Η σκοτεινή τριάδα της προσωπικότητας αποτελείται από τρεις διαταραχές προσωπικότητας οι οποίες είναι ο ναρκισσισμός, ο μακιαβελισμός και η ψυχοπάθεια και σε αυτό το πρώτο μέρος της τριλογίας των άρθρων αφιερωμένων σε αυτή θα αναλυθεί ο ναρκισσισμός. Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας συμπεριλαμβάνεται στο DSM 5 και εκδηλώνεται μέσω μεγαλεπήβολων ιδεών του ιδίου του ατόμου για τον εαυτό του/της, πομπώδους ύφους, ανάγκη για αναγνώριση καθώς και έλλειψη ενσυναίσθησης κατά κύριο λόγο.
Οι διαφορετικοί τύποι ναρκισσιστών
Σύμφωνα με την βιβλιογραφία υπάρχουν 2 τύποι ναρκισσιστικών προσωπικοτήτων οι οποίοι είναι ο υγιής ναρκισσισμός (adaptive narcissism) αλλά και ο μη υγιής ναρκισσισμός (maladaptive narcissism). Ειδικότερα:
Υγιής Ναρκισσισμός: Ο υγιής ναρκισσισμός αναφέρεται σε στοιχεία προσωπικότητας τα οποία βοηθούν ουσιαστικά το άτομα να προσαρμόζεται αλλά και να προχωρά μπροστά σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο όπως η αυτοπεποίθηση, η αυτάρκεια αλλά και η ικανότητα να του να διασκεδάζει κάποιος ακόμα και με τον εαυτό του δηλαδή να μην έχει ανάγκη άλλα άτομα για να είναι χαρούμενο άτομο.
Μη Υγιής Ναρκισσισμός: Ο μη υγιής ναρκισσισμός αναφέρεται σε στοιχεία προσωπικότητας τα οποία όχι μόνο δεν βοηθάνε το άτομο σε κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο αλλά βλάπτουν και άλλα άτομα παράλληλα. Ειδικότερα χαρακτηριστικά αυτής της προσωπικότητας αποτελούν η ψευδής πεποίθηση ότι οι άλλοι χρωστάνε στο άτομο αυτό, η επιθετικότητα όταν δεν καλύπτονται οι απαιτήσεις αυτού του ατόμου καθώς και η διάθεση να μειώσει άλλα άτομα προκειμένου το ίδιο να νιώσει καλά με τον εαυτό του.
Επιπλέον, στο μη υγιή ναρκισσισμό ανήκουν άλλες 5 υποκατηγορίες μη υγειών ναρκισσιστικών προσωπικοτήτων οι οποίες είναι οι εξής: ο εμφανής ναρκισσισμός, ο κρυμμένος ή ευάλωτος ναρκισσισμός, ο ανταγωνιστικός ναρκισσισμός, ο κοινός ναρκισσισμός και ο κακοήθης ναρκισσισμός.
Ι) Εμφανής ναρκισσισμός
Τα άτομα με εμφανή ναρκισσισμό εμφανίζονται ως εξωστρεφή άτομα που τους αρέσει η διασκέδαση, ωστόσο είναι άτομο μη συνεργάσιμα, εγωκεντρικά και υπεροπτικά, αποζητούν την προσοχή και την επιβεβαίωση με κάθε τρόπο, εμφανίζουν αυταρχικές-δεσποτικές τάσεις, έχουν μια ψευδώς θετική εικόνα για τον εαυτό και τις δυνατότητες τους, είναι ανταγωνιστικά αλλά και δεν διστάζουν να εκμεταλλευθούν τους άλλους ανθρώπους προκειμένου να προωθήσουν την δική τους προσωπική ατζέντα. Επιπλέον είναι δύσκολο σύμφωνα με έρευνες αυτά τα άτομα να βιώσουν συναισθήματα λύπης, ανησυχίας και μοναξιάς επειδή έχουν αυτή την ψευδή εικόνα για τον εαυτό τους.
