Πράγματι η ζήλεια αποτελεί το αγκάθι των διαπροσωπικών σχέσεων μιας και εμφανίζεται κυρίως στις ερωτικές σχέσεις με εξαίρεση δύο μορφές της οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στον φθόνο. Η ζήλεια λοιπόν είναι ένα συναίσθημα και προκύπτει όταν «απειλείται» το status quo μιας διαπροσωπικής σχέσεις. Μαζί με την ζήλια αισθήματα όπως ο θυμός καθώς και ο φόβος ότι ο/η αγαπημένος/-η θα φύγει και θα βρεθεί στην αγκαλιά ενός άλλου ατόμου κάνουν την εμφάνιση τους, διαταράσσοντας είτε την αλληλεπίδραση ενός ζευγαριού.
Οι 7 μορφές της ζήλειας.
Η ζήλεια μπορεί να πάρει 7 μορφές εκ των οποίων οι 5 αφορούν τις ερωτικές σχέσεις και οι άλλες 2 αφορούν την οικογένεια και τον επαγγελματικό χώρο. Παρακάτω λοιπόν αναλύονται αυτές οι 7 μορφές:
1) Η ρομαντική ζήλεια
Αυτή η μορφή της ζήλειας εκδηλώνεται κυρίως ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν ένα φλερτ μεταξύ τους ή που η σχέση τους βρίσκεται ακόμα στην αρχή. Συνήθως ο άλλος άνθρωπος που γίνεται ο καταλυτικός παράγοντας για να ενεργοποιηθεί αυτή η μορφή δεν φλερτάρει με τον μελλοντικό/-ή εραστή/ερωμένη μας αλλά είναι απλά φιλικός μαζί τους. Το θέμα είναι ότι στην αρχή της αλληλεπίδρασης που οι ορμόνες είναι γενικά ανεβασμένες να προκύψουν εφόσον μείνουν οι υποψήφιοι εραστές σε αυτή την μορφή της ζήλειας μικρές παρεξηγήσεις, οι οποίες βέβαια θα λυθούν πολύ γρήγορα.
2) Η σεξουαλική ζήλεια
Αυτή η μορφή της ζήλειας μπορεί να εκδηλωθεί ανάμεσα σε ζευγάρια, όταν το ένα από τα δύο μέλη υποπτεύεται χωρίς να έχει αποδείξεις ότι το άλλο μέλος δεν είναι πιστό απέναντι του. Αυτή η μορφή μπορεί να προκύψει είτε από παραμέληση των αναγκών του ενός από τα δύο μέλη και έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας. Εφόσον αυτή η μορφή δεν μετατραπεί στην αμέσως επόμενη τότε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια πιο διεκδικητική μορφή ζήλειας καθώς ο ένας από τους δύο εραστές επιλέγει έναν λίγο άκομψο τρόπο προκειμένου να διεκδικήσει ότι είχε στην αρχή της σχέσης.
3) Παθολογική ζήλεια
Αυτή η μορφή της ζήλειας συνδέεται είτε με παρελθούσες ανασφάλειες είτε με ψυχικές διαταραχές όπως η αγχώδης διαταραχή, το σύνδρομο ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής καθώς και η σχιζοφρένεια. Η παθολογική ζήλεια μπορεί να εμφανιστεί σε όλες τις ερωτικές σχέσεις και σε όλα τα στάδια της σχέσης με κύρια χαρακτηριστικά την κτητικότητα αλλά και την αδιάλλακτη άποψη ότι ο/η σύντροφος του ατόμου που υποφέρει από αυτή την μορφή της ζήλειας το απατά. Ακόμα τα άτομα με παθολογική ζήλεια επιδίδονται στο ψάξιμο του τηλεφώνου και του υπολογιστή του/της συντρόφου τους καθώς και στον καταιγισμό ερωτήσεων σχετικά με άτομα που βρέθηκαν, συνομίλησαν και γενικά αλληλοεπέδρασαν. Βεβαίως η παθολογική ζήλεια σε ακραία σημεία μπορεί να έχει εξάρσεις βίας όπως λεκτική ή σωματική, η ψυχολογική είναι δεδομένη.
