς φέρονται σαν δικαστές απέναντι στο παιδί τους λέγοντας του «δεν το κάνεις καλά», «δεν μπορείς να καταφέρεις τίποτα» ή «εσύ φταις για όλα» όχι μόνο του δημιουργούν άγχος για το αν θα πρέπει να δράσει, αλλά κάνουν τα παιδιά τους να αισθάνονται και ντροπή για τις επιλογές τους ή και για τον ίδιο τους τον εαυτό.

2) Η κοινωνία

Οι κοινωνικοί άγραφοι νόμοι διαδραματίζουν τεράστιο ρόλο στην δημιουργία του ενοχικού συνδρόμου. Για παράδειγμα παιδιά που στην εφηβεία αρχίζουν να έλκονται από άτομα του ίδιου φύλου, στις περισσότερες κουλτούρες είναι δακτυλοδεικτούμενα και αντιμετωπίζονται με άσχημους χαρακτηρισμούς μόνο και μόνο επειδή θεωρείται κοινωνικά ορθό το ζεύγος άνδρα γυναίκα. Ουσιαστικά εδώ αλλά και σε πολλά άλλα θέματα, η κοινωνία ασκεί πίεση στο άτομο να ακολουθήσει τις νόρμες της (νόμους της), διότι αν δεν τις ακολουθεί αποτελεί κάτι σαν μίασμα το οποίο σχολιάζεται και χλευάζεται, γεγονός το οποίο δημιουργεί έντονη πίεση στον κάθε άνθρωπο που τολμά να δράσει διαφορετικά από την κοινωνία.

3) Η θρησκεία

Όλες οι θρησκείες έχουν κάποιους νόμους, άλλες περισσότερο ελαστικούς και άλλες λιγότερο. Το θέμα είναι ότι οι πιστοί ή αυτοί οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως ακόλουθοι της εκάστοτε θρησκείας θα πρέπει να τους υπακούουν προκειμένου να είναι σωστοί θρησκευόμενοι. Με αυτό τον τρόπο όμως καλλιεργείτε μια κουλτούρα περιορισμού και στις περισσότερες, αν όχι όλες τις χώρες τα παιδιά ανατρέφονται μέσα στις διάφορες θρησκευτικές κουλτούρες αποκτώντας νοητικούς περιορισμούς που συνοδεύονται από την λέξη αμαρτία και τιμωρία από τον εκάστοτε θεό. Όμως όλο αυτό το σύστημα συμβάλει στην δημιουργία της ενοχής, εφόσον αυτοί οι περιορισμοί παραβιάζονται, καλλιεργώντας στον άνθρωπο την εντύπωση ότι κάνει κάτι λάθος εφόσον δεν συμβαδίζει με αυτούς τους «νόμους».

4) Η κουλτούρα

Κουλτούρα και κοινωνία θα μπορούσαν να συνδυαστούν σε μια ενότητα, αλλά οι διάφορες κουλτούρες ανά τον κόσμο διαφέρουν πολύ, οπότε δεν θα προβώ σε αυτόν τον συνδυασμό. Όσον αφορά το ενοχικό σύνδρομο η εκάστοτε κουλτούρα διαδραματίζει ρόλο λόγο των πιέσεων-δεσμεύσεων που επιχειρεί να υποβάλλει το άτομο. Για παράδειγμα σε διάφορα μέρη του κόσμου οι προγαμιαίες σχέσεις απαγορεύονται ρητά μεταξύ δύο ανθρώπων, γεγονός που ασκεί μεγάλη πίεση σε άτομα που ζουν μέσα σε αυτές τις κουλτούρες και τολμούν να δημιουργήσουν τέτοιες σχέσεις. Έτσι λοιπόν η κουλτούρα δίνει έμφαση στο συμπεριφορικό κομμάτι του ατόμου, σε αντιδιαστολή με την κοινωνία που δίνει έμφαση στο ηθικό κομμάτι του ατόμου, αλλά και πάλι επειδή συνδέονται κοινωνία και κουλτούρα ο τρόπος αντιμετώπισης ενός ατόμου που έχει διαφορετική συμπεριφορά από το σύνολο που ασπάζονται την κουλτούρα θα αντιμετωπιστεί με πιθανό εξοστρακισμό αλλά και εχθρικότητα. Αυτό λοιπόν έχεις ως αποτέλεσμα την δημιουργία τεράστιων ενοχών σε άτομα που σπάνε ή επιθυμούν να σπάσουν τους νόμους της κουλτούρας, συμβάλλοντας έτσι στο ενοχικό σύνδρομο.

