Εικοστή πέμπτη Μαρτίου. Η μεγαλύτερη εθνική μας εορτή. Η δική μας «Independence Day». Μια ωραιότατη αργία που φέτος τυγχάνει και τριήμερο. Και αφορμή για μερικές από τις πιο cult ταινίες που μας έχει χαρίσει ο ελληνικός κινηματογράφος.
Η ιστορία αποτελεί ένα από τα κατεξοχήν αγαπημένα θέματα της έβδομης τέχνης, και κάθε λαός χρησιμοποιεί κατά κύριο λόγο τη δική του, πλούσια ή όχι, ιστορία για να εμπνευστεί σενάρια για την κινηματογραφική του κουλτούρα. Αν και προφανώς όχι τόσο πολυγυρισμένη όσο η έτερη εθνική μας εορτή, η 28η Οκτωβρίου και η Κατοχή που ακολούθησε, η 25η Μαρτίου απέκτησε τη δική της μερίδα στο ελληνικό σινεμά ιδιαίτερα στα χρόνια της Χούντας (1967-1974), όταν ο Ελληνοαμερικανός παραγωγός Τζέιμς Πάρις και η νέα έγχρωμη τεχνολογία επιστρατεύτηκαν από τους δικτάτορες για να εξυψώσουν με μια σειρά υπερπαραγωγές το «εθνικοπατριωτικό» αίσθημα των Ελλήνων. Σενάρια, σκηνοθεσίες και χαρακτήρες αστείοι, συχνότατες παρεκκλίσεις από τα πραγματικά γεγονότα, μεγάλα ονόματα στο καστ (ας τολμούσαν να μη δεχτούν!), μάχες, ηρωισμοί των Ελλήνων και, για αλατοπίπερο, ένας απαγορευμένος έρωτας. Ήταν η συνταγή της επιτυχίας και τα ταμεία γέμιζαν. Μόλις όμως έπεσε η Χούντα η παραγωγή τέτοιων ταινιών σταμάτησε απότομα, αν και ενίοτε ξέφευγε καμιά ταινία επί του θέματος. Οι ταινίες όμως της εποχής πέρασαν στη μνήμη και των νεότερων χάρη στην τηλεόραση που τις προβάλλει κάθε χρόνο τέτοια μέρα, και έχουν αποκτήσει το δικό τους cult status.
(Το παρακάτω απόσπασμα είναι από ταινία άσχετη με την 25η Μαρτίου, αλλά άκρως ενδεικτικό του ύφους των ταινιών που γυρίζονταν στα χρόνια της δικτατορίας…)
Μαντώ Μαυρογένους (1971) του Κώστα Καραγιάννη
Με τους: Τζένη Καρέζη, Πέτρο Φυσσούν, Σταύρο Ξενίδη
Μια από τις μεγαλύτερες επί χούντας ιστορικές παραγωγές με τη μεγάλη ηθοποιό Τζένη Καρέζη να ερμηνεύει την ηρωίδα της επανάστασης Μαντώ Μαυρογένους, έχοντας στο πλευρό της ένα καστ εξαιρετικών ηθοποιών (Φυσσούν, Ξενίδης, Προύσαλης, Διανέλλος). Η ταινία, όπως και αρκετές του είδους της, είναι μια όχι και τόσο πιστή στα γεγονότα βιογραφία ενός προσώπου που πρωταγωνίστησε στον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία, περιγράφοντας την είσοδο της Μαντώς σε αυτόν, την πορεία της παράλληλα με τις εξελίξεις και, φυσικά, τον απαγορευμένο της έρωτα με το Δημήτρη Υψηλάντη (Φυσσούν). Με κάποιες εξαιρέσεις οι γελοιότητες άλλων παρόμοιων ταινιών αποφεύγονται, και η ταινία βλέπεται κυρίως για της ερμηνείες της Καρέζη και του Ξενίδη (καταπληκτικός στο ρόλο του συνωμότη Ιωάννη Κωλέττη), έστω κι αν δεν αποτελεί κάτι ιδιαίτερο. Προβάλλεται σχεδόν κάθε χρόνο στην τηλεόραση.
Παπαφλέσσας (1971) του Ερρίκου Ανδρέου
Με τους: Δημήτρη Παπαμιχαήλ, Αλέκο Αλεξανδράκη, Κάτια Δανδουλάκη
Μάλλον η πιο γνωστή και ποιοτική ταινία που γυρίστηκε εκείνη την εποχή με θέμα την Ελληνική Επανάσταση, και μια τεράστια εμπορική επιτυχία. Ο εθνικός σταρ Δημήτρης Παπαμιχαήλ είναι ο ιδανικός Παπαφλέσσας, ο κληρικός που αγκάλιασε την ιδέα της επανάστασης όσο λίγοι και έδωσε μεγάλες μάχες υπό αντίξοες συνθήκες, με αποκορύφωμα φυσικά τη μάχη του στο Μανιάκι με τις ορδές του Ιμπραήμ. Οι κλασικοί μελοδραματισμοί δεν αποφεύγονται, γεγονός λογικό αν αναλογιστούμε ότι θέσεις-κλειδιά στο καστ κατέχουν η Δανδουλάκη με τον Χρήστο Πολίτη, που αργότερα υποδύθηκαν το ζεύγος Γιάγκος και Βίρνα Δράκου στη Λάμψη, και μαζί με μερικές ανούσιες παρεκκλίσεις από την ιστορία οδηγούν στη δίωρη και πλέον διάρκεια της ταινίας που κουράζει το θεατή. Είναι όμως αδιαμφισβήτητα cult classic, και η τηλεόραση την τιμά κάθε χρόνο.
