Πράγματι ο φθόνος αποτελεί το δηλητήριο της ανθρώπινης ψυχής. Στην καθομιλουμένη ο φθόνος ταυτίζεται με την ζήλια, όμως παρόλο που έχει κομμάτια από την ζήλεια μέσα του σαν συναίσθημα, διαφέρει σε πολλά. Ο φθόνος λοιπόν ορίζεται ως το συναίσθημα της δυσαρέσκειας σε έναν άνθρωπο για το οτιδήποτε μπορεί να διαθέτει ένας άλλος άνθρωπος. Ενίοτε αυτό το συναίσθημα συνδέεται με την ζήλεια αλλά και το μίσος απέναντι στον άλλο άνθρωπο καθώς και με την προσπάθεια, σε ορισμένες των περιπτώσεων, να προκαλέσει βλάβη ο πρώτος στον δεύτερο προκειμένου να του αφαιρέσει το αντικείμενο του διεστραμμένου πόθου του. Για παράδειγμα ένας άνθρωπος αγοράζει ένα πολυτελές αυτοκίνητο και ένας φίλος του που τον φθονεί θα τρακάρει με το δικό του αυτοκίνητο το αυτοκίνητο του φίλου του για να του στερήσει από την μια την χαρά για το νέο του αμάξι αλλά και για να προκαλέσει ζημία σε κάτι που δεν έχει ο ίδιος. Από την άλλη η ζήλεια είναι το συναίσθημα του φόβου σε έναν άνθρωπο μήπως χάσει τον ερωτικό σύντροφο, τους φίλους, την θέση στην δουλειά και γενικά μήπως χάσει οτιδήποτε από την ζωή του και αυτό το κάτι έλθει στα χέρια ενός άλλου ανθρώπου. Το θέμα είναι ότι η ζήλεια συνδέεται με την κτητικότατα, ενώ ο φθόνος με την απληστία.
Πως προκύπτει ο φθόνος στους ανθρώπους.
Το συναίσθημα του φθόνου ενυπάρχει μέσα σε όλους τους ανθρώπους από την αρχή της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με την εξελικτική ψυχολογία το συναίσθημα του φθόνου είναι ένα βασικό συναίσθημα που συμβάλει στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους. Πως όμως το συναίσθημα αυτό που συνδέεται με πολλές αρνητικές προεκτάσεις να έχει βοηθήσει ή να βοηθάει στην εξέλιξη. Από την μια πλευρά λοιπόν, ο φθόνος μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να γίνει περισσότερο ανταγωνιστικός ώστε να πετύχει όσα ή και παραπάνω μπορεί να έχει πετύχει ο άνθρωπος που ανταγωνίζεται, εφόσον αυτός ο ανταγωνισμός μένει σε υγιή πλαίσια, μπορεί να βοηθήσει στην εξέλιξη του ατόμου. Από την άλλη όμως πλευρά ο φθόνος σε συνδυασμό με κάποιες ψυχικές ασθένειες, όπως η σχιζοφρένεια μπορεί να οδηγήσει έναν άνθρωπο να κάνει κακό σε έναν άλλο άνθρωπο μόνο και μόνο επειδή τον φθονεί. Να σημειωθεί ότι σε καμία περίπτωση δεν πάσχουν από σχιζοφρένεια όσοι προκαλούν κακό από φθόνο, μπορεί να πάσχουν και από άλλες διαταραχές ή από έναν συνδυασμό διαταραχών.
Βεβαίως το συναίσθημα του φθόνου μπορεί να ενεργοποιηθεί μέσα από την οικογένεια. Όταν λοιπόν σε μια οικογένεια υπάρχει παραμέληση του παιδιού από τους γονείς είτε οποιασδήποτε άλλης μορφής κακοποίηση, μοιραία όταν θα έρθει σε επαφή με άλλα παιδιά στο σχολείο και δει πως φέρονται οι γονείς των άλλων παιδιών σε εκείνα θα αρχίσει να αναρωτιέται γιατί οι δικοί του γονείς έχουν διαφορετική συμπεριφορά. Με τον καιρό λοιπόν, υπάρχει πιθανότητα, να αρχίσει έως ένα βαθμό, να φθονεί τη σχέση των άλλων παιδιών με τους δικούς τους γονείς. Εδώ όμως έχει αξία ο όρος δηλητήριο της ανθρώπινης ψυχής για τον φθόνο, διότι εφόσον ένα παιδί αρχίσει να φθονεί τους άλλους ανθρώπους για ένα ζήτημα, αυτό μπορεί να εξαπλωθεί και σε άλλες αντιλήψεις και ιδέες του παιδιού.
