Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου έρχεται την Κυριακή (πάει το τριήμερο για φέτος) και, ως γνωστός αρρωστημένος σινεφίλ, έχω μάθει να συνδυάζω τη μέρα με ταινίες, ελληνικές και ξένες, που αναφέρονται είτε ειδικά στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του ΄40, την Κατοχή και την Αντίσταση (οι πρώτες), είτε γενικότερα στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (οι δεύτερες), ένα θέμα που έχει εμπνεύσει αμέτρητες ταινίες. Στο άρθρο αυτό θα μιλήσω για μια από τις πρώτες που ασχολήθηκαν με το θέμα, πριν καν αρχίσει καλά καλά ο πόλεμος.
Ο Μεγάλος Δικτάτορας (The Great Dictator, 1940)
Σάτιρα, 125΄
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Charlie Chaplin
Πρωταγωνιστές: Charlie Chaplin, Paulette Goddard, Jack Oakie, Billy Gilbert
Ο δικτάτορας Χίνκελ έχει αναλάβει την εξουσία και απειλεί την παγκόσμια ειρήνη, ενώ τρέφει άσβεστο μίσος για τους Εβραίους. Η εκπληκτική του ομοιότητα μ΄ έναν από τους τελευταίους ωστόσο θα οδηγήσει σε παρεξηγήσεις κι ευτράπελα.
Για τον Τσάρλι Τσάπλιν, το θρυλικό Σαρλό του βωβού κινηματογράφου, έναν από τους πιο αστείους ανθρώπους της ιστορίας, δε νομίζω πως χρειάζονται συστάσεις. Όσο περνούσαν, ωστόσο, τα χρόνια, ο ήχος είχε κυριαρχήσει στον κινηματογράφο και οι πολιτικοκοινωνικές συγκυρίες σ΄ολόκληρο τον πλανήτη γίνονταν όλο και κρισιμότερες. Ο πανέξυπνος και έντονα πολιτικοποιημένος Τσάπλιν δε μπορούσε να παραβλέψει τους δύο αυτούς παράγοντες, έτσι αποφάσισε να απεκδυθεί το μανδύα της απλής, βωβής, απολιτίκ κωμωδίας και να γυρίσει μια ταινία, κωμική μεν, αλλά με πολύ σοβαρές προεκτάσεις.
Σε μια εικονική σκηνή, ο Χίτλερ-Τσάλπιν παίζει με την υδρόγειο σφαίρα αλλά αυτή σύντομα σκάει στα χέρια του…
Η ταινία διαδραματίζεται στη χιτλερική Γερμανία (τα ονόματα των κρατών και των ηγετών των Ναζί, καθώς και τα σύμβολά τους έχουν ελαφρώς παραλλαχθεί για να μη διαταραχθούν περαιτέρω οι σχέσεις των ακόμα ουδέτερων ΗΠΑ με τους Γερμανούς), τα χρόνια πριν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ταινία προβλήθηκε το 1940, ενώ ο πόλεμος είχε ήδη αρχίσει, αλλά το σενάριο γράφτηκε αρκετά πιο πριν με αποτέλεσμα να μας απασχολούν μόνο τα πρώτα, προπολεμικά χρόνια της διακυβέρνησης των Ναζί.
Η ικανοποιητική, από κάποιο λάθος της φύσης, ομοιότητα του Τσάρλι Τσάπλιν με το Χίτλερ επέτρεψε στον πρώτο να υποδυθεί με χαρακτηριστική ευκολία τον παρανοϊκό δικτάτορα, μιμούμενος με ξεκαρδιστικό τρόπο τις ιδιοτροπίες του, τους λόγους του, τη μεγαλομανία του και την ευέξαπτη συμπεριφορά του, ακόμη και προς τους πιο στενούς συνεργάτες και συμμάχους του. Ιδιαίτερα επικές σκηνές εκτυλίσσονται όταν ο δικτάτορας συναντά το σύμμαχό του Μπενίτο Μουσολίνι (Jack Oakie, σε μια εκπληκτική ερμηνεία) και προσπαθεί να κάνει επίδειξη δύναμης και ισχύος, με ξεκαρδιστικά αποτυχημένα αποτελέσματα.
