Κάθε χρόνο τέτοιες μέρες, τελευταίες της χρονιάς και πρώτες της επομένης, πλημμυριζόμαστε από πάσης φύσεως ανασκοπήσεις για τη χρονιά που πέρασε, συχνά συνοδευόμενες με ευχές. μηνύματα και προβλέψεις γι’ αυτήν που έρχεται. Στο πνεύμα αυτό γράφω εδώ και αρκετά χρόνια την ανασκόπηση κάθε χρονιάς που φτάνει στο τέλος της με όσα έγιναν στο χώρο του κινηματογράφου. Φέτος, ωστόσο, έβαλα τη λέξη στον τίτλο εντός εισαγωγικών, καθώς αυτή η ανασκόπηση δεν είναι από τις συνηθισμένες.
Η έβδομη τέχνη στα χρόνια του… κορονοϊού
Θεωρώ ασεβές και άστοχο να εστιάσει κανείς στα προβλήματα του κινηματογράφου μέσα σε μια χρονιά κατά την οποία μια φονική πανδημία έχει σκοτώσει περίπου δύο εκατομμύρια ανθρώπους κι έχει αλλάξει – προς το πολύ χειρότερο – τη ζωή ολόκληρης της υφηλίου. Ωστόσο, όπως συμβαίνει με όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, ο κινηματογράφος είναι μια διέξοδος, μια ενασχόληση, ένα πάθος για τους πιο μυημένους αλλά και βιοποριστική εργασία για χιλιάδες ανθρώπους. Είναι μια τέχνη, μια επιστήμη, μια βιομηχανία, ένα δημοφιλές θέαμα.
Και χτυπήθηκε φέτος εξίσου στην πλευρά της παραγωγής και της κατανάλωσης. Με αδιανόητα πριν ένα χρόνο μέτρα προστασίας και περιορισμού των δραστηριοτήτων μας, το να γυρίσει κανείς μια ταινία δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ακόμα κι αν υποθέσουμε πως οι συντελεστές διατηρούν την έμπνευση και τον επαγγελματισμό τους σε μια τόσο δύσκολη περίοδο, πολλοί από αυτούς νόσησαν, άλλοι μπήκαν σε καραντίνα λόγω επαφής με κρούσματα, άλλοι έχασαν δικούς τους ανθρώπους, ενώ ο περιορισμός σε κυκλοφορία και μετακινήσεις δεν άφησε περιθώρια να γυριστούν πολλές παραγωγές υπό φυσιολογικές συνθήκες. Αποτέλεσμα είναι οι όποιες ταινίες κυκλοφόρησαν είτε να γυρίστηκαν στις αρχές του χρόνου, πριν το ξέσπασμα του πρώτου κύματος της πανδημίας (ή ακόμα και το 2019), είτε σε μια περίοδο το καλοκαίρι όταν η κατάσταση ηρέμησε κάπως και τα μέτρα, μοιραία όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, χαλάρωσαν αρκετά. Τέλος, υπήρξαν και κάποιες αξιοσημείωτες παραγωγές σε χώρες, κυρίως ασιατικές, οι οποίες δε χτυπήθηκαν ιδιαίτερα από τον κορονοϊό και κατόρθωσαν να κρατηθούν σχετικά όρθιες κινηματογραφικά.
Ο θρίαμβος του home cinema σε βάρος των κινηματογράφων
Η πιο σημαντική και μακροπρόθεσμη (τουλάχιστον προβλέπεται να είναι) συνέπεια, ωστόσο, της πανδημίας του Covid-19 στον κινηματογράφο έχει να κάνει όχι με την παραγωγή, αλλά με τη διανομή και την προβολή των ταινιών. Εκατομμύρια κινηματογράφοι ανά τον πλανήτη έκλεισαν τις πόρτες τους, αρκετοί, δυστυχώς, μόνιμα. Πλατφόρμες προβολής ταινιών και σειρών όπως το Netflix και το HBO παρέλαβαν τη σκυτάλη και εκτόξευσαν τα κέρδη τους, προβάλλοντας σχεδόν όλες τις σημαντικές παραγωγές της χρονιάς (το ΗΒΟ, μάλιστα, ανέλαβε προκαταβολικά όλες τις ταινίες της Warner Bros. για το 2021, ακόμα κι όταν ανοίξουν οι κινηματογραφικές αίθουσες). Παρότι κάποια στιγμή στο άμεσο μέλλον η πανδημία θα υποχωρήσει και οι κινηματογράφοι θα επαναλειτουργήσουν, το χτύπημα ήταν καίριο και αποφασιστικό, και η φετινή χρονιά ίσως αποτελεί την αρχή του τέλους για μια αγαπημένη συνήθεια από τις απαρχές της έβδομης τέχνης. Όσο για τις εισπράξεις των φετινών παραγωγών; Τα περισσότερα κέρδη σημείωσε μια μάλλον άγνωστη στη Δύση επική περιπέτεια κινεζικής προέλευσης με τίτλο Οι Οκτακόσιοι, που βασιζόμενη στη σχετικά ανοιχτή ασιατική αγορά εισέπραξε 468 εκατομμύρια δολάρια, το μικρότερο αριθμό για την πιο εμπορική ταινία του έτους στον 21ο αιώνα!
