Μια από τις σημαντικότερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου, το δημιούργημα του μεγάλου Γάλλου Ζαν Ρενουάρ κλείνει φέτος 80 χρόνια από την πρώτη του εμφάνιση και φαντάζει πιο διαχρονικό κι επίκαιρο από ποτέ. Δυστυχώς…
Ο Κανόνας του Παιχνιδιού (La Règle du Jeu, 1939) – Δράμα/σάτιρα, 110΄
Σκηνοθεσία: Jean Renoir
Σενάριο: Jean Renoir & Carl Koch
Πρωταγωνιστούν: Nora Gregor, Paulette Dubost, Marcel Dalio, Jean Renoir
Οι ερωτικές περιπέτειες και τα –ανύπαρκτα- ήθη της αριστοκρατίας, αλλά και του υπηρετικού προσωπικού, ξεδιπλώνονται σ΄ένα Σαββατοκύριακο, σε μια έπαυλη της βόρειας Γαλλίας.
Γυρισμένη το 1939, με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο προ των πυλών, η ταινία έχει χαρακτηριστεί ως «μια πολεμική ταινία χωρίς καθόλου πόλεμο». Πράγματι, ο πόλεμος, οι μάχες και οι τραγικές συνέπειές του είναι το τελευταίο που απασχολεί τους αφελείς, αλαζόνες αριστοκράτες πρωταγωνιστές της ιστορίας, οι οποίοι ζουν στο δικό τους «ροζ συννεφάκι», όπου τα μοναδικά προβλήματα είναι οι ερωτικές απογοητεύσεις και οι εκατέρωθεν ζήλειες και απειλές.
Το κουβάρι ξετυλίγεται λοιπόν σε μια γαλλική πλούσια έπαυλη στην εξοχή, όπου μαζεύεται μια ετερόκλητη κουστωδία της καλής κοινωνίας της εποχής. Επιφανειακά οι καλεσμένοι γοητεύουν ο ένας τον άλλο με τους τρόπους, το ακριβό ντύσιμο και τις αριστοκρατικές τους συνήθειες, πίσω από τους κουρτίνες όμως πισώπλατα μαχαιρώματα, ελαφρά ήθη, απιστίες και συνωμοσίες βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη.
Κι επειδή ο Ρενουάρ δε θέλει ν΄αφήσει κανέναν έξω από το παιχνίδι –τη λέξη που τόσο ειρωνικά κοσμεί τον τίτλο της ταινίας- βλέπουμε ταυτόχρονα και τους αντίστοιχης ηθικής και αντίληψης, έστω χωρίς τις δυνατότητες των αφεντικών τους, υπηρέτες της έπαυλης, Ο ίδιος ο σκηνοθέτης, μάλιστα, εμφανίζεται σ΄ένα δευτερεύοντα ρόλο, σαν ουδέτερος παρατηρητής ο οποίος τελικά δε μπορεί να μείνει αμέτοχος.
Μόλις το 1937, ο Ρενουάρ είχε γυρίσει την αριστουργηματική Μεγάλη Χίμαιρα, στην οποία ξεγύμνωνε τη ματαιότητα και τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου, αλλά εξυμνούσε την ανθρώπινη φύση και περνούσε ένα σαφώς αισιόδοξο μήνυμα. Γιατί, επομένως, δύο χρόνια μετά, στο απόγειο της μακροχρόνιας κινηματογραφικής του καριέρας, να γυρίσει μια ταινία στην οποία σχολιάζει με τον πιο μελανό τρόπο ολόκληρη τη γαλλική –και όχι μόνο- κοινωνία της εποχής, ενώ μάλιστα η χώρα προετοιμάζεται για τον πιο καταστροφικό πόλεμο της ιστορίας της; Οι γαλλικές αρχές θεώρησαν την ταινία «κακή επιρροή» και την απαγόρευσαν, θεωρώντας πως επηρέαζε αρνητικά το ηθικό των πολιτών σε μια κρίσιμη στιγμή.
Η αλήθεια είναι πως ο μεγάλος Γάλλος δημιουργός ήταν αηδιασμένος από τα γεγονότα της διετίας 1938-39, βλέποντας τις μεγάλες δυνάμεις να κουνάν αδιάφορα το κεφάλι μπροστά στο ναζιστικό κίνδυνο που έμελλε σύντομα να καταστρέψει τη μισή Ευρώπη. Πιστεύοντας πως η αδιαφορία της κοινής γνώμης, και δη των υψηλά κοινωνικά ιστάμενων, οδήγησε στην αδιαφορία των κυβερνήσεων, δημιούργησε αυτή την ταινία-καταπέλτη για να δείξει τι μπορεί να συμβεί σε μια κοινωνία που παίζει χωρίς κανόνες, χωρίς αναστολές και, το κυριότερο, χωρίς το παραμικρό ενδιαφέρον για τις συνέπειες των πράξεων του καθενός. Εμμέσως πλην σαφώς, δηλαδή, εκφράζει την άποψη πως για τον επερχόμενο πόλεμο, όπως και γενικότερα για τα δεινά που πλήττουν την ανθρωπότητα, κεντρικό ρόλο διαδραματίζει η αδιαφορία του μέσου ανθρώπου και η ηθική και ανθρωπιστική του παρακμή.
Ό,τι συμβαίνει, δυστυχώς, μέσες άκρες και τώρα, γι΄αυτό στην αρχή έγραψα πως η ταινία αυτή παραμένει κωμικοτραγικά επίκαιρη. Μπορεί η αριστοκρατία και οι κώδικες τιμής της ν΄αποτελούν παρελθόν στον 21ο αιώνα, αλλά τα ανθρώπινα πάθη, σ΄όλα τα μήκη και πλάτη της γης και ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, παραμένουν τα ίδια και, όταν αφήνονται ανεξέλεγκτα, οδηγούν σε καταστροφικά αποτελέσματα, τα οποία αντιλαμβανόμαστε μόνο κατόπιν εορτής.
Ο Ρενουάρ δε δείχνει ένα μάτσο αριστοκράτες και υπηρέτες να μπλέκουν μεταξύ τους με τους πιο απίθανους τρόπους για να μας πει πως αυτοί είναι η αιτία για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (ή για οποιοδήποτε πόλεμο). Δείχνει, όμως, πως όταν η κοινωνία είναι σάπια, ακόμα κι αν δεν έχει σκοπό να προκαλέσει την καταστροφή, θα την αφήσει να συμβεί, προσπαθώντας να επέμβει μόνο όταν είναι πολύ αργά.
Ογδόντα χρόνια μετά, η ταινία εξακολουθεί να θεωρείται μεγάλης σημασίας για την έβδομη τέχνη τόσο για το κοινωνικό της μήνυμα όσο και για την εξαιρετική σκηνοθεσία (η ασπρόμαυρη φωτογραφία είναι απλά καθηλωτική) και τις αφηγηματικές τεχνικές του δημιουργού της. Προφητική και άμεση, ίσως λίγο δύσκολη στην παρακολούθηση για το σύγχρονο θεατή, αξίζει να υπάρχει στο πίσω μέρος του μυαλού μας τόσο για την κινηματογραφική της αξία όσο και για τις ισχυρές προειδοποιήσεις της προς την ανθρωπότητα.
https://www.youtube.com/watch?v=lG5z27jlpvg