5) Αγχώδης διαταραχή

Εφόσον για κάποιον λόγο το άτομο πάσχει από αγχώδη διαταραχή είναι πιθανό να αναπτύξει ενοχικό σύνδρομο, διότι τα άτομα με αγχώδη διαταραχή τείνουν να αξιολογούν αρνητικά την οποιαδήποτε πρωτοβουλία/πράξη αναλαμβάνουν. Αυτή η αρνητική αυτοαξιολόγηση είναι ικανή να οδηγήσει σε αισθήματα ενοχής, με άλλα λόγια στο ενοχικό σύνδρομο.

Τρόποι εκδήλωσης της ενοχής αλλά και του ενοχικού συνδρόμου.

Τα χαρακτηριστικά με τα οποία εκδηλώνεται το συναίσθημα της ενοχής είναι κοινά είτε πρόκειται για το απλό συναίσθημα της ενοχής είτε για το ενοχικό σύνδρομο που αποτελεί μια ψυχοπαθολογία βασισμένη στο συναίσθημα της ενοχής. Έτσι λοιπόν η εκδήλωση του συναισθήματος της ενοχής συνοδεύεται είτε από κλάμα, είτε από αυπνίες, είτε από διαταραχές στο στομάχι, είτε από έντονη πίεση στους μύες. Ακόμα σημάδια που μπορεί να φανερώνουν συναισθήματα ενοχής στο άτομο είναι η έντονη ανακύκλωση παρελθοντικών λαθών, η μετάνοια για πράξεις τις οποίες έχει πράξει το άτομο και δεν ήταν σύμφωνες με τους ηθικούς-κοινωνικούς του κώδικες, η έντονη ανησυχία και το άγχος. Βεβαίως αξίζει να αναφερθεί ότι στα άτομο με έντονο το ενοχικό σύνδρομο όλες αυτές οι καταστάσεις μπορεί να ενταθούν δημιουργώντας λιποθυμίες, έλλειψη διάθεσης και δράσης, κατάθλιψη, κοινωνική απομόνωση καθώς και δυσκολία στην συγκέντρωση.

Πηγή φωτογραφίας

Τα είδη της ενοχής και πως αυτά μπορούν να συνδεθούν με το ενοχικό σύνδρομο.

Η ενοχή ως συναίσθημα διαθέτει 5 διαφορετικά είδη τα οποία επηρεάζουν την ψυχοσύνθεση ενός ατόμου. Αυτά τα 5 είδη είναι η αντιδραστική ενοχή, η προληπτική ή προκαταβολική ενοχή, η υπαρξιακή ενοχή, η δυσπροσαρμοστική ενοχή και η προσαρμοστική ενοχή. Τα 4 πρώτα μπορούν να συμβάλλουν στην δημιουργία του ενοχικού συνδρόμου, ενώ το 5^ο αποτελεί την φυσιολογική ανθρώπινη ενοχή η οποία βοηθάει το άτομο να επανορθώσει για σφάλματα που έχει κάνει. Ειδικότερα:

Α) Η αντιδραστική ενοχή

Η αντιδραστική ενοχή προκύπτει όταν το άτομο παραβιάζει τους δικούς του εσωτερικευμένους κανόνες σχετικά με την αποδεχτή από το άτομο συμπεριφορά. Αυτό το συναίσθημα μπορεί συνήθως να οδηγήσει σε περαιτέρω θυμό και αυτοκατηγορία σχετικά με πως επιθυμούσε το άτομο να δράσει σε μια κατάσταση αλλά δεν το έκανε.

Πηγή Φωτογραφίας

Β) Η προληπτική ή προκαταβολική ενοχή

Αυτός ο τύπος ενοχής προκύπτει όταν το άτομο επιθυμεί να παραβιάσει τους δικούς του ή τους κοινωνικούς ηθικούς όρους αλλά δεν το πράττει, διότι πιστεύει ότι θα προκαλέσει κακό στο κοινωνικό σύνολο της ομάδας ή και σε ανθρώπους με τους οποίους σχετίζεται. Η μη λήψη δράσης από το άτομο σε αυτόν τον τύπο ενοχής έχει παρόμοια αποτελέσματα με τα αποτελέσματα της αντιδραστικής ενοχής.