4) Η λογική ζήλεια
Αυτή η μορφή ζήλειας βασίζεται σε πραγματικά στοιχεία ότι το έτερον ήμισυ σε μια ερωτική σχέση είτε φλερτάρει είτε το φλερτάρουν αλλά δεν βάζει φρένο σε αυτή την κατάσταση. Σε αυτή τη μορφή της ζήλειας ο/η σύντροφος που την νιώθει κυρίως συζητά με το έτερον ήμισυ το τι συμβαίνει, είτε εφόσον δεν αποφασίσει να το συζητήσει αυξάνει την ερωτική διεκδίκηση προκειμένου να απομακρύνει από το μυαλό του/της αγαπημένου/-ης την ιδέα για κάποιον άλλο άνθρωπο.
5) Η εσκεμμένη ζήλεια
Αυτή η μορφή της χρησιμοποιείται προκειμένου να αναζωπυρώσει την σχέση ανάμεσα στους δύο εραστές. Ειδικότερα η εσκεμμένη ζήλεια στοχεύει στην πρόκληση του ερωτικού ενδιαφέροντος από το άλλο πρόσωπο. Σε αυτή η μορφή ο ένας από τους δύο εραστές θα αρχίσει να μιλάει παραπάνω, στο άτομο που είτε το ενδιαφέρει είτε στο άτομο που βρίσκονται ήδη σε σχέση, για άτομα του φύλου με το οποίο συνάπτει ερωτικές σχέσεις. Για παράδειγμα ένα αγόρι να αρχίσει να μιλάει στο κορίτσι που το ενδιαφέρει ή που βρίσκεται σε σχέση για άλλες κοπέλες προκειμένου να της προκαλέσει εκνευρισμό τον οποίο η κοπέλα με κάποιο τρόπο θα επιδείξει. Είναι μια παιχνιδιάρικη μορφή ζήλειας αλλά πρέπει να χρησιμοποιείται με μέτρο.
6) Ζήλεια στην οικογένεια
Αυτή την μορφή ζήλειας μπορεί να προκύψει ανάμεσα σε μέλη της οικογένειας και κυρίως τα αδέλφια. Ένα παράδειγμα για το πως δημιουργείται αυτή η μορφή ζήλειας είναι όταν το ένα από τα αδέλφια αρχίζει να αισθάνεται ότι ο/η αδελφός/-ή λαμβάνει περισσότερη από την αγάπη των γονέων του. Αν αυτό δεν εκδηλωθεί και κυρίως δεν συζητηθεί με τους γονείς τότε μπορεί να προκύψουν διάφορες δυσμενείς ψυχικές καταστάσεις οι οποίες θα συνοδεύουν το παιδί και ως ενήλικα.
7)Ζήλεια στην εργασία
Αυτή η μορφή ζήλειας μπορεί να προκύψει ανάμεσα σε συναδέλφους. Ειδικότερα σε περίπτωση που ένας συνάδελφος πάρει μια προαγωγή για την οποία αγωνίζονταν και άλλοι συνάδελφοι μπορεί σε μερικούς από αυτούς να προκύψει το συναίσθημα της ζήλειας. Εφόσον όμως το άτομο την διαχειριστεί τότε μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγικότητας, αν όμως δεν συμβεί αυτό μπορεί μακροχρόνια μαζί με άλλους παράγοντες να οδηγήσει σε ανασφάλειες ή και στον φθόνο (μπορεί και να υπάρχουν ήδη οι συνθήκες ώστε το άτομο να αισθάνεται φθόνο για τους συναδέλφους του).
Ψυχολογικοί παράγοντες που οδηγούν στην ζήλια.
