Το τρίτο μέλος της σκοτεινής τριάδας της προσωπικότητας μετά τον ναρκισσισμό και την ψυχοπάθεια αποτελεί ο μακιαβελισμός. Τι είναι όμως ο μακιαβελισμός; Ο μακιαβελισμός λοιπόν ορίζεται ως ο τύπος προσωπικότητας δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει οτιδήποτε ως μέσο για να πετύχει τους σκοπούς του/της, ενώ αποτελεί ταυτόχρονα έναν εξαιρετικά χειριστικό άνθρωπο. Ο μακιαβελισμός πήρε το όνομα του από τον Νίκολο Μακιαβέλι (1469 – 1527) τον Ιταλό διπλωμάτη, συγγραφέα, φιλόσοφο αλλά και ιστορικό που έζησε κατά την περίοδο της αναγέννησης, ο οποίος έγραψε στο περίφημο βιβλίο του Ο Πρίγκιπας (Il Principe) ότι «ο σωστός εξουσιαστής οφείλει να είναι αδυσώπητος με τα αντικείμενα και με τους εχθρούς του καθώς και ότι για να επέλθει η καταξίωση απαιτείται να χρησιμοποιηθούν όλα τα δυνατά μέσα δίχως αναστολές». Αυτή η στάση λοιπόν σε μια μεγαλύτερη σφαιρικότητα υπάρχει και στο μυαλό και την προσωπικότητα ενός ανθρώπου που είναι μακιαβελιστής/-ια.
Αιτίες ανάπτυξης του Μακιαβελισμού
Ο Μακιαβελισμός λοιπόν ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας έχει τις ρίζες του τόσο στα γονίδια όσο και στο περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται ένας άνθρωπος. Ειδικότερα ο μακιαβελισμός φαίνεται να είναι λιγότερο κληρονομήσιμος γονιδιακά εν σύγκριση με τα άλλα δύο μέλη της σκοτεινής τριάδας (ναρκισσισμός και ψυχοπάθεια) (Vernon, Villani, Vickers, & Harris, 2008). Ωστόσο σημαντικό ρόλο φαίνεται πως διαδραματίζει το περιβάλλον ανατροφής ενός παιδιού καθώς και η γενικότερη κουλτούρα. Συγκεκριμένα, περιβάλλοντα στα οποία προωθείται η ατομικιστική κουλτούρα ή υπάρχει μια μονοδιάστατη οπτική της πραγματικότητας είναι πιθανό να αναπτυχθεί ο μακιαβελισμός. Επιπλέον σε περιβάλλοντα στα οποία οι γονείς έχουν και αυτοί μακιαβελιστικές τάσεις και οπτικές αναμένεται να «καλλιεργήσουν» παιδιά τα οποία και αυτά στο μέλλον θα έχουν μια μακιαβελιστική οπτική της πραγματικότητας. Ωστόσο και σε γονεϊκά περιβάλλοντα τα οποία δεν ήταν ιδανικά (ύπαρξη βίας ή παραμέλησης), φαίνεται πως υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες για να ανθίσει ο μακιαβελισμός, καθώς τα παιδιά αναγκάζονται να αναλάβουν ευθύνες από μικρή ηλικία που δεν τους αναλογούν (Láng & Lénárd, 2015).
Συμπεριφορές μιας μακιαβελιστικής προσωπικότητας.
Πριν παρουσιαστούν οι συμπεριφορές που προσιδιάζουν στην φύση των μακιαβελιστών αξίζει να αναφερθεί ότι πολλές από αυτές μπορούν να βρεθούν και σε άλλες διαταραχές προσωπικότητας και ιδίως στην σκοτεινή τριάδα (ναρκισσισμός + ψυχοπάθεια). Ειδικότερα μια μακιαβελιστική προσωπικότητα:
1) Τείνει να επικεντρώνεται μόνο στις προσωπικές της φιλοδοξίες
2) Τοποθετεί πρώτα τα χρήματα, την φήμη και την δύναμη σε σχέση με τις ανθρώπινες σχέσεις
3) Εκπέμπουν μαγνητισμό και γοητεία ως άτομα
4) Εκμεταλλεύονται τα άλλα άτομα προκειμένου να ωφεληθούν
5) Λένε ψέματα και εξαπατούν όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο
6) Χρησιμοποιούν την κολακεία των άλλων ανθρώπων συχνά
7) Δεν αποδέχονται αξίες και ιδέες (ή και ιδεολογίες)
8) Χρησιμοποιούν την αδιαφορία για να κερδίσουν τους άλλους
9) Είναι κυνικά άτομα ειδικά απέναντι σε αξίες όπως η καλοσύνη και η ηθική
10) Μπορούν να βλάψουν τα άλλα άτομα με οποιοδήποτε τρόπο απλά για να ωφεληθούν
11) Έχουν χαμηλά επίπεδα ενσυναίσθησης
12) Αποφεύγουν τις στενές σχέσεις είτε ερωτικές είτε φιλικές προκειμένου να αποφύγουν την δέσμευση
13) Είναι πολύ υπομονετικά άτομα όταν θέλουν να πετύχουν τον σκοπό τους
14) Σπάνια αποκαλύπτουν τις πραγματικές προθέσεις τους
15) Έχουν ροπή προς το περιστασιακό σεξ
16) Έχουν πολύ υψηλή ικανότητα να διαβάζουν τις κοινωνικές καταστάσεις ή τις κοινωνικές ομάδες μέσα στις οποίες βρίσκονται καθώς και τα άτομα με τα οποία έρχονται σε επαφή.