Πηγή Φωτογραφίας

Γ) Η υπαρξιακή ενοχή

Η υπαρξιακή ενοχή μπορεί να χαρακτηριστεί ως η ενοχή που αισθάνεται ένα άτομο για τις αδικίες που συμβαίνουν σε άλλα άτομα, ενώ η ζωή του ιδίου βρίσκεται σε έναν καλό δρόμο. Με άλλα λόγια αυτήν την ενοχή μπορεί να την αισθανθεί ένα άτομο το οποίο περνάει υπέροχες στιγμές σε ένα ταξίδι, ενώ κάποιο συγγενικό του μέλος είναι σε κόμμα στο νοσοκομείο, χωρίς να έχει ευθύνη το άτομο του παραδείγματος, και η σκέψη και μόνο ότι αυτό το άτομο περνάει καλά ενώ κάποιος/-α για τον/την οποίο/-α νοιάζεται δεν ζει κάτι παρόμοιο ή βασικά ζει κάτι άσχημο με βάση τον ηθικό κώδικα του ατόμου του προκαλεί ενοχή. Ουσιαστικά το άτομο νομίζει ότι κλέβει την ευτυχία από άλλα άτομο ή ότι δεν είναι δίκαιο το ίδιο να είναι ευτυχισμένο εφόσον υποφέρουν άλλοι άνθρωποι.

Πηγή Φωτογραφίας

Δ) Η δυσπροσαρμοστική ενοχή

Αυτός ο τύπος ενοχής προκύπτει σε άτομο τα οποία τους συμβαίνουν διάφορα αρνητικά γεγονότα και δεν έχουν έλεγχο ή δεν θα μπορούσαν ποτέ να έχουν έλεγχο πάνω σε αυτά. Για παράδειγμα έχουμε ένα ζευγάρι και το ένα από τα δύο μέλη ξαφνικά αυτοκτονεί. Το εν ζωή μέλος θα αισθάνεται ενοχή διότι θα λέει στον εαυτό του/της ότι δεν παρατήρησε τα σημάδια που έδειχναν ότι ο/αγαπημένος/-η του/της θα έθετε τέλος στην ζωή του/της. Αυτόν τον τύπο ενοχής συνοδεύουν αισθήματα όπως ντροπή, μετάνοια καθώς και γενικότερο συναισθηματικό στρες. Όλα αυτά σε συνδυασμό με το συναίσθημα της ενοχής εφόσον δεν συζητηθούν με κάποιο άλλο άτομο ή κάποιον ειδικό τουλάχιστον, μπορεί να συμβάλλουν στην δημιουργία του ενοχικού συνδρόμου.

Πηγή Φωτογραφίας

ΣΤ) Η προσαρμοστική ενοχή

Η προσαρμοστική ενοχή είναι η ενοχή που πηγάζει από το συναίσθημα ότι το άτομο δεν φέρθηκε σωστά απέναντι σε άλλα άτομα με βάση τον δικό του αξιακό κώδικα. Αυτός ο τύπος της ενοχής μπορεί να βοηθήσει το άτομο να καταλάβει πότε έσφαλε απέναντι σε άλλα άτομα ώστε να διορθώσει την λανθασμένη συμπεριφορά του αλλά και να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τα άτομα αυτά.

Πηγή Φωτογραφίας

Θεραπεία

Εφόσον λοιπόν οι ενοχές κατακλύζουν την ζωή του ανθρώπου, χωρίς να υπάρχει στην πραγματικότητα λόγος, τότε χρειάζεται η θεραπευτική παρέμβαση προκειμένου το κάθε άτομο να βρει ξανά την ηρεμία και την ποιότητα ζωής που του/της πρέπει.

Πηγή φωτογραφίας

i) Ψυχοθεραπεία + Γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία

Πρώτα από όλα η ψυχοθεραπεία θα βοηθήσει το άτομο να εντοπίσει τις βαθύτερες αιτίες πίσω από το τι του προκαλεί ενοχές. Με την γνώση αυτή λοιπόν αλλά και τον συνδυασμό τεχνικών της γνωσιοσυμπεριφορικής θεραπείας το άτομο θα μάθει να αντιμετωπίζει στο εδώ και τώρα τις αρνητικές σκέψεις αλλά και τα αρνητικά συναισθήματα που τις συνοδεύουν. Αυτό μπορεί να γίνει με χρήση ημερολογίου σκέψεων και συναισθημάτων ώστε κάθε εβδομάδα να συζητούνται με τον θεράποντα οι πιθανές λύσεις που μπορεί το άτομο να ακολουθήσει.