ΙΙ) Κρυμμένος ή ευάλωτος ναρκισσισμός
Τα άτομα με κρυμμένο ναρκισσισμό είναι οι ακριβώς αντίθετες προσωπικότητες με από τους φανερούς ναρκισσιστές. Με άλλα λόγια τα άτομα αυτά δεν προβάλλουν τον εαυτό τους, έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, βιώνουν συχνά ενοχή, ντροπή και συναισθήματα κατάθλιψης για την κατάσταση που θεωρούν ότι βρίσκονται, είναι ανασφαλή, είναι αμυντικά και καχύποπτα, ενώ έχουν την τάση να θεωρούν τους εαυτούς τους ως θύματα των καταστάσεων. Ωστόσο μερικά άτομα με κρυμμένο ναρκισσισμό τείνουν να είναι προσηλωμένα στον εαυτό και τους στόχους που θέτουν αυτό έρχεται σε αντίθεση με την πραγματική εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους, δηλαδή την εικόνα ότι δεν αξίζουν τίποτα. Τα άτομα με κρυμμένο ναρκισσισμό δεν μπορούν να ανεχτούν την κριτική διότι την εσωτερικεύουν σε μεγάλο βαθμό και μέσω αυτής ενισχύουν την πεποίθηση ότι δεν αξίζουν.
III) Ανταγωνιστικός Ναρκισσισμός
Τα άτομα με ανταγωνιστικό ναρκισσισμό τείνουν να βλέπουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ως ένα πεδίο μάχης που πάντα έχει έναν νικητή και ένα ηττημένο. Αυτό συμβαίνει γιατί τα άτομα με αυτό το ναρκισσιστικό τύπο εμφανίζουν υψηλή έπαρση αλλά και τάσεις να ανταγωνίζονται τους άλλους ανθρώπους. Επιπρόσθετα οι ανταγωνιστικοί ναρκισσιστές τείνουν να εκμεταλλεύονται και να χρησιμοποιούν τους άλλους προκειμένου να ικανοποιήσουν τα δικά τους θέλω, ενώ είναι άτομα που αρέσκονται στο να δημιουργούν φιλονικίες. Ενώ σύμφωνα με έρευνα (Fatfouta et al., 2017) εμφανίζουν την μικρότερη πιθανότητα συγκριτικά με τους υπόλοιπους μη υγιής ναρκισσιστικούς τύπους να συγχωρήσουν άλλα άτομα.
IV) Κοινός Ναρκισσισμός
Τα άτομα με κοινό ναρκισσισμό τείνουν να βλέπουν τους εαυτούς τους ως αλτρουιστές, ενώ διατείνονται ότι επιζητούν την ισότητα εν αντιθέσει με τις πραγματικές τους προθέσεις και πρακτικές. Στην πραγματικότητα αυτά τα άτομα αναζητούν και αποζητούν κοινωνική δύναμη προκειμένου να ικανοποιήσουν το εγώ τους. Επιπλέον αυτά τα άτομα είναι εξωστρεφή και δείχνουν φιλική διάθεση αλλά και υποστήριξη όταν το απαιτούν οι συνθήκες προκειμένου να κερδίσουν τα άλλα άτομα. Όμως παρά το συμπονετικό τους προφίλ προς τα έξω είναι ιδιαίτερα ευερέθιστα άτομα και δεν ανέχονται την διαφορετική γνώμη από αυτά που θεωρούν ως αξίες.