Επιπλέον στο σχολικό περιβάλλον ο τρόπος που οι καθηγητές αντιμετωπίζουν τους μαθητές τους μπορεί να συμβάλει στην δημιουργία φθόνου μεταξύ των μαθητών. Για παράδειγμα, μαθητές που έχουν παραβατική συμπεριφορά, συνήθως αντιμετωπίζονται με καχυποψία από τους καθηγητές, στον αντίποδα μαθητές με υψηλές βαθμολογίες αντιμετωπίζονται συχνά περισσότερο ευνοϊκά και ακούν περισσότερους επαίνους. Αυτή η ανισορροπία δυνάμεων στις σχέσεις μαθητών καθηγητών, μπορεί να επιφέρει φθόνο από την πλευρά των μαθητών με την παραβατική συμπεριφορά ως προς την πλευρά των μαθητών με καλούς βαθμούς.
Τέλος τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αυτά συμβάλουν στην δημιουργία φθόνου μεταξύ των ανθρώπων. Ειδικότερα, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προβάλλονται από την μια η τέλεια εικόνα ως πρότυπο για άνδρες και γυναίκες και από την άλλη η τέλεια εικόνα όσων αφορά την διασκέδαση. Όμως δεν διαθέτουν ούτε όλοι οι άνθρωποι τις τέλειες αναλογίες, ούτε μπορούν να αντιγράψουν τον τρόπο διασκέδασης των άλλων ανθρώπων γιατί μπορεί να μην διαθέτουν είτε τα χρήματα, είτε τις συνθήκες εκεί που ζουν. Αυτό όμως φορτίζει τους ανθρώπους με συναισθήματα ανικανότητας, ματαίωσης, αυτολύπησης αλλά και θυμού και οργής μερικές φορές. Αυτό όμως το κοκτέιλ συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει στην δημιουργία του φθόνου απέναντι σε άτομα και καταστάσεις με συνέπεια άσχημες συμπεριφορές μεταξύ των ανθρώπων που ουσιαστικά δεν έχουν κάτι να τους χωρίζει.
Πως αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος με φθόνο τους άλλους ανθρώπους.
Το θέμα είναι ότι πολλές φορές τα άτομα που φθονούν ένα άλλο άτομο μπορεί να έχουν κάποιες πολύ συγκεκριμένες συμπεριφορές απέναντι του. Οι περισσότερες είναι απλές και αν συνδυαστούν με άλλα στοιχεία που μπορεί να σας έχει δώσει αυτό το άτομο ως προσωπικότητα μπορούν να γίνουν εύκολα αντιληπτές. Πρώτα από όλα το άτομο με φθόνο προσπαθεί να μειώσει τα αντικείμενα του φθόνου του. Με άλλα λόγια αν ένας άνθρωπος έχει φθόνο απέναντι σας και εσείς του συζητήσετε για παράδειγμα για έναν καλό βαθμό που πήρατε στην εξεταστική μπορεί να πει ότι αυτός ο βαθμός ήταν θέμα τύχης ή να πει ότι αυτός ο καθηγητής βάζει εύκολα καλούς βαθμούς, μειώνοντας ουσιαστικά το επίτευγμα που πετύχατε και σας χαροποιεί. Δεύτερον ο άνθρωπος που σας φθονεί θα προσπαθήσει να μειώσει την αξία της προσωπικής σας γνώμης. Τρίτον θα προσπαθεί να σας ενεργοποιεί άσχημα συναισθήματα, όπως πόνο, θυμό, λύπη, κάνοντας σας πράγματα που γνωρίζει ότι ξεπερνάνε τα όρια σας ή σας πονάνε. Τέταρτον θα προσπαθεί να σας αντιγράψει σε ότι και αν κάνετε αφού θεωρεί ότι είστε περισσότερο ευτυχισμένοι από εκείνον/-η. Πέμπτων θα περιμένει τις στιγμές της αποτυχίας σας για να σας τονίσει ξανά ότι σας είχε προειδοποιήσει ότι θα αποτύχετε. Τέλος θα προσπαθεί να σας προσβάλει λεκτικά ή και να σας μειώσει βαφτίζοντας το ως χιούμορ.