Οι ταινίες που… διασώθηκαν
Παρά την πρωτοφανή πτώση στην παραγωγή και διανομή ταινιών, αυτό δε σημαίνει πως δεν υπήρχαν καθόλου αξιόλογες ταινίες μέσα στη χρονιά. Ξεχωρίζει η μοναδική δυτικής προέλευσης ταινία που τα πήγε καλά στους κινηματογράφους (στο “παράθυρο” του καλοκαιριού όταν και άνοιξαν προσωρινά), το Tenet του Κρίστοφερ Νόλαν, καθώς και το ασπρόμαυρο, νοσταλγικό Μανκ του Ντέιβιντ Φίντσερ που πραγματεύεται το βίο και την πολιτεία του σεναριογράφου του θρυλικού Πολίτη Κέιν, η Δίκη των Επτά του Σικάγο, επίσης μεταφορά αληθινής ιστορίας, καθώς και το σίκουελ της θεοπάλαβης κωμωδίας Μπόρατ του Σάσα Μπαρόν Κοέν. Στις πιο κοινωνικού περιεχομένου ταινίες θα βρούμε τα δράματα I’m Thinking of Ending Things και Ma Rainey’s Black Bottom, στο οποίο κάνει την τελευταία του εμφάνιση ο αείμνηστος, πια, Chadwick Boseman. Από εγχώριες παραγωγές, τέλος, ξεχωρίζουν τα Μήλα του Χρήστου Νίκου και η Μπαλάντα της Τρύπιας Καρδιάς του Γιάννη Οικονομίδη. Όσο για τα φεστιβάλ και τις τελετές απονομής για ταινίες του 2020, είτε αναβλήθηκαν για μεταγενέστερες ημερομηνίες μέσα στο 2021, είτε ακυρώθηκαν τελείως, είτε διεξήχθησαν εξ αποστάσεως με online προβολή των ταινιών.
Αυτοί που έφυγαν…
Συνήθως οι θάνατοι διάσημων καλλιτεχνών αποτελούν το δυσάρεστο γεγονός της χρονιάς. Σε μια τόσο δυσάρεστη χρονιά, εξακολουθούν να μην περνούν απαρατήρητοι. Ας δούμε συνοπτικά, με χρονολογική σειρά, τους σημαντικότερους ανθρώπους της έβδομης τέχνης που μας άφησαν κατά τη διάρκεια του 2020…
- 21/1: Terry Jones (77 ετών), μέλος της κωμικής ομάδας Monty Python
- 5/2: Kirk Douglas (103), θρυλικός σταρ της Χρυσής Εποχής του Χόλιγουντ (Σταυροί στο Μέτωπο, Σπάρτακος) και πατέρας του Michael Douglas
- 8/3: Max von Sydow (90), πρωταγωνιστής της Έβδομης Σφραγίδας, συμμετείχε σε ταινίες όπως ο Εξορκιστής και Star Wars
- 5/4: Honor Blackman (90), από τα πιο διάσημα Bond Girls στην ταινία Χρυσοδάκτυλος
- 29/4: Irrfan Khan (52), σημαντικό στέλεχος αριστουργημάτων του ινδικού σινεμά όπως τα οσκαρικά Slumdog Millionaire και Η Ζωή του Πι
- 19/6: Sir Ian Holm (88), ο κινηματογραφικός Μπίλμπο Μπάγκινς από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και πρωταγωνιστής σε πολλές ακόμα επιτυχημένες ταινίες
- 6/7: Ennio Morricone (91), τεράστιος Ιταλός συνθέτης που υπέγραψε δεκάδες κινηματογραφικά αριστουργήματα τα τελευταία 60 χρόνια
- 26/7: Olivia de Havilland (104), δύο φορές βραβευμένη με Όσκαρ, γνωστή σήμερα για την εμφάνισή της στο επικό Όσα Παίρνει ο Άνεμος
- 31/7: Alan Parker (76), ο Βρετανός δημιουργός, μεταξύ άλλων, των ταινιών Εξπρές του Μεσονυχτίου και Ο Μισισιπής Φλέγεται
- 28/8: Chadwick Boseman (42), ο Μαύρος Πάνθηρας της Marvel που ενδέχεται να τιμηθεί με μετά θάνατον Όσκαρ
- 31/10: Sir Sean Connery (90), ο πρώτος, μοναδικός και ανεπανάληπτος Τζέιμς Μποντ, βραβευμένος με Όσκαρ για τους Αδιάφθορους
- 28/11: David Prowse (85), o Darth Vader της αυθεντικής τριλογίας Star Wars, με συμμετοχή, μεταξύ άλλων, και στο Κουρδιστό Πορτοκάλιhttps://www.youtube.com/watch?v=NuVq-E3_KjE
Επίλογος με ελπίδα
Για να κλείσουμε με μια κάπως αισιόδοξη, κινηματογραφικά τουλάχιστον, νότα, μπορεί το 2020 να μην ήταν η καλύτερη δυνατή χρονιά για να γυριστούν ταινίες, φαντάζει όμως ιδανική χρονιά για να τοποθετηθούν χρονικά ταινίες που θα γυριστούν στο μέλλον. Το 2020 ήταν μια μοναδική, ανεπανάληπτη χρονιά, έστω με αρνητικό πρόσημο, ιδιότητα που την καθιστά πολύτιμη πηγή έμπνευσης για τους συγγραφείς και δημιουργούς του μέλλοντος, άμεσου και απώτερου. Ποιος ξέρει, ίσως σε δέκα, τριάντα, πενήντα χρόνια βλέπουμε στη μεγάλη οθόνη τη μάχη της ανθρωπότητας με τον Covid-19, πιθανότατα σε κάπως διαφορετική προσέγγιση από την πραγματική! Σε κάθε περίπτωση, εύχομαι ολόψυχα το 2021 να βάλει τέλος στην τραγωδία και να είναι η καλύτερη χρονιά για όλες και όλους μας, η χρονιά κατά την οποία θα ξαναπάρουμε τη ζωή μας στα χέρια μας, πιο ώριμοι, ανθρώπινοι και δημιουργικοί.