Η άλλη πλευρά της ταινίας, λιγότερο κωμική, σατιρική και με έντονα κωμικοτραγικό χαρακτήρα, έχει πρωταγωνιστή ξανά τον Τσάπλιν, στο ρόλο ενός Εβραίου κουρέα που έμεινε στο νοσοκομείο όλο το διάστημα από τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι την επικράτηση των Ναζί, και αγνοεί τις νέες, τραγικές συνθήκες που επικρατούν για τους Εβραίους στη χώρα του. Όταν επιστρέφει θα τις μάθει από πρώτο χέρι, και θ΄ αρχίσει να παλεύει για την επιβίωσή του απέναντι σ΄ ένα διαρκώς αυξανόμενα εχθρικό καθεστώς. Στο δρόμο θα γνωρίσει και τον έρωτα, στο πρόσωπο μιας δυναμικής Εβραίας που υποδύεται η τότε σύζυγος του Τσάπλιν Paulette Goddard, ενώ η εκπληκτική του ομοιότητα με το δικτάτορα θα αποδειχθεί ευλογία και κατάρα.
Ο Μεγάλος Δικτάτορας είναι μια ταινία που τα έχει όλα. Αστείρευτο ξεκαρδιστικό χιούμορ, με το Σαρλό που γνωρίσαμε στα καλύτερά του, δραματικές νότες όταν και όπου χρειάζεται, μια ανηλεής σάτιρα απέναντι στο χειρότερο καθεστώς που γνώρισε η ανθρωπότητα, διασκεδαστική αλλά και σοβαρή, ρεαλιστική. Ο μονόλογος του Τσάπλιν στο φινάλε της ταινίας μνημονεύεται δικαίως ως ένας ύμνος στη δημοκρατία, την ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την πανανθρώπινη αγάπη, καθώς και μια προφητεία-κόλαφος για την κατάρρευση του Χίτλερ και των ομοϊδεατών του.
Αυτό το τελευταίο αποτελεί την υπέρτατη μαγεία της ταινίας. Αν ένα τέτοιο έργο γυριζόταν τώρα (ή οποιαδήποτε στιγμή μετά την ήττα του Άξονα το 1945), θα μιλούσαμε απλά για ένα καταπληκτικό έργο που ρίχνει μια κοφτερή ματιά στο παρελθόν. Ο Τσάπλιν εδώ όμως δε βλέπει το παρελθόν. Βλέπει το μέλλον. Όταν γύριζε την ταινία, ο Χίτλερ θεωρούνταν ένας εν δυνάμει επικίνδυνος δικτάτορας, αλλά κανείς δε φανταζόταν μέχρι πού θα έφτανε. Το ολοκαύτωμα, οι 60 εκατομμύρια νεκροί του πολέμου και οι αδιανόητες απάνθρωπες θηριωδίες των Ναζί και των συμμάχων τους δεν υπήρχαν καν σα σκέψη στο μυαλό της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμόυ. Ο Τσάπλιν όμως τα προέβλεψε, μαζί με την τελική ολοκληρωτική συντριβή της διεστραμμένης αυτής ιδεολογίας. Ο ίδιος παραδέχτηκε πως αν ήξερε εκ των προτέρων τι ακριβώς θα έκαναν οι Ναζί δε θα μπορούσε να τους διακωμωδήσει. Όσο για το Χίτλερ; Κανείς δεν ξέρει τι άποψη είχε για την ταινία, αλλά πιστεύεται πως την είχε δει, και μάλιστα δυο φορές!
Ένα μήνυμα από το παρελθόν, για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, επομένως, ένα μήνυμα ξεκαρδιστικό, συγκλονιστικό, ενημερωτικό, λυτρωτικό. Αν ο Τσάπλιν καταλάβαινε τι ήταν ικανοί να κάνουν αυτοί οι άνθρωποι προτού καν τα εφαρμόσουν, πώς είναι δυνατόν σήμερα, που τα ξέρουμε όλα με τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, να υπάρχουν τόσοι άνθρωποι που εξακολουθούν να στηρίζουν τέτοιες ιδεολογίες; Αυτή είναι η μοναδική ερώτηση στην οποία ακόμη και μια τέτοια μεγαλοφυία δε θα μπορούσε να δώσει την απάντηση…
Βαθμολογία: 9,5/10
Υ.Γ.: Το παρακάτω βίντεο δείτε το οπωσδήποτε. Και μετά απλά σκεφτείτε.
