Η θεωρία της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης αποτελεί θεωρία την οποία ανέπτυξε ο Eric Erickson και ασχολείται με την ανάπτυξη του ατόμου καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του. Η θεωρία του Erickson αποτελείται από οχτώ στάδια. Στο κάθε στάδιο υπάρχει ένα κρίσιμο σημείο, ένα ορόσημο, το οποίο καθορίζει το πως το άτομο θα αντιλαμβάνεται τον κόσμο, τον εαυτό και το περιβάλλον του. Αν το άτομο δεν καταφέρει να περάσει από κάποιο στάδιο αυτό πιθανόν να δημιουργήσει μελλοντικά εμπόδια στην ζωή του και στην ψυχοσύνθεση του.
Τα Οκτώ Στάδια της Ψυχοκοινωνικής Ανάπτυξης
Στάδιο 1
Θεμελιώδης Εμπιστοσύνη ή Δυσπιστία
Παιδική ηλικία , το πρώτο στάδιο ανθρώπινης ανάπτυξης.
Το στάδιο αυτό λαμβάνει διαδραματίζεται κατά το πρώτο έτος της ζωής του ατόμου. Το άτομο στο πρώτο στάδιο της ζωής του είναι πλήρως εξαρτημένο από τους φροντιστές του. Όταν λοιπόν οι φροντιστές του παιδιού ανταποκρίνονται στις ανάγκες του με στοργή και ζεστασιά τότε αυτό αναπτύσσει τα αισθήματα της εμπιστοσύνης, της αισιοδοξίας και της καλοσύνης. Επιπλέον μαθαίνει να έχει πίστη στον εαυτό του.
Διαφορετικά, αν δηλαδή οι γονείς δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες του παιδιού με στοργή και αγάπη ή διαφορετικά περιφρονούν τις ανάγκες του, τότε αυτό θα αναπτύξει συναισθήματα δυσπιστίας απέναντι στα άλλα άτομο, έλλειψης εμπιστοσύνης στον εαυτό του, κακίας απέναντι στα άλλα άτομα, γενικότερης ανασφάλειας και απαισιοδοξίας.
Στάδιο 2
Αυτονομία ή Αμφιβολία
Το ταξίδι στην ανάπτυξη είναι αυτό που πρέπει να βλέπουμε αισιόδοξα.
Στο δεύτερο με τρίτο έτος της ζωής αντιστοιχεί το δεύτερο στάδιο ανάπτυξης δηλαδή το στάδιο της αυτονομίας ή της αμφιβολίας. Στο στάδιο αυτό το παιδί αρχίζει και κατακτά καλύτερα τις συντονισμένες σωματικές του κινήσεις αλλά και αναπτύσσεται σε διανοητικό επίπεδο. Το παιδί σε αυτό το στάδιο επιθυμεί να ενεργεί περισσότερο αυτόνομα. Αν αυτή η ανάγκη αναγνωρίζεται από τους γονείς και το περιβάλλον του παιδιού τότε αυτό νιώθει ότι αποκτά περισσότερο έλεγχο στο περιβάλλον του και ότι γίνεται αυτόνομο ον. Από την άλλη πλευρά αν οι γονείς δεν το αφήνουν να δράσει ελεύθερα, τότε το παιδί αρχίζει και αναπτύσσει συναισθήματα ντροπής και αμφιβολίας. Έτσι μπορεί στο μέλλον να καταλήξει ένας ενήλικας με άκαμπτη ακραία συνείδηση, αμφισβήτηση ως προς τον εαυτό του καθώς και ένα άτομο που αισθάνεται σε μεγάλο βαθμό ντροπή.
Στάδιο 3
Πρωτοβουλία ή Ενοχή
Ενοχή
Το τρίτο στάδιο ανάπτυξης είναι αυτό της πρωτοβουλίας ή ενοχής και λαμβάνει χρονολογικά χώρα κατά τα έτη 4 με 5. Κατά την περίοδο αυτή το παιδί αρχίζει και εκδηλώνει περισσότερες πρωτοβουλίες σε κινητικό και διανοητικό επίπεδο. Αν αυτές οι πρωτοβουλίες αγκαλιάζονται από το περιβάλλον του παιδιού δίχως επίκριση και προσπάθεια ελέγχου τότε το παιδί θα γίνει ένα άτομο που θα λαμβάνει γενικότερα δράση και θα πρωτεύοντα ρόλο στην ζωή του. Σε διαφορετική περίπτωση αν το παιδί περιοριστεί τότε θα εισπράξει ότι απορρίπτεται από το περιβάλλον του, γεγονός που θα έχει ως απότοκο να βιώνει αισθήματα ανεπάρκειας, ματαιότητας και αδυναμίας στο να πραγματώσει κάποιο έργο.