ii) Φαρμακευτική αγωγή

Σε περιπτώσεις έντονης αγχώδους διαταραχής ή έντονου στρες αλλά και σε συνδυασμό αυτών με συναισθήματα κατάθλιψης τα οποία δεν αφήνουν το άτομο να είναι λειτουργικό ίσως χρειαστεί η χορήγηση φαρμάκων κατά του άγχους ή και αντικαταθλιπτικών. Όλα αυτά βεβαίως σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία.

iii) Ατομική αντιμετώπιση

Εφόσον το άτομο δεν επιθυμεί να επισκεφθεί κάποιον ειδικό καλό θα ήταν, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των έντονων ενοχικών σκέψεων να εντοπίσει από που προέρχονται. Με άλλα λόγια να μπορέσει να απομονώσει την σκέψη ακριβώς την στιγμή που δημιουργείται. Τις περισσότερες φορές σε τέτοιες καταστάσεις το άτομο εξαπολύει ευθεία επίθεση από κατηγορίες ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό και το κάνει τόσο υπόγεια που δύσκολα, αλλά όχι ακατόρθωτα, γίνεται αντιληπτό από το συνειδητό. Το θέμα είναι να εντοπίσει αυτές τις σκέψεις και να προσπαθήσει να δει αν όντως ισχύουν στην κανονική πραγματικότητα και όχι αυτή που χτίζει το μυαλό του. Έπειτα καλό θα ήταν να μιλήσει με κάποιο φιλικό πρόσωπο που εμπιστεύεται, το οποίο θα μπορούσε να το βοηθήσει να δει την πραγματικότητα όπως είναι. Παράλληλα. αν έγινε όντως κάτι το οποίο θεωρεί ότι έβλαψε έναν άλλο άνθρωπο καλό θα ήταν να ζητήσει συγνώμη και να προσπαθήσει να επανορθώσει αν και εφόσον το άλλο άτομο το επιθυμεί. Τέλος η αυτοσυγχώρεση για ότι και αν έγινε είναι απαραίτητη προκειμένου το άτομο να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο της ενοχής.

Ένας προσωπικός επίλογος

Αγαπητέ/-η αναγνώστη/-ια ότι και αν είναι αυτό που σε κάνει να αισθάνεσαι ενοχή ψάξε το. Αν έσφαλες και θεωρείς ότι πλήγωσες ένα άτομο με την συμπεριφορά σου συζήτησε το μαζί του και δες πως μπορεί να διορθωθεί η κατάσταση αν όντως μπορεί. Από εκεί και πέρα είτε στην καλύτερη περίπτωση θα ξαναφτιάξεις την σχέση σου με το άλλο άτομο ή στην χειρότερη δεν θα είστε πλέον φίλοι ή ζευγάρι. Από εκεί και πέρα συγχωρέσε τον εαυτό σου για το σφάλμα που έκανε και προχώρα παρακάτω έχοντας στο νου σου το μάθημα που σου έδωσε αυτή η κατάσταση, διότι κάθε κατάσταση μας δίνει και από ένα μάθημα που είτε το μαθαίνουμε και προχωράμε ουσιαστικά, είτε όχι και μένουμε στάσιμοι.

Αν τώρα οι ενοχικές σκέψεις κατακλύζουν το μυαλό σου και σου δυσκολεύουν την ζωή καλό θα ήταν να συζητήσεις με κάποιον ειδικό, αλλά ακόμα και αν δεν θες βρες την πηγή τους, βρες την κατάσταση που τους δίνει δύναμη και ζωή. Όταν τις βρεις θα ηρεμίσεις. Να θυμάσαι μόνο ότι δεν είσαι εσύ υπεύθυνος/-η για πράγματα στα οποία δεν μπορείς να ασκήσεις επιρροή ή να αλληλεπιδράσεις με κάποιο τρόπο, οπότε απάλλαξε τον εαυτό σου από όλο αυτό το βάρος, γιατί δεν είναι στην πραγματικότητα δικό σου. Δεν είσαι υποχρεωμένος/-η να σηκώνεις τα βάρη των γύρω σου, ούτε να τους απαλύνεις τον πόνο, γιατί ουσιαστικά δεν μπορείς, δεν είσαι ένοχος/-η για αυτό. Το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να βοηθάς όπου μπορείς και έχεις πραγματικά την διάθεση και από εκεί και πέρα όλα θα πάρουν τον δρόμο τους.