Σουλιώτες (1972) του Δημήτρη Παπακωνσταντή
Με τους: Χρήστο Πολίτη, Κάτια Δανδουλάκη, Φερνάντο Σάντσο
Πιο cult έργο όμως από τούτο δω το ανεκδιήγητο «ιστορικό» μελόδραμα δύσκολα θα βρείτε. Η δημοφιλής ιστορία των Σουλιωτών και του αιμοβόρου Αλή Πασά (Σάντσο), με όλα τα συνοδευτικά (φουστανέλλες, χορός του Ζαλόγγου, το Κούγκι που ανατινάχτηκε κ.λ.π) ξεδιπλώνονται τουλάχιστον ερασιτεχνικά, παρά την ύπαρξη αξιόλογων ηθοποιών στο καστ. Όχι ιδιαίτερα πιστό στην ιστορία, αφού αναμειγνύει ό,τι γεγονός είναι γνωστό για το Σούλι και τον Αλή Πασά στα χρόνια πριν και κατά την επανάσταση σ΄ ένα σενάριο με ατάκες και χαρακτήρες που προκαλούν μόνο γέλιο. Αυτός είναι και ο μοναδικός λόγος να χαζέψεις καμιά φορά την ταινία στην τηλεόραση: είναι τόσο κακή που γίνεται αστεία.
Η Δίκη των Δικαστών (1974) του Πάνου Γλυκοφρύδη
Με τους: Νίκο Κούρκουλο, Μάνο Κατράκη, Σπύρο Καλογήρου
Να και μια όχι και τόσο γνωστή ταινία για τα γεγονότα της εποχής. Θέμα της όχι η επανάσταση του 1821 αλλά τα «μεθεόρτια», με το «διορισμό» του Όθωνα ως βασιλιά σε μια άναρχη Ελλάδα στην οποία ως συνήθως όλοι πολεμούσαν μεταξύ τους, και συγκεκριμένα η πολύκροτη δίκη του Κολοκοτρώνη, στην οποία 3 από τους 5 δικαστές τον καταδίκασαν –κατ΄ εντολή της αντιβασιλείας και άλλων συνωμοτών- σε θάνατο. Δυο μεγάλα ονόματα του ελληνικού δράματος, ο Κούρκουλος και ο Κατράκης, υποδύονται τον δικαστή Πολυζωίδη (έναν εκ των δύο που δε συμφώνησαν στην καταδίκη) και τον Κολοκοτρώνη, αντίστοιχα, σε μια ταινία εμφανώς πιο σοβαρή από τις περισσότερες της εποχής. Αυτό, φυσικά, δε σημαίνει πως δεν έχουμε κι εδώ αναίτια βαρύγδουπους διαλόγους (και μονολόγους) και υπερβολές.
Ο Θεός Αγαπάει το Χαβιάρι (2012) του Γιάννη Σμαραγδή
Με τους: Sebastian Koch, Catherine Deneuve, John Cleese
Οι σύγχρονες παραγωγές για την επανάσταση του ΄21 είναι σχετικά λίγες, αλλά αυτή εδώ είχε διεθνή χαρακτήρα και πολλά μεγάλα ονόματα από Ελλάδα και εξωτερικό. Δεν ασχολείται βέβαια άμεσα με τα όσα συνέβησαν αλλά τα προσεγγίζει διηγούμενη την ιστορία του εμπόρου Ιωάννη Βαρβάκη, που αποτέλεσε έναν από τους ισχυρότερους οικονομικούς παράγοντες της Ανατολικής Ευρώπης και βοήθησε οικονομικά και όχι μόνο πολλούς αγώνες των Ελλήνων για ανεξαρτησία, με αποκορύφωμα τη συμμετοχή του στη Φιλική Εταιρία. Ο Σμαραγδής είναι ένας αναμφίβολα ποιοτικός σκηνοθέτης και είχε τα κατάλληλα εργαλεία στα χέρια του, αλλά δυστυχώς η προσπάθεια έμεινε στη μέση. Το χαοτικό και επιφανειακό σενάριο, που συχνά διαστρεβλώνει τα γεγονότα και δεν αναπτύσσει ικανοποιητικά τους χαρακτήρες, καθώς και η ανέμπνευστη σκηνοθεσία του είναι μάλλον οι κυριότεροι λόγοι. Παρ΄ όλα αυτά, η συμμετοχή διεθνούς φήμης ηθοποιών και η ευρεία προβολή της ταινίας στο εξωτερικό τίμησε τον ελληνικό κινηματογράφο.