V) Κακοήθης Ναρκισσισμός
Τα άτομα με κακοήθη ναρκισσισμό εμφανίζουν πιο έντονα τα αρνητικά χαρακτηριστικά του μη υγειούς ναρκισσισμού και επιπλέον διαθέτουν σαδιστικές τάσεις, μιας και απολαμβάνουν να προκαλούν πόνο στα άλλα άτομα, είναι εκδικητικά άτομα εφόσον θεωρούν ότι κάποιος τα έβλαψε με κάποιον τρόπο, έχουν υψηλά ποσοστά παράνοιας, ενώ εμφανίζουν αυξημένη επιθετικότητα. Ο κακοήθης ναρκισσισμός μπορεί να συνδεθεί με την σαδιστική διαταραχή προσωπικότητας καθώς και με την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, ενώ τα άτομα με αυτή την ναρκισσιστική διαταραχή έχουν υψηλές τάσεις για χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Γενικά χαρακτηριστικά ενός ναρκισσιστή ανθρώπου
Πέρα από τις παραπάνω κατηγορίες και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κάθε μιας υπάρχουν μερικά γενικά χαρακτηριστικά σύμφωνα με το DSM 5 τα οποία μπορούν να βοηθήσουν τον οποιονδήποτε άνθρωπο να αναγνωρίσει εάν σχετίζεται με μια ναρκισσιστική προσωπικότητα. Τονίζεται ότι προκειμένου να τακτοποιηθεί ένας άνθρωπος ο νάρκισσος θα πρέπει να εμφανίζει τουλάχιστον 5 από τα παρακάτω χαρακτηριστικά προσωπικότητας που θα περιγράφουν από την αναπτυξιακή περίοδο της νεαρής ενηλικίωσης και έπειτα. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι τα εξής:
Υπερβολική αίσθηση της δικής τους αξίας.
Φαντασιώνονται συχνά ότι ασκού επιρροή στα άλλα άτομα ή ότι διαθέτουν γενικά δύναμη και εξουσία.
Πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους ανθρώπους καθώς και ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ανώτεροι.
Απαιτούν να τους θαυμάζουν.
Απαιτούν ειδική μεταχείριση.
Δεν διστάζουν να εκμεταλλευθούν τους άλλους ανθρώπους προκειμένου να πετύχουν τους στόχους τους.
Δεν διαθέτουν ενσυναίσθηση καθώς και δεν μπορούν να αντιληφθούν τις ανάγκες των γύρω τους.
Ζηλεύουν τα άλλα άτομα αλλά και πιστεύουν ότι τα άλλα άτομα τους/τις ζηλεύουν.
Είναι αλαζονικά άτομα περιφρονούν τους άλλους ανθρώπους.
Γενικότερη ανάλυση συμπεριφορών ενός ναρκισσιστή με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Σε αυτήν την ενότητα του άρθρου θα γίνει μια γενικότερη ανάλυση των συμπεριφορών ενός ναρκισσιστή αλλά και το πως αυτές οι συμπεριφορές πηγάζουν από τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Α) Μεγαλεπήβολή εικόνα για τον εαυτό
Πράγματι οι ναρκισσιστές πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από κάθε άλλο άνθρωπο, είτε γενικά είτε σε ένα τομέα. Δεν είναι μόνο η αίσθηση ανωτερότητας αλλά φτάνει στο επίπεδο της αλαζονείας και της έπαρσης. Επάνω σε αυτήν την πεποίθηση βασίζουν ότι είναι κάποιοι άνθρωποι ανώτεροι και πρέπει να επικοινωνούν και να συναναστρέφονται μόνο με ανώτερους ανθρώπους γιατί όλοι οι υπόλοιποι δεν μπορούν να τους καταλάβουν. Επιπλέον με βάση βεβαίως αυτήν την πεποίθηση αναμένουν αναγνώριση της προσωπικής τους αξίας από τους άλλους ανθρώπους. Επιπρόσθετα προκειμένου να λάβουν αυτήν την αναγνώριση δεν θα διστάσουν να υπερτονίσουν τις προσωπικές τους αρετές αλλά και το πόσο τυχεροί είναι οι άλλοι άνθρωποι που τους έχουν δίπλα τους γεγονός που πολλές φορές δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Β) Ζουν σε μια δική τους πραγματικότητα.
Συχνά οι ναρκισσιστές ζουν σε μια πραγματικότητα που πιστεύουν μόνο οι ίδιοι. Σε αυτήν την πραγματικότητα διαθέτουν δύναμη και εξουσία, ενώ τα υπόλοιπα άτομα τους φθονούν για αυτό που είναι. Αυτή όμως η πραγματικότητα όμως τους προφυλάσσει ουσιαστικά από τα αισθήματα ντροπής, εγκατάλειψης αλλά και πόνου που έχουν βιώσει στην ζωή τους. Όταν όμως κάποιο άτομο τα φέρνει σε επαφή με αυτά τα συναισθήματα και σπάει τον φανταστικό κόσμο που έχουν χτίσει αντιδρούν με αμυντικότητα, άρνηση και σε διάφορες περιπτώσεις με βία απέναντι στο άτομο αυτό.