17) Δεν δείχνουν ζεστασιά και φροντίδα στα άτομα που συναναστρέφονται
18) Μερικές φορές δεν γνωρίζουν τον αντίκτυπο των πράξεων τους
19) Έχουν δυσκολία στο να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα τους
Πως δρα, αλληλοεπιδρά μια μακιαβελιστική προσωπικότητα σε διάφορες περιστάσεις και περιβάλλοντα.
Σε αυτή την ενότητα αναλύεται πως μια μακιαβελιστική προσωπικότητα ενδέχεται να δράσει σε διάφορα περιβάλλοντα και καταστάσεις από το εργασιακό μέχρι το ερωτικό. Ειδικότερα:
Εργασιακό περιβάλλον
Οι μακιαβελιστικές προσωπικότητες ανθίζουν σε περιβάλλοντα που υπάρχει υψηλός ανταγωνισμός αλλά και ελευθερία κινήσεων. Ειδικότερα στο πρώτο περιβάλλον οι μακιαβελιστικές προσωπικότητες θα χρησιμοποιήσουν την κολακεία και τον έπαινο σε άλλα άτομα προκειμένου να πάρουν αυτό που θέλουν αλλά δεν θα διστάσουν να υποσκάψουν και την θέση των ανταγωνιστών/ιών τους. Στο δεύτερο τώρα περιβάλλον η ελευθερία τους δίνει την δυνατότητα να εκφράσουν την δημιουργικότητα τους, διότι τα εργασιακά περιβάλλοντα χωρίς πολλούς κανόνες και όρια αποτελούν μια χαοτική κατάσταση και στις χαοτικές καταστάσεις μπορούν να δράσουν με τον τρόπο που επιθυμούν. Επιπλέον είναι άτομα υψηλά ανταγωνιστικά που όμως όταν εξυπηρετούνται οι σκοποί τους δεν θα βγουν στο προσκήνιο, αλλά θα χρησιμοποιήσουν τις τακτικές τους προκειμένου να εξασφαλίσουν το καλύτερο για αυτά αποτέλεσμα.
Κοινωνικές σχέσεις
Οι μακιαβελιστικές προσωπικότητες είναι έντονα χειριστικές και μπορούν να χρησιμοποιήσουν πολλές τακτικές προκειμένου να κερδίσουν αυτό που θέλουν από τα άλλα άτομα. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω μπορούν πολύ εύκολα να «διαβάσουν» τις σκέψεις των άλλων ανθρώπων γεγονός που τις βοηθάει να ελίσσονται αρκετά καλά όταν χρειάζεται. Επιπλέον οι μακιαβελιστικές προσωπικότητες τείνουν να έχουν σαδιστικά χαρακτηριστικά γεγονός που σημαίνει ότι απολαμβάνουν μέχρι ενός βαθμού, εξαρτωμένου και από άλλα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, είτε να ακούν, είτε να προκαλούν πόνο σε άλλα άτομα.
Ερωτικές σχέσεις
Τα άτομα με υψηλό μακιαβελισμό τείνουν να μην εμπιστεύονται γενικά τα άλλα άτομα οπότε οι άνδρες και οι γυναίκες με αυτό το χαρακτηριστικό προσωπικότητας τείνουν να δημιουργούν βραχυχρόνιες ερωτικές σχέσεις, ενώ τείνουν να συχνά να απατούν τους/τις ερωτικούς/ες συντρόφους τους (Holtzman & Strube, 2013). Επιπλέον αξίζει να αναφερθεί ότι η υψηλά σε μακιαβελισμό γυναίκες τείνουν να επιλέγουν άνδρες που έχουν ακόμα μεγαλύτερα ποσοστά από τις ίδιες στο Mach Test (ένα τεστ που δημιουργήθηκε το 1970 για να μετράει τον μακιαβελισμό σε μια κλίμακα από το 1 έως το 100). Ωστόσο σε έναν γενικό βαθμό τα άτομα (άνδρες και γυναίκες) με υψηλό μακιαβελισμό αρέσκονται στο να επιλέγουν ερωτικούς συντρόφους με ελάχιστο έως καθόλου μακιαβελισμό προκειμένου και μάλιστα δημιουργούν πολύ σταθερές σχέσεις με αυτά τα άτομα (Buss, 1984).
