Η Ασκητική είναι ένα από τα διασημότερα βιβλία του Ν. Καζαντζάκη. Ο λατινικός τίτλος που δόθηκε στο βιβλίο Salvatores Dei σημαίνει Οι σωτήρες του θεού, και όπως ομολογεί, το βιβλίο-δοκίμιο του Καζαντζάκη αφορά σε ένα μεγάλο τμήμα του, την σχέση ανθρώπου-θεού. Ωστόσο δεν πρόκειται για μια συμβατική προσέγγιση του θέματος, πως θα μπορούσε άλλωστε ο Καζαντζάκης να είναι συμβατικός? Την ασκητική την ερωτεύεσαι ή την μισείς, δεν υπάρχει μεσότητα. Ξεχειλίζει συναισθήματα, πάθος, αγώνα και αγωνία.
Η συγγραφή της ξεκίνησε το 1922 και ολοκληρώθηκε μόλις ένα χρόνο αργότερα, αν και ο Καζαντζάκης έκανε πολλές διορθώσεις μέχρι το 1945. Η Ασκητική χαρακτηρίστηκε ‘’το κατά Καζαντζάκην ευαγγέλιο’’ και αυτό γιατί ο συγγραφέας παρουσιάζει την δική του οπτική, τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος νιώθει τον θεό. Η αλήθεια του Καζαντζάκη είναι μια: ο άνθρωπος χρειάζεται τον θεό αλλά και ο θεός χρειάζεται τον άνθρωπο. Αυτή του η ιδέα και ο τρόπος αναπαράστασης του θεού, εξόργισαν την συντηρητική εκκλησία η οποία δεν δίστασε να τον αφορίσει με την κατηγορία της αθεϊσμού και να εισηγηθεί την ακύρωση της υποψηφιότητας του από τα βραβεία Νόμπελ του 1957.
Ο Καζαντζάκης ήταν φιλόσοφος, και αυτό το αποδεικνύει στην Ασκητική του. Η ψυχή του ανθρώπου οφείλει να διαπεράσει πέντε στάδια προτού φτάσει στο θείο, στο ανώτερο,στο ζενίθ. Οι κύκλοι αυτοί παρουσιάζονται κλιμακωτά από το πιο προσωπικό στο πιο μεγάλο. Κύκλος πρώτος: Εγώ. Η συμφιλίωση με τον εαυτό,η αναγνώριση του ποιός αξιώ να είμαι και του γιατί είμαι προορισμένος σαν άνθρωπος. Κύκλος δεύτερος: Ανθρωπότητα. Αφού ξεπληρώσω το πρώτο μου χρέος,τώρα πρέπει να αφήσω το μυαλό και την καρδιά να κοιτάξει παραπέρα, να ψάξω, να αμφισβητήσω,να αναζητήσω ποιός με γέννησε.Κύκλος τρίτος: Η γης. Ήρθε η ώρα να νικήσω τις ανέσεις και τις ευκολίες μου,να ξεπεράσω τον φόβο μα και τη μεγαλύτερη δέσμευση της ζωής, την ελπίδα. Κύκλος τέταρτος: Το σύμπαντο. Όλα μέσα μου είναι ένα,όλες οι γενιές, όλοι οι άνθρωποι που πέρασαν από εδώ πριν από μένα, μιλάνε-φωνάζουν από μέσα μου. Κύκλος πέμπτος: Ο Θεός… Ο θεός με έχει ανάγκη όσο τον έχω και εγώ. Εγώ κ αυτός είμαστε ένα, είμαστε το ίδιο Ο θεός πονάει, κάνει λάθη, εκδικείται, μισεί, αγαπάει, ευεργετεί, προσφέρει, χαίρεται.
Νομίζω πως ποτέ κανείς δεν τόλμησε ή δεν ένιωσε ποτέ με αυτόν τον τρόπο τον θεό. Μόνο ένας άνθρωπος σαν τον Καζαντζάκη θα μπορούσε να συλλάβει την έννοια του θείου με τέτοιο τρόπο. Αυτό που πολλοί δεν ξέρουν για τον Καζαντζάκη είναι πως όχι μόνο δεν ήταν άθεος, μα πως αναζητούσε αυτό το κάτι παραπάνω όλη του την ζωή. Μικρός μάλιστα ήθελε να γίνει μοναχός. Μια από τις διασημότερες ατάκες του έργου αυτού ‘’Δεν ελπίζω τίποτα, δεν φοβάμαι τίποτα… είμαι λεύτερος’’ βρίσκεται σκαλισμένη στον τάφο του στο Ηράκλειο Κρήτης. Χαρακτηριστική επίδραση του Υπερανρθώπου του Νίτσε. Ολόκληρη η Ασκητική είναι ο προσωπικός αγώνας του Καζαντζάκη να ξεπεράσει το είναι του, ίσως από φόβο στο ότι πάντα υπάρχει ελπίδα στον άνθρωπο και ότι ακριβώς αυτή τον πάει πίσω αντί να τον πιέσει να αναζητήσει “τα σύνορα του κόσμου”. Αυτό όμως που δεν φοβάται ο Καζαντζάκης είναι ο Ανήφορος… Η ελπίδα βάζει εμπόδια στον άνθρωπο από το να αγωνιστεί, τον κάνει μαλθακό. Τον κάνει να περιμένει το έλεος του θεού μη κάνοντας τίποτα. Ο ανήφορος όμως τον κάνει το ίδιο δυνατό με το θείο, άνθρωπος και θεός γίνονται ένα, δεν υπάρχει ζητιάνος και ελεήμων. Ο σωστός, ο μοναδικός δρόμος, είναι ο Ανήφορος, ο αγώνας, το περπάτημα σε έναν μακρύ δρόμο με την θέληση της θέασης της αλήθειας.
ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΑΚΟΥΝ ΚΑΙ ΧΥΝΟΥΝΤΑΙ ΝΑ ΣΕ ΛΥΤΡΩΣΟΥΝ, ΚΥΡΙΕ, ΚΑΙ ΛΕΝ: ΕΓΩ ΚΑΙ ΣΥ ΜΟΝΑΧΑ ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ.
ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΣΕ ΛΥΤΡΩΣΑΝ, ΣΜΙΓΟΥΝ ΜΑΖΙ ΣΟΥ, ΚΥΡΙΕ, ΚΑΙ ΛΕΝ: ΕΓΩ ΚΑΙ ΣΥ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΝΑ.
ΚΑΙ ΤΡΙΣΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΚΡΑΤΟΥΝ, ΚΑΙ ΔΕ ΛΥΓΟΥΝ, ΑΠΑΝΩ ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ ΤΟΥΣ, ΤΟ ΜΕΓΑ, ΕΞΑΙΣΙΟ, ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΟ ΜΥΣΤΙΚΟ:
ΚΑΙ ΤΟ ΕΝΑ ΤΟΥΤΟ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ!