Καταρχήν η ζήλεια ως συναίσθημα προκύπτει από τον φόβο, τον φόβο της εγκατάλειψης. Εκτός από τις ψυχοπαθολογικές αιτίες της ζήλειας, ένας άνθρωπος «διδάσκεται» αυτό το συναίσθημα στην παιδική ηλικία. Πως μπορεί όμως να διδαχθεί; Ένα οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο υπάρχουν συμπεριφορές ζήλειας και κτητικότητας μπορεί να διδάξει στο μικρό παιδί ότι αυτός είναι ο «σωστός τρόπος» ώστε να αντιμετωπίζει τον άνθρωπο που θα έχει σχέση. Άλλος ένα παράγοντας που μπορεί να οφείλεται στο οικογενειακό περιβάλλον είναι η έλλειψη επικοινωνίας των γονιών με το παιδί όσον αφορά την κάλυψη των συναισθηματικών, κυρίως, αναγκών του. Για παράδειγμα, σε μια οικογένεια γεννιέται ένα δεύτερο παιδί και η προσοχή των γονέων μετατοπίζεται όλη σε αυτό. Φυσικά και ένα παιδί που είχε συνηθίσει να έχει την προσοχή και την αγάπη των γονέων του θα αισθανθεί άσχημα με αυτή την αλλαγή στο status quo. Αν όμως οι γονείς δεν το εντοπίσουν και δεν κάνουν προβούν σε μια συζήτηση με το παιδί τους για τις ανάγκες που έχει ένα μωρό και την αυξημένη φροντίδα που πρέπει να λαμβάνει ειδικά στα πρώτα χρόνια της ζωής του, τότε μπορεί να προκύψουν αισθήματα ζήλιας και φθόνου ως προς το νέο μέλος της οικογένειας. Ακόμα ο φαβοριτισμός μέσα στην οικογένεια, δηλαδή η εναποθέτηση της προσοχής και της φροντίδας σε ένα μόνο παιδί από το σύνολο των παιδιών που μπορεί να έχει μια οικογένεια, μπορεί να τροφοδοτήσει και αυτή το συναίσθημα της ζήλιας. Σε όλα αυτά που περιέγραψα παραπάνω το παιδί αισθάνεται ότι οι γονείς του, το εγκαταλείπουν και δίνουν την προσοχή και την αγάπη τους σε κάποιο άλλο πρόσωπο. Αυτά όμως γράφουν στην παιδική ψυχή και θα εκφραστούν αργότερα σε σχέσεις.
Βεβαίως εκτός από την οικογένεια ο φόβος της εγκατάλειψης που πιθανόν να οδηγήσει στην ζήλεια μπορεί να έχει δημιουργηθεί και από παρελθούσες σχέσεις του ατόμου. Με άλλα λόγια μπορεί το άτομο που εκφράζει τώρα ζήλεια είτε να βρήκε ότι ο/η σύντροφος του τον/την απάτησε με κάποιο άλλο πρόσωπο ή να τον/την εγκατέλειψε για κάποιο άλλο πρόσωπο. Αυτό το μοτίβο μπορεί να έχει επαναληφθεί είτε στο ίδιο το άτομο, είτε και στο φιλικό ή συγγενικό περιβάλλον του, δημιουργώντας ή και ενισχύοντας έτσι μια πεποίθηση για τις σχέσεις. Μια δυσλειτουργική πεποίθηση.
Τέλος αξίζει να αναφερθεί εδώ ότι η ζήλεια μπορεί να υπάρχει και να ενισχύεται ως συναίσθημα σε άτομα που η ζωή που ζουν δεν τους ικανοποιεί. Για παράδειγμα μπορεί να βρίσκονται σε μια δουλειά που δεν τους αρέσει, να μην έχουν την οικονομική δυνατότητα να πάνε ένα ταξίδι η να μην έχουν δραστηριότητες που να τους γεμίζουν. Αυτά τα άτομα είναι περισσότερο επιρρεπή να ζηλέψουν διότι προσπαθούν να αντλήσουν την ικανοποίηση που δεν έχουν από τον τρόπο ζωής τους από τον σύντροφο τους, δίχως να σκέφτονται ότι και ο σύντροφος τους είναι άνθρωπος και μπορεί να έχει δραστηριότητες και φίλους και να δίνει μέρος του χρόνου και σε αυτά.