Θεραπεία του μακιαβελισμού
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα άτομα με υψηλό μακιαβελισμό δεν πιστεύουν ότι χρειάζονται θεραπεία και τις περισσότερες φορές που θα οδηγηθούν στο γραφείο ενός ειδικού ψυχολόγου ή ψυχιάτρου θα το κάνουν είτε μετά από πίεση των συγγενών τους είτε λόγο δικαστικής εντολής εφόσον έχουν διαπράξει κάποια παράβαση του νόμου. Ωστόσο αξίζει να αναφερθεί το εξής, προκειμένου μια θεραπεία με άτομα με υψηλό μακιαβελισμό αν είναι αποτελεσματική θα πρέπει να χτιστεί μια σχέση εμπιστοσύνης με τον/την θεράποντα/ουσα, κάτι που πρέπει γενικά να συμβαίνει σε όλες τις θεραπευτικές σχέσεις, όμως εδώ τονίζεται επιπλέον διότι αυτά τα άτομα είναι εξαιρετικά δύσπιστα απέναντι σε οποιονδήποτε άνθρωπο και οποιαδήποτε σχέση. Εφόσον όμως ξεπεραστούν αυτοί οι σκόπελοι οι αποτελεσματικότερες θεραπείες για τον μακιαβελισμό αποτελούν η ψυχοθεραπεία και η γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία.
Γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία
Η γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με μακιαβελισμό ώστε να υιοθετήσουν περισσότερο υγιείς στρατηγικές αντιμετώπισης των άλλων ατόμων στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Ωστόσο για να γίνει αυτό θα πρέπει πρώτα το άτομο να μάθει να ελέγχει τα αρνητικά στοιχεία αυτού του τύπου προσωπικότητας.
Ψυχοθεραπεία
Μέσα από την διαδικασία της ψυχοθεραπείας το άτομο με μακιαβελισμό όχι μόνο θα έρθει σε επαφή με τα δικά του/της τραύματα αλλά θα μάθει σιγά σιγά πως να δημιουργεί μια υγιής σχέση βασιζόμενη στην αμοιβαία εμπιστοσύνη. Επιπλέον, με το πέρασμα του χρόνου θα μάθει να επικοινωνεί καλύτερα όλο το εύρος των συναισθημάτων του/της με τους σημαντικούς άλλους στην ζωή του/της αλλά και να αποφεύγει συμπεριφορές που πληγώνουν αυτά τα άτομα αλλά και τους υπολοίπους ανθρώπους.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Al Aïn, S., Carré, A., Fantini-Hauwel, C., Baudouin, J., & Besche-Richard, C. (2013). What is the emotional core of the multidimensional machiavellian personality trait? Frontiers in Psychology, 4. https://doi:10.3389/fpsyg.2013.00454
Apa Dictionary of Psychology. (n.d.). Retrieved November 20, 2022, from https://dictionary.apa.org/machiavellianism
Hartley, D. (2015, September 8). Meet the Machiavellians. Retrieved November 20, 2022, from https://www.psychologytoday.com/us/blog/machiavellians-gulling-the-rubes/201509/meet-the-machiavellians
Holtzman, N. S., & Strube, M. J. (2013). Above and beyond short-term mating, long-term mating is uniquely tied to human personality. Evolutionary Psychology, 11(5), 147470491301100. https://doi:10.1177/147470491301100514
Ináncsi, T., Láng, A., & Bereczkei, T. (2016). A Darker Shade of Love: Machiavellianism and Positive Assortative Mating Based on Romantic Ideals. Europe’s journal of psychology, 12(1), 137–152. https://doi.org/10.5964/ejop.v12i1.1007
Jacobson, S. (2022, October 13). What is machiavellianism in psychology? Retrieved November 20, 2022, from https://www.harleytherapy.co.uk/counselling/machiavellianism-psychology.htm
Láng, A., & Lénárd, K. (2015). The relation between memories of childhood psychological maltreatment and machiavellianism. Personality and Individual Differences, 77, 81-85. https://doi:10.1016/j.paid.2014.12.054
Láng, A., & Lénárd, K. (2015). The relation between memories of childhood psychological maltreatment and machiavellianism. Personality and Individual Differences, 77, 81-85. https://doi:10.1016/j.paid.2014.12.054
Monaghan, C., Bizumic, B., & Sellbom, M. (2018). Nomological network of two-dimensional machiavellianism. Personality and Individual Differences, 130, 161-173. https://doi:10.1016/j.paid.2018.03.047
Plouffe, R. A., Saklofske, D. H., & Smith, M. M. (2017). The assessment of sadistic personality: Preliminary psychometric evidence for a new measure. Personality and Individual Differences, 104, 166-171. https://doi:10.1016/j.paid.2016.07.043
Tsirimokou, C. (2021). EMOTIONAL INTELLIGENCE AND MACHIAVELLIANISM: A META-ANALYSIS. Hellenic Journal of Psychology, 18(3). https://doi.org/10.26262/hjp.v18i3.8155
Vernon, P. A., Villani, V. C., Vickers, L. C., & Harris, J. A. (2008). A behavioral genetic investigation of the Dark Triad and the big 5. Personality and Individual Differences, 44(2), 445-452. https://doi:10.1016/j.paid.2007.09.007
Vernon, P. A., Villani, V. C., Vickers, L. C., & Harris, J. A. (2008). A behavioral genetic investigation of the Dark Triad and the big 5. Personality and Individual Differences, 44(2), 445-452. https://doi:10.1016/j.paid.2007.09.007