Γ) Ανάγκη για έπαινο και θαυμασμό
Οι ναρκισσιστές προκειμένου να συντηρούν και οι ίδιοι/-ιες την εικόνα που έχουν χτίσει για τον εαυτό τους χρειάζονται άτομα τα οποία θα τους/τις επαινούν για ότι εκείνα θεωρούν ότι αξίζει να επαινεθούν. Ωστόσο οι περιστασιακές φιλοφρονήσεις δεν είναι αρκετές και για αυτό το λόγο τείνουν να χτίζουν ένα δίκτυο ατόμων γύρω τους που θα τους δίνουν την αξία που επιθυμούν. Ουσιαστικά εδώ χρησιμοποιούν την εξωτερική αξία προκειμένου να θεωρήσουν ότι αξίζουν ως άτομα, διότι εσωτερικά δεν νιώθουν ότι αξίζουν. Ωστόσο εφόσον τα άτομα που τους θαύμαζαν και τους τόνιζαν το εγώ τους σταματήσουν να το κάνουν για κάποιον λόγο, αυτή η μονόδρομη σχέση λήγει και το άλλο άτομο θεωρείται ως προδότης/-ρια της σχέσης αυτής.
Δ) Αίσθηση ότι έχουν περισσότερα δικαιώματα από τους άλλους ανθρώπους.
Τα άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή θεωρούν τους εαυτούς τους ως κάποιους/-οιες που αξίζουν ειδική μεταχείριση αλλά και κάλυψη όλων των αναγκών τους από τους άλλους ανθρώπους ανεξαρτήτως αν οι άλλοι άνθρωποι μπορούν ή έχουν την πρόθεση να τους τις καλύψουν. Εφόσον οι άλλοι άνθρωποι δεν συμμορφώνονται με τις επιταγές τους θεωρούνται άχρηστοι και ενδεχόμενος να αντιμετωπίσουν τον θυμό τους, βίαια ξεσπάσματα καθώς και χρονικά διαστήματα στα οποία το ναρκισσιστικό άτομο δεν θα επικοινωνεί μαζί τους.
Ε) Εκμετάλλευση των άλλων ανθρώπων
Οι ναρκισσιστές όπως φάνηκε και από τα παραπάνω εκμεταλλεύονται τα άλλα άτομα χωρίς να αισθάνονται αισθήματα ενοχής ή ντροπής. Ειδικότερα οι ναρκισσιστές βλέπουν τους εαυτούς τους ως ηγεμόνες και τους άλλους ανθρώπους ως αντικείμενα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν-χρησιμεύσουν για οποιονδήποτε σκοπό ο ναρκισσιστής άνθρωπος επιθυμεί. Επιπλέον σύμφωνα με το βιβλίο κοινωνική νοημοσύνη του Daniel Goleman, αναφέρεται ότι οι ναρκισσιστές είναι πιθανότερο να συμμετέχουν σε μη συναινετικές σεξουαλικές πράξεις με τους ίδιους ως θύτες, διότι λόγο της μειωμένης ενσυναίσθησης, μαζί με την εκμεταλλευτική συμπεριφορά και την ματαιόδοξη εγωκεντρικότητα δεν αντιλαμβάνονται ότι τα άλλα άτομα δεν θέλουν να εμπλακούν σε περεταίρω σεξουαλικές πράξεις. Ουσιαστικά οι σχέσεις των ναρκισσιστών αποτελούν σχέσεις Εγώ- Αυτό, δηλαδή σχέσεις όπου οι νάρκισσοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως άνθρωπο με ανάγκες και τα άλλα άτομα ως αυτό δηλαδή ως αντικείμενα που υποχρεούνται να καλύψουν αυτές τις ανάγκες.