Αντιμετώπιση των φθονερών ατόμων.
Βασικό στοιχείο των φθονερών ατόμων είναι η μειωτική συμπεριφορά απέναντι σας, το θέμα λοιπόν είναι να μην πέσετε στην παγίδα αυτή και να πιάσετε το συναίσθημα αυτό μόλις το νιώσετε και να το αναλύσετε, αν όντως ισχύει, αν αισθάνεστε έτσι και από που μπορεί να προέρχεται, ώστε να μην σας επηρεάζει από ένα σημείο και έπειτα. Σε συνδυασμό με αυτό μην απολογείστε για το ποιος ή ποια είστε σε αυτά τα άτομα, δεν είναι σωστό να αισθάνεστε εσείς άσχημα για το τι μπορεί να πετυχαίνετε και πως μπορεί αυτό να επηρεάσει άτομα που ουσιαστικά σας φθονούν. Οι άνθρωποι που σας αγαπούν ουσιαστικά δεν θα αισθανθούν άσχημα με τα επιτεύγματα σας. Μην ανταποδίδεται τα ψυχολογικά χτυπήματα που προσπαθούν να σας δώσουν, δεν τους βλάπτετε αλλά τους δημιουργείτε περισσότερη ευχαρίστηση για το ότι κατάφεραν να σας φέρουν εκτός εαυτού. Τέλος καλό θα είναι να αποφεύγετε την επαφή με τέτοια άτομα και αν υπάρχουν στο εργασιακό σας ή οικογενειακό σας περιβάλλον απλά προσπαθήστε να μειώσετε όσο μπορείτε την αλληλεπίδραση σας μαζί τους.
Προτεινόμενες θεραπευτικές μέθοδοι.
Στις περισσότερες των περιπτώσεων το συναίσθημα του φθόνου πηγάζει από παρελθούσες εμπειρίες. Οπότε μια αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισης του είναι η ψυχανάλυση. Μέσω της ψυχανάλυσης μπορεί να εντοπιστούν οι ιδέες που έχουν δημιουργήσει στον άνθρωπο συναισθήματα όπως θυμό και αυτολύπηση, ώστε να έρθει σε επαφή με αυτά και να μπορέσει να τα λύσει. Επιπλέον η ψυχανάλυση μπορεί να συνδυαστεί με γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία η οποία θα βοηθήσει το άτομο στο εδώ και τώρα να υιοθετήσει πρακτικές ώστε η συμπεριφορά του απέναντι σε άτομα που φθονεί να μην είναι δυσλειτουργική για το ίδιο αλλά και το περιβάλλον του.
Ένας προσωπικός επίλογος.