Τρόποι με τους οποίους εκδηλώνεται η ζήλεια
Η ζήλεια ως αγκάθι και πληγή μέσα στην ψυχή ενός ανθρώπου πρέπει να βρει τρόπους να εκφραστεί προς τα έξω ώστε να επέρχεται μια εκτόνωση του συναισθήματος που αισθάνεται ο ζηλιάρης άνθρωπος. Το θέμα όμως είναι ότι αυτή η εκτόνωση πληγώνει αδίκως το έτερον ήμισυ τις φορές που αυτή δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και ξεφεύγει από τα όρια. Πότε λοιπόν η ζήλεια ξεφεύγει από τα όρια; Πρώτα από όλα όταν αρχίζουν οι κατηγορίες και οι βωμολοχίες ως προς το έτερων ήμισυ. Επιπλέον το κριτικάρισμα των συμπεριφορών του άλλου μέλους του ζεύγους είναι και αυτό στην επιθετική λίστα εκδήλωσης της ζήλειας. Παράλληλα με το κριτικάρισμα μπορεί να επέλθει και η σωματική βία. Βεβαίως εκτός από τις απευθείας επιθετικές ενέργειες υπάρχουν και οι ενέργειες που με υπόγειο τρόπο φανερώνουν ζήλεια. Ειδικότερα το άτομο που ζηλεύει δεν δείχνει και μεγάλη εμπιστοσύνη στο έτερον ήμισυ. Για παράδειγμα ένα αγόρι που «υποπτεύεται» ότι η κοπέλα του πιθανά να το απατήσει με όποιο άλλο αγόρι μιλάει ή συναναστρέφεται και το αντίστροφο. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να συνδυάζεται με την μεγάλη κτητικότητα του ατόμου που ζηλεύει, κτητικότητα την οποία καταδεικνύουν επανειλημμένες φράσεις όπως «είσαι δικός μου/είσαι δική μου», οι οποίες από μόνες τους μπορεί να είναι ρομαντικές αλλά συνδυάζονται και με «δεν θέλω να σε πλησιάζει κανένας/καμία» και ούτω καθεξής. Βεβαίως μια ακόμα συμπεριφορά που μπορεί να παρατηρηθεί σε συνδυασμό με αυτές είναι η υπερπροστασία, για παράδειγμα όταν ο σύντροφος προσφέρεται κάθε ημέρα να πηγαίνει την σύντροφο του στη δουλειά, ενώ εκείνη διαθέτει είτε μεταφορικό είτε μπορεί να χρησιμοποιήσει την αστική συγκοινωνία και να μην ταλαιπωρηθεί, και από την άλλη η δουλειά του συντρόφου να βρίσκεται σε τελείως άλλη κατεύθυνση. Βεβαίως αυτή η συμπεριφορά μπορεί να συνδυαστεί με τον έλεγχο του περιβάλλοντος όπου δουλεύει η σύντροφος για τυχών ανταγωνιστές.
Τι βιώνει ο άνθρωπος που αισθάνεται ζήλια.
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η ζήλια υπάρχει και σε φυσιολογικά επίπεδα αλλά και σε επίπεδα που χρήζουν βοήθειας ειδικού. Ανάλογα λοιπόν τον βαθμό στον οποίο αισθάνεται ένα άτομο ζήλεια, έχουν βρεθεί τα εξής συμπτώματα. Αρχικά μπορεί το άτομο που αισθάνεται ζήλεια να αισθάνεται στομαχόπονο ή πονοκέφαλο από την κατάσταση που βιώνει. Βεβαίως όσο περισσότερο αφήνει αυτό το συναίσθημα να το κυριεύει το άτομα μπορεί να βιώσει πόνους στο στήθος, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, τρέμουλο στους μύες, διαταραχές ύπνου, απώλεια βάρους ή και να πάρει κιλά, μειωμένη όρεξη καθώς και ελάττωση της δράσης του ανοσοποιητικού.
Προτεινόμενες θεραπείες.
Σε περιπτώσεις που το συναίσθημα της ζήλειας ξεπερνάει τα όρια του φυσιολογικού και προκαλεί δυσφορία είτε στην ζωή του ίδιου του ατόμου είτε των σχέσεων του καλό θα ήταν να ακολουθηθούν μερικές θεραπευτικές μέθοδοι ώστε αυτό να επιστρέψει στα φυσιολογικά του όρια. Πρώτη μέθοδος που προτείνεται είναι η γνωσιοσυμπεριφορική θεραπεία μέσω της οποίας ο θεραπευόμενος θα ανακαλύψει τα προσωπικά του μοτίβα συμπεριφοράς που ενεργοποιούνται από την ζήλεια. Κατόπιν και σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία θα βρει από που προέρχονται αυτά τα μοτίβα ώστε να τα λύσει και να καλυτερεύσει την ποιότητα ζωής του. Δεύτερη μέθοδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είναι η γνωσιοαναλυτική θεραπεία. Αυτού του τύπου η θεραπεία επικεντρώνεται κυρίως σε θέματα σχέσεων και στο πως προέκυψαν τα συμπεριφορικά πρότυπα του θεραπευόμενου ως προς τις σχέσεις του. Στόχος της θεραπείας αυτής είναι να ελαχιστοποιήσει την δυσφορία που αισθάνεται ο θεραπευόμενος σε σχέση με μια συναισθηματική κατάσταση, εν προκειμένου την ζήλεια.