Στάδιο 4
Φιλοπονία ή Κατωτερότητα
Το τέταρτο στάδιο της φιλοπονίας ή κατωτερότητας ξεκινάει από την ηλικία των 6 ετών και φτάνει έως περίπου αυτή των 11 ετών. Σε αυτό το στάδιο το παιδί έρχεται σε επαφή με το σχολικό περιβάλλον και αναλαμβάνει εργασίες και δράση. Έτσι λοιπόν αν οικογένεια και σχολείο ενθαρρύνουν το παιδί στις ενέργειες του αλλά και στην διεύρυνση των οριζόντων του με βάση τα προσωπικά του ενδιαφέροντα τότε αυτό θα συμβάλλει στην ανάπτυξη του αισθήματος της φιλοπονίας και της εργατικότητας. Σε διαφορετική περίπτωση αν το παιδί εισπράττει απόρριψη από το περιβάλλον του θα αρχίσει να αναπτύσσει αισθήματα αναξιότητας και κατωτερότητας.
Στάδιο 5
Ταυτότητα ή Σύγχυση Ρόλων
Το πέμπτο στάδιο εκτείνεται από την ηλικία των 12 περίπου ετών μέχρι τα 17 έτη, δηλαδή στην περίοδο της εφηβείας. Σε αυτό το στάδιο το άτομο προσπαθεί να διαμορφώσει μια προσωπική ταυτότητα δοκιμάζοντας ρόλους και συμπεριφορές. Επιπλέον το άτομο προσπαθεί να δημιουργήσει ένα ιδεατό πρότυπο κοινωνίας αλλά και κοινωνικών κανόνων στο μυαλό του. Εφόσον το άτομο καταφέρει να αποκτήσει μια ταυτότητα θα αισθάνεται περισσότερο ασφαλές αλλά και ανεξάρτητο. Σε αντιδιαστολή αν το άτομο δεν χτίσει μια ταυτότητα θα νιώθει ανασφάλεια, αβεβαιότητα για την θέση του και το ρόλο του στον κόσμο και την κοινωνία καθώς και θα έχει δυσκολία στην ανάληψη ρόλων γενικότερα στην ζωή του.
Στάδιο 6
Οικειότητα ή Απομόνωση
Το έκτο στάδιο ξεκινάει από την ηλικία των 18 ετών μέχρι περίπου τα 45 έτη. Σε αυτό το στάδιο το άτομο προσπαθεί να δημιουργήσει οικογένεια αλλά και να εξασφαλίσει μια σταθερή απασχόληση. Επιπλέον το άτομο σε αυτό το στάδιο δημιουργεί φιλίες και σχέσεις με άλλα άτομα. Όλα αυτά εφόσον επιτευχθούν με θετικό τρόπο συμβάλλουν στη δημιουργία σχέσεων οικειότητας. Αν από την άλλη πλευρά, το άτομο δεν καταφέρει να δημιουργήσει σταθερές και επιτυχείς σχέσεις θα αισθάνεται περισσότερη μοναξιά αλλά και απομόνωση.
Στάδιο 7
Παραγωγικότητα ή Απραξία
Η υπευθυνότητα είναι χαρακτηριστικό σε όλους.
Το έβδομο στάδιο ξεκινάει περίπου από τα 45 έτη και επεκτείνεται έως την ηλικία των 65 ετών. Σε αυτό το στάδιο το άτομο επικεντρώνεται στο να δημιουργήσει πράγματα τα οποία θα αντέξουν στο χρόνο, περισσότερο και από το ίδιο ή διαφορετικά στο έργο και την παρακαταθήκη που θα αφήσει πίσω του. Όλα αυτά περιλαμβάνουν είτε μια οικογένεια, είτε μια εργασία, είτε γενικότερες συλλογικές δράσεις. Τα άτομα που θα καταφέρουν να επιτύχουν τους στόχους τους θα αισθάνονται παραγωγικά, ενώ τα άτομα που δεν θα το καταφέρουν θα νιώθουν άχρηστα ή δίχως σκοπό, οπότε και μπορεί να βυθιστούν στην απραξία.
Στάδιο 8
Πληρότητα του Εγώ ή Απελπισία
Απελπισία.
Το όγδοο και τελευταίο στάδιο ξεκινάει από την ηλικία των 65 ετών και διαρκεί μέχρι το θάνατο του ατόμου. Κατά την διάρκεια αυτού του σταδίου το άτομο κάνει ανασκόπηση της ζωής του. Αν το άτομο αισθάνεται ικανοποίηση με όσα κατάφερε και έζησε θα καταλήξει να νιώθει ολοκληρωμένο και πλήρες. Αντίθετα αν το άτομο κοιτάζει πίσω την ζωή του και νιώθει πικρία και λύπη για όσα δεν κατάφερε θα καταλήξει σε συναισθήματα απελπισίας.
Πηγές
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Darling-Fisher, C. S. (2018). Application of the modified erikson psychosocial stage inventory: 25 Years in Review. Western Journal of Nursing Research, 41(3), 431–458. https://doi.org/10.1177/0193945918770457
Maree, J. G. (2022). The psychosocial development theory of Erik Erikson: critical overview. The Influence of Theorists and Pioneers on Early Childhood Education, 119-133.
Widick, C., Parker, C. A., & Knefelkamp, L. (1978). Erik Erikson and psychosocial development. New Directions for Student Services, 1978(4), 1–17. https://doi.org/10.1002/ss.37119780403