Πρώτα θα απευθυνθώ σε εσένα, σε εσένα που φθονείς γιατί αισθάνεσαι κατώτερος των περιστάσεων, εσένα που αισθάνεσαι ότι δεν μπορείς να καταφέρεις όσα οι άλλοι άνθρωποι του περίγυρου σου, είτε του πραγματικού είτε του εικονικού. Έχεις αναρωτηθεί ποτέ, βαθιά μέσα σου, γιατί φθονείς τους άλλους για ότι καταφέρνουν; Μήπως λες επαναλαμβανόμενα στον εαυτό σου ότι δεν αξίζεις να τα καταφέρεις, δεν αξίζεις να είσαι όμορφος/-η, αγαπητός/-ή, μήπως λες στον εαυτό σου ότι δεν αξίζει γενικότερα και ότι δεν αξίζει να έχει τίποτα;
Μην τα λες αυτά σε εσένα, είναι το μεγαλύτερο ψέμα που μπορείς να πεις σε εσένα, είναι ένα ψέμα που δεν σε αφήνει να ζήσεις, ένα ψέμα που σε ταΐζει το δηλητήριο που συσσωρεύεις μέσα σου και που το διοχετεύεις σε όλες τις σχέσεις σου. Να θυμάσαι ότι αξίζεις, ότι αξίζεις πραγματικά, θα το βρεις τον δρόμο σου αλλά θέλει υπομονή και δουλειά. Έχεις να δουλέψεις με εσένα, για να λύσεις ότι σε βασανίζει, έχεις να δουλέψεις για να αποκτήσεις ότι ονειρεύτηκες όταν ήσουν μικρό παιδί, έχεις να δουλέψεις για να μάθεις να μην συγκρίνεσαι, αλλά πίστεψε με, όταν καταφέρεις και σιγήσεις αυτές τις φωνές μέσα σου, που σου λένε ότι δεν είσαι αρκετός/-ή, όλα θα πάνε καλύτερα, προσπάθησε αξίζει.
Τώρα θα απευθυνθώ σε εσένα, σε εσένα που έχεις στην ζωή σου ανθρώπους που σε φθονούν. Δεν κάνεις κάτι κακό και προκαλείς αυτό τους το συναίσθημα, ούτε οι ίδιοι είναι στην πραγματικότητα κακοί, απλά πονάνε. Πόσες φορές όταν χτύπησες έβρισες χωρίς να το καταλάβεις, έτσι και αυτοί, τους έμαθαν ότι δεν είναι αρκετοί, τους πλήγωσαν και τους προκάλεσαν βαθιές πληγές. Εφόσον αυτοί που σε φθονούν δεν κάνουν κάτι για να σε βλάψουν και να απειλήσουν την ζωή σου, απλά μην τους δίνεις σημασία. Μέχρι να αλλάξουν, μέχρι να βοηθηθούν και να γιατρέψουν τις πληγές τους δεν θα μπορούν να επικοινωνήσουν μαζί σου με όμορφο και αυθεντικό τρόπο. Κράτησε και εσύ τις αποστάσεις σου διότι η συμπεριφορά τους μπορεί να είναι πνιγηρή, ιδιαίτερα όταν έχεις σχέση μαζί τους, από φιλική μέχρι οικογενειακή ή ερωτική. Ποτέ μην κατηγορήσεις εσένα για αυτούς. Δεν φταις.
Όλα μπορούν να γιατρευτούν ή έστω να καλυτερέψουν, μην αφήνεται τις παλιές σας πληγές να διαφεντεύουν την ζωή σας διότι δεν αξίζει.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Burton, N. (2014). The Psychology and Philosophy of Envy. Psychology Today. Retrieved 16 June 2022, from https://www.psychologytoday.com/us/blog/hide-and-seek/201408/the-psychology-and-philosophy-envy.
Envy – GoodTherapy.org Therapy Blog. GoodTherapy.org Therapy Blog. (2016). Retrieved 16 June 2022, from https://www.goodtherapy.org/blog/psychpedia/envy.
Dempsey, K. Envy Attacks: What Are They, And How To Survive Them – The Awareness Centre. The Awareness Centre. Retrieved 16 June 2022, from https://theawarenesscentre.com/envy-attacks/.
Leahy, R.L. Cognitive-Behavioral Therapy for Envy. Cogn Ther Res 45, 418–427 (2021). https://doi.org/10.1007/s10608-020-10135-y
Meyers, S. (2015). 7 Reasons Why We Envy Our Friends (and Vice Versa). Psychology Today. Retrieved 16 June 2022, from https://www.psychologytoday.com/us/blog/insight-is-2020/201507/7-reasons-why-we-envy-our-friends-and-vice-versa.
Ramachandran, V. S., & Jalal, B. (2017). The Evolutionary Psychology of Envy and Jealousy. Frontiers in psychology, 8, 1619. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.01619
Πηγές εικόνων:
https://unsplash.com/photos/0GFNAelMPZA
https://unsplash.com/photos/7NGU2YqBue8
https://wallpapersafari.com/w/hCg7uF