ΣΤ) Αίσθηση κατωτερότητας
Πολλά άτομα με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας αισθάνονται απειλή όταν έρχονται σε επαφή με άλλα άτομα που θεωρούν ότι διαθέτουν κάτι τα οποία δεν διαθέτουν. Αυτό το κάτι μπορεί να είναι οτιδήποτε από την εξωτερική εμφάνιση, μέχρι μια ζακέτα γνωστής μάρκας. Το θέμα όμως είναι ότι οι ναρκισσιστές μπορεί να νιώσουν ότι απειλούνται από τους πάντες, ακόμα και από άτομα που δεν ξέρουν. Έτσι τις περισσότερες φορές αντιδρούν με περιφρόνηση απέναντι στα εχθρικά αντικείμενα της φαντασίας τους, ενώ προσπαθούν να δείξουν ή να μιλήσουν για τις αρνητικές πλευρές αυτών των ατόμων ώστε να τα μειώσουν. Σε μερικές ακραίες περιπτώσεις καταφεύγουν στην σωματική βία, εφόσον θεωρούν ότι το άτομο που έχουν απέναντι τους δεν θα αντισταθεί ή δεν διαθέτει την ίδια δύναμη με αυτά, ώστε να αντεπιτεθεί.
Πως διαμορφώνεται μια ναρκισσιστική προσωπικότητα;
Σύμφωνα με τις έως τώρα έρευνες δεν υπάρχει προφανής αιτία πίσω από την ανάπτυξη της ναρκισσιστικές διαταραχής προσωπικότητας παρά μόνο ενδείξεις για πιθανές αιτίες οι οποίες περιλαμβάνουν γονιδιακούς παράγοντες, την ανατροφή και την κουλτούρα. Ειδικότερα:
α) Γονιδιακοί παράγοντες
Μερικές συμπεριφορές αλλά και σύνδρομα κληρονομούνται μέσω των γονιδίων μας στις επόμενες γενεές διαμορφώνοντας τάσεις αλλά και μοτίβα μέσα στα οποία λειτουργούν οι άνθρωποι. Έτσι λοιπόν και ο ναρκισσισμός είναι πιθανό να μεταβιβάζεται μέσω γονιδίων στα άτομα. Να σημειωθεί ότι μπορεί να υπάρχουν δυσλειτουργικά γονίδια που να κρατούν μειωμένη την παραγωγή νευροδιαβιβαστών που σχετίζονται με διάφορες συμπεριφορές και ως εκ τούτου από τον χημικό συνδυασμό και το αποτέλεσμα αυτού να προκύπτουν ναρκισσιστικές συμπεριφορές και τάσεις. Ειδικότερα σύμφωνα με έρευνα σε δίδυμα αδέρφια τα γονίδια που είναι υπεύθυνα για την μεγαλομανία είναι κληρονομήσιμα με ποσοστό 23% ενώ τα γονίδια που είναι υπεύθυνα για τις πεποιθήσεις ότι ένα άτομο δικαιούται παραπάνω από τα άλλα άτομα είναι κληρονομήσιμα με ποσοστό 35%, γονίδια που συμβάλλουν στο Ναρκισσιστικό σύνδρομο (Luo κ.α., 2014).
β) Ανατροφή
Σίγουρα σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η ανατροφή στην ανάπτυξη του Ναρκισσιστικού συνδρόμου πέρα από τα γονίδια, εξάλλου η δράση των γονιδίων που καθορίζουν την προσωπικότητα μπορεί είτε να ενισχυθεί ή να ατονήσει, ανάλογα τις συνθήκες μέσα στις οποίες διαπλάθεται ένας άνθρωπος από όταν γεννηθεί και μετά. Ειδικότερα ναρκισσιστικές προσωπικότητες μπορούν να αναπτύξουν γονείς οι οποίοι είναι υπερπροστατευτικοί με τα παιδιά τους, κυρίως κρυμμένους ή ευάλωτους ναρκισσιστές, ενώ αν αυτό συνδυαστεί με την έλλειψη όριων και άτομα με εμφανή ναρκισσισμό τα χαρακτηριστικά του οποίου περιεγράφηκαν παραπάνω. Επιπλέον στο άλλο άκρο γονείς που προσφέρουν έλλειψη ζεστασιάς και φροντίδας στα παιδιά τους ή γονείς που έχουν υπερβολικές προσδοκίες από τους απογόνους τους ή γονείς οι οποίοι ασκούν βία σε οποιαδήποτε μορφή είναι πιθανό να δημιουργήσουν μια ναρκισσιστική προσωπικότητα στο παιδί τους.