Σε περιπτώσεις όπου η ζήλεια συνδέεται με ψυχικές διαταραχές όπως η παράνοια και η σχιζοφρένεια συνίσταται η επαφή με ψυχίατρο και μάλλον η παροχή αντιψυχωτικών φαρμάκων.
Προσωπικός επίλογος
Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει βιώσει έστω και ελάχιστα το συναίσθημα της ζήλειας. Πραγματικά είναι σαν ένα σαράκι που σε τρώει από μέσα λίγο λίγο και αν δεν το χαλιναγωγήσεις μπορεί να σου επηρεάσει ολόκληρη την ημέρα αλλά και τις σχέσεις σου. Αυτό που πέτυχε σε εμένα ήταν να βρίσκω τι ακριβός λέω στον εαυτό μου την ώρα που αισθανόμουν ζήλεια απέναντι σε έναν «υποψήφιο ερωτικό αντίζηλο» είτε της σχέσης μου, είτε της κοπέλας με την οποία φλέρταρα. Δεν μπορείτε να φανταστείτε τι λέει ο καθένας μας στον εαυτό του εκείνες τις στιγμές, πόσο αυτομαστίγωμα και αυτό ταπείνωση υπάρχει. Το θέμα είναι όταν βρεις εσύ καλέ/ή αναγνώστη/-στρια μου τι λες, για ποιόν λόγο το λες σε εσένα αυτό, να το αγκαλιάσεις και να πεις ειλικρινά σε εσένα πως αν ο σύντροφος σου ή ο υποψήφιος σύντροφος σου επιθυμεί κάτι άλλο, επιθυμεί έναν άνθρωπο με άλλα χαρακτηριστικά που πιθανών δεν διαθέτεις ας τον έχει. Ναι είναι βαριά κουβέντα αυτό που σου λέω, αλλά είναι η αλήθεια. Δεν μπορείς εσύ να αποκτήσεις όλα όσα ενδεχόμενος να σου προκαλούν την ζήλεια και ούτε χρειάζεται. Αν έλκεται από κάτι άλλο ένας άνθρωπος ας ακολουθήσει αυτή του την ορμή. Εσύ δεν οφείλεις να γίνεις ο τέλειος άνθρωπος προκειμένου να έχεις τον άνθρωπο που δεν έλκεται από εσένα. Το μόνο που οφείλεις σε εσένα είναι να είσαι ο εαυτός σου, ο πραγματικός εαυτός σου και πίστεψε αυτό προκαλεί έλξη. Πιθανά όχι σε όσα άτομα θα ήθελες να προκαλείς αλλά θα προκαλέσεις και σε μερικά από αυτά. Έχε πίστη σε εσένα και όλα θα πάνε καλά, η ζήλεια, το αυτομαστίγωμα και ότι άσχημο πιθανά λες σε εσένα δεν χρειάζονται. Αγάπησε εσένα και θα σε αγαπήσουν και άλλοι.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Jealousy. Psychology Today. Retrieved 25 June 2022, from https://www.psychologytoday.com/intl/basics/jealousy#:~:text=Jealousy%20is%20a%20complex%20emotion,may%20be%20real%20or%20imagined.
Ramachandran, V., & Jalal, B. (2017). The Evolutionary Psychology of Envy and Jealousy. Frontiers In Psychology, 8. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.01619
Saxena, S. (2021). Jealousy: Definition, Causes, & Ways to Cope. Choosing Therapy. Retrieved 25 June 2022, from https://www.choosingtherapy.com/jealousy/.
Sheppard, S. (2021). Jealousy: Characteristics, Causes, and Coping Mechanisms. Verywell Mind. Retrieved 25 June 2022, from https://www.verywellmind.com/what-is-jealousy-5190471.
There are different types of jealousy and they all damage your well-being. Sintelly.com. (2022). Retrieved 25 June 2022, from https://sintelly.com/articles/there-are-different-types-of-jealousy-and-they-all-damage-your-wellbeing.
Villines, Z. (2012). What Causes Jealousy? – GoodTherapy.org Therapy Blog. GoodTherapy.org Therapy Blog. Retrieved 25 June 2022, from https://www.goodtherapy.org/blog/jealousy-causes-envy-relationships-1216127.
Πηγές εικόνων:
https://www.pexels.com/search/jealousy/.