γ) Η κουλτούρα
Εκτός λοιπόν από τα γονίδια και το στυλ ανατροφής των παιδιών ρόλο στην ανατροφή ναρκισσιστικών προσωπικοτήτων διαδραματίζει και η κουλτούρα. Ειδικότερα φαίνεται ότι σε κουλτούρες όπου προωθούνται ατομοκεντρικές αξίες, δηλαδή η ατομικότητα και η ικανότητα του ατόμου να υπερνικά τους άλλους προκειμένου αυτό να βγει πρώτος, είναι πιθανότερο να αναπτυχθούν ναρκισσιστικές προσωπικότητες (μια χώρα στην οποία προωθείτε το ατομοκεντρικό πρότυπο είναι η Αμερική), εν συγκρίσει με κοινωνίες οι οποίες προωθούν την αξία της ομάδας και την έννοια του να λαμβάνει κανείς αξία από την ομάδα όπως οι Ασιατικές κοινωνίες.
Θεραπεία.
Καταρχήν να σημειωθεί πως για ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας είναι δύσκολη η θεραπεία ή το να προσέλθει αυτό το άτομο για θεραπεία είναι λίγο πιο δύσκολο από άλλες διαταραχές διότι δύσκολα μια ναρκισσιστική προσωπικότητα συνειδητοποιεί ότι η συμπεριφορές του/της είναι προβληματικές και βλάπτουν όχι μόνο το ίδιο το άτομο αλλά και όσους σχετίζονται με αυτό. Από εκεί και πέρα εφόσον αυτό γίνει πράξη υπάρχει μια πλειάδα μεθόδων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην θεραπεία του ναρκισσισμού οι οποίες παρουσιάζονται αναλυτικά παρακάτω:
1) Θεραπεία Gestalt
Σε αυτόν τον τύπο θεραπείας ο θεραπευτής και ο/η θεραπευόμενος/-η επικεντρώνονται στο παρών. Αναλυτικότερα στη θεραπεία αυτή μελετώνται τα παρελθοντικά τραύματα και η βάση δίδεται στο πως αυτά επηρεάζουν την ζωή του ατόμου στο παρών. Μέσω των διαφόρων τεχνικών της θεραπείας Gestalt όπως το παιχνίδι ρόλων ή οι επαναλαμβανόμενη προβολή εικόνων επιχειρείται το να έλθουν στην επιφάνεια τα αισθήματα που έχει αποκρύψει το άτομο ώστε να βρεθεί πως αυτά επηρεάζουν την ζωή του. Μέσω αυτού το άτομο θα μάθει περισσότερη συνειδητότητα του εγώ αλλά και των πράξεων του, ώστε να βοηθηθεί στην βελτίωση της ζωής του αλλά και των ανθρώπων που σχετίζεται.
2) Ψυχοθεραπεία
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να λάβει διάφορες μορφές όπως η ψυχοθεραπεία με την μορφή στήριξης στο άτομο, η θεραπεία που είναι εστιασμένη στον τρόπο σκέψης και στα μοτίβα σκέψης αλλά και η γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία η οποία χρησιμοποιεί εργαλεία που μαθαίνουν κυρίως στο άτομο πως να αντιμετωπίζει το εδώ και τώρα. Έτσι λοιπόν όσον αφορά την ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας οι δύο πρώτες τεχνικές θα επικεντρωθούν στο να βρεθούν τα συναισθήματα τα οποία τροφοδοτούν την ενέργεια της ναρκισσιστικής προσωπικότητας. Έπειτα θα χρησιμοποιηθεί η γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία προκειμένου να διδάξει στο άτομο λειτουργικές συμπεριφορές προκειμένου να επιβιώνει και να ανταποκρίνεται στην καθημερινότητά του. Ουσιαστικός στόχος με την ψυχοθεραπεία είναι να βρεθούν και να λυθούν τα συναισθήματα, οι καταστάσεις παθογένειας, τα τραύματα αλλά και να σπάσουν τα μοτίβα που τροφοδοτούν την ναρκισσιστική προσωπικότητα, ώστε σιγά σιγά να γίνει μια λειτουργική προσωπικότητα τόσο για το ίδιο το άτομο όσο και για τους γύρω του ανθρώπους.
3) Θεραπεία σχημάτων
Η θεραπεία σχημάτων είναι μια εναλλακτική θεραπευτική προσέγγιση η οποία συνδυάζει κομμάτια και μεθόδους από την γνωσιοσυμπεριφορική, την συναισθηματικά εστιασμένη θεραπεία, την ψυχανάλυση, την ψυχοδυναμική προσέγγιση αλλά και την θεωρία της προσκόλλησης. Η θεραπεία σχημάτων έγκειται στην θεραπεία μοτίβων που διαμορφώθηκαν κυρίως κατά την παιδική ηλικία, τα οποία μοτίβα ονομάζονται σχήματα. Αυτά τα μοτίβα είναι υπεύθυνα για τις μελλοντικές συμπεριφορές του ατόμου αφού τις τροφοδοτούν με τον δικό τους τρόπο μέσω αμυντικών μηχανισμών και μηχανισμών απώθησης. Έτσι μέσω αυτής της θεραπείας το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας θα προσπαθήσει να έλθει σε επαφή με αυτά τα μοτίβα αλλά και να τα κατονομάσει, να εξετάσει από κοινού με τον θεράπων/-ουσα πως αυτά επηρεάζουν την ζωή του/της αλλά και να βρει τρόπους αντιμετώπισης τους και τέλος να βρει νέους τρόπους επικοινωνίας των συναισθημάτων αλλά και των αναγκών του.
4) Μεταγνωστική θεραπεία
Αυτός ο τύπος θεραπείας επικεντρώνεται στα μοτίβα σκέψης αλλά με τρόπο διαφορετικό από την θεραπεία σχήματος. Ειδικότερα όσον αφορά τον ναρκισσισμό η μεταγνωστική θεραπεία μπορεί να χτυπήσει τα μοτίβα σκέψης και τις άμυνες αυτών στο μυαλό ενός ατόμου με αυτή την διαταραχή. Πρώτα από όλα θα βρεθούν οι παρελθοντικές εμπειρίες αλλά και τα τραύματα τα οποία γέννησαν αυτήν την προσωπικότητα. Στην συνέχεια θα μάθει το άτομο με αυτή την διαταραχή να αναγνωρίζει τα συναισθήματα που του τροφοδοτούν τις συμπεριφορές, τις τάσεις αλλά και τα μοτίβα συμπεριφοράς του/της. Έπειτα εφόσον τελειώσει αυτό το στάδιο θα μάθει στο άτομο πως να διαχωρίζει τι συμβαίνει στην πραγματικότητα ξέχωρα από τις εσωτερικές σκέψεις, πως να αναγνωρίζει την αληθινή φύση των ανθρώπινων σχέσεων ξεφεύγοντας από το μοτίβο του καλού και του κακού, καθώς και θα ενδυναμώσει την ενσυναίσθηση, την ειλικρίνεια αλλά και όλα τα υπόλοιπα θετικά συναισθήματα τα οποία χρειάζεται το άτομο προκειμένου να αλληλοεπιδρά με έναν υγιή τρόπο με τους γύρω του.
Πως να αντιμετωπίζεις ένα άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας.
Τα άτομα που έρχονται σε επαφή με άλλα άτομα που έχουν ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας θα πρέπει να προσέχουν ορισμένα πράγματα στις αλληλεπιδράσεις τους μαζί τους. Καταρχήν θα πρέπει να οριοθετούν τα θέλω τους αλλά και τις κόκκινες γραμμές τους και εφόσον αυτά δεν γίνονται σεβαστά να διακόπτουν την αλληλεπίδραση. Δεύτερων δεν πρέπει να λαμβάνεται προσωπικά τις προσβολές ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να χρησιμοποιεί η ναρκισσιστική προσωπικότητα προκειμένου να σας προσβάλλει και να σας μειώσει. Τρίτων μην περιμένετε να σας αποδεχθεί μια ναρκισσιστική προσωπικότητα όπως είστε, τις περισσότερες φορές δεν θα συμβεί, τουλάχιστον δίχως θεραπευτική παρέμβαση. Τέταρτων μην έχετε έναν τέτοιο άνθρωπο ως σημείο αναφοράς στην ζωή σας αλλά χτίστε ένα δίκτυο ανθρώπων και δραστηριοτήτων που να στηρίζουν την ευζωία σας και την πρόοδο σας. Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι κάθε ναρκισσιστική προσωπικότητα είναι διαφορετική και έχει διαμορφωθεί μέσα από διαφορετικές εμπειρίες και καταστάσεις, οπότε δείτε και αποφασίστε αν και εφόσον είναι λειτουργική μια αλληλεπίδραση με αυτό το άτομο και εφόσον κρίνεται ότι δεν είναι απομακρυνθείτε.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Cherry, K. (2020). How Do Individualistic Cultures Influence Behavior?. Verywell Mind. Retrieved 31 October 2022, from https://www.verywellmind.com/what-are-individualistic-cultures-2795273.
Fatfouta, R., Sawicki, A., & Żemojtel-Piotrowska, M. (2021). Are individualistic societies really more narcissistic than collectivistic ones? A five-world region cross-cultural re-examination of narcissism and its facets. Personality And Individual Differences, 183, 111163. https://doi.org/10.1016/j.paid.2021.111163
Fatfouta, R., Zeigler-Hill, V., & Schröder-Abé, M. (2017). I’m merciful, am I not? Facets of narcissism and forgiveness revisited. Journal Of Research In Personality, 70, 166-173. https://doi.org/10.1016/j.jrp.2017.07.007
Kerr, M. (2022). What You Need to Know About Narcissistic Personality Disorder (NPD). Healthline. Retrieved 31 October 2022, from https://www.healthline.com/health/narcissistic-personality-disorder#What-is-narcissistic-personality-disorder?.
Luo, Y. L., Cai, H., & Song, H. (2014). A behavioral genetic study of intrapersonal and interpersonal dimensions of narcissism. PloS one, 9(4), e93403. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0093403
Mitra P, Fluyau D. Narcissistic Personality Disorder. [Updated 2022 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK556001/
Narcissistic Personality Disorder – HelpGuide.org. HelpGuide.org. (2022). Retrieved 31 October 2022, from https://www.helpguide.org/articles/mental-disorders/narcissistic-personality-disorder.htm.
Narcissistic personality disorder – Symptoms and causes. Mayo Clinic. Retrieved 31 October 2022, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/narcissistic-personality-disorder/symptoms-causes/syc-20366662#:~:text=Narcissistic%20personality%20disorder%20%E2%80%94%20one%20of,lack%20of%20empathy%20for%20others.
Pedersen, T. (2021). What Causes Narcissistic Personality Disorder?. Psych Central. Retrieved 31 October 2022, from https://psychcentral.com/disorders/what-causes-narcissistic-personality-disorder#what-it-is.
Raypole, C. (2021). Can Narcissists Change?. Psych Central. Retrieved 31 October 2022, from https://psychcentral.com/disorders/narcissistic-personality-disorder/treatment.
Telloian, C. (2021). How Many Types of Narcissism Are There?. Psych Central. Retrieved 31 October 2022, from https://psychcentral.com/health/types-of-narcissism.
Van Schie, C. C., Jarman, H. L., Huxley, E., & Grenyer, B. (2020). Narcissistic traits in young people: understanding the role of parenting and maltreatment. Borderline personality disorder and emotion dysregulation, 7, 10. https://doi.org/10.1186/s40479-020-00125-7
Vater, A., Moritz, S., & Roepke, S. (2018). Does a narcissism epidemic exist in modern western societies? Comparing narcissism and self-esteem in East and West Germany. PloS one, 13(1), e0188287. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0188287
What Is Narcissism?. WebMD. (2022). Retrieved 31 October 2022, from https://www.webmd.com/mental-health/narcissistic-personality-disorder.