Μέσα στα ψώνια για τα χριστουγεννιάτικα δώρα σε αγαπημένους ανθρώπους βρέθηκα σε ένα μικρό βιβλιοπωλείο στην Αριστοτέλους. Βιβλία που παρουσιάζουν αληθινές ιστορίες κέντρισαν την περιέργειά μου και με την βοήθεια του ευγενέστατου βιβλιοπώλη το βιβλίο από τις εκδόσεις Έξη με τίτλο Μερτζανή, το δάκρυ της Θράκης γραμμένο από την Μάρθα Πατλάκουτζα κέρδισε το ενδιαφέρον και τα χρήματά μου. Παρά τις ενστάσεις μου για την ανάπτυξη των χαρακτήρων, πρόκειται για μια εμψυχωτική και ιστορική ιστορία γεμάτη αγάπη, βάσανα και πολέμους.
Στο βιβλίο παρακολουθούμε την ζωή της Μερτζανής από τα οχτώ έως τα εξήντα της έτη. Αυτό που κάνει τη ζωή της ξεχωριστή είναι ότι βίωσε την ανταλλαγή πληθυσμών το 1922, τον Δεύτερο Παγκόσμιο και τον εμφύλιο πόλεμο. Πόσο μπορεί να αντέξει μια αγνή ψυχή τις αδικίες, τα δεινά και τον πόνο τέτοιων εποχών;
Και πώς αποτυπώνονται όλα αυτά στο χαρτί; Προσωπικά, θεωρώ με αξιόλογο τρόπο. Οι νεαροί αναγνώστες -στους οποίους συγκαταλέγω και τον εαυτό μου- ίσως να μην γνωρίζουν ορισμένους όρους της θρακιώτικης και τουρκικής ντοπιολαλιάς και διαλέκτου με λέξεις όπως γιατάκι, τσεβρέ, αραμπάς ή λόγια σαν «Πίσω, πίσω ούλοι» (16) και «…Έριτι βρουχή!! Θα πουντιάεις’ και ύστερα τι θα συ κάμου η χριστιανή;» (17), ενδέχεται στην αρχή να δυσκολευτούν στην ανάγνωση. Αυτό το μείγμα των επίσημων ελληνικών και διαλέκτων, όμως, ταιριάζει απόλυτα με την ιστορία της Μερτζανής, αφού λατρεύει τον τόπο της στην Ανατολική Θράκη όσο και την ελληνική της καταγωγή. Ταυτόχρονα, σε ολόκληρο το βιβλίο η γραφή είναι ποιητική και πλούσια σε παρομοιώσεις [«…του απάντησε η μάνα με λαλιά σαν γλυκό του κουταλιού…» (32)], ανθρωπομορφισμούς [«Το τραγούδι [των γυναικών] έκανε τα αηδόνια να σιωπούν από τη ζήλια τους» (77)] και παραστατικές εικόνες [«Η πόρτα της κρεβατοκάμαρας έκλεισε με δύναμη, καθώς ο χάρος έφευγε παίρνοντας την ψυχή της Μάρθας μαζί του» (108)].
Η πλοκή είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δεδομένου ότι πρόκειται για πραγματική ιστορία. Αυτό που την καθιστά συναρπαστική είναι η περιγραφή των συνθηκών διαβίωσης σε καιρούς πολέμου. Η ανησυχία των Ελλήνων για να μην υποστούν κάποια τυχαία έκρηξη βίας και ένδειξη υπεροχής από τους κατακτητές, οι ψεύτικες κατηγορίες για να εξαλείψουν οι εχθροί κάθε ανθρώπινη απειλή, η φτώχεια και η απόγνωση του να βλέπεις τα τρόφιμα και τα χρήματα να εξαντλούνται περιγράφονται εκτενώς. Το μόνο που θα ήθελα να αναπτυχθεί παραπάνω είναι η αντιμετώπιση των Ελλήνων από την Ανατολική Θράκη από τους Έλληνες στην Ελλάδα ύστερα από την ανταλλαγή και την εγκατάστασή τους στην χώρα.
Τέλος, οι χαρακτήρες είναι το μελανό σημείο του βιβλίου για μένα. Η Μερτζανή, ο κεντρικός χαρακτήρας, αποτελεί άριστο πρότυπο χάρη στη δύναμη της ψυχής της, καθώς παρά τις όσες δυσκολίες που υψώνονται στον δρόμο της, αυτή τις αντιμετωπίζει πάντοτε με αποφασιστικότητα και περηφάνια. Αλλά αυτό το πάντοτε είναι το πρόβλημα. Σε όλο το βιβλίο -από τότε που ήταν μικρό παιδάκι μέχρι μεσήλικη γυναίκα- αν και δυναμική, παραμένει ίδια χωρίς να εξελίσσεται και να αλλάζει. Παράλληλα, οι άντρες που παρουσιάζονται είναι όλοι παρόμοιοι μεταξύ τους χωρίς να αναπτυχθούν εις βάθος και χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: είτε πρόκειται για τους συντρόφους της Μερτζανής οι οποίοι θυμίζουν τον πατέρα της, αφού είναι εργατικοί, καλοσυνάτοι, αγαπούν την φύση και είναι πεισματάρηδες κάνοντας αυτό που οι ίδιοι θεωρούν σωστό είτε δεν ακολουθούν αυτό το μοτίβο και ή δεν μαθαίνουμε πολλά για αυτούς ή παρουσιάζονται ως πονηροί και κακεντρεχείς, όπως ο σύζυγος της αδερφής της Μερτζανής, ο Νεραντζής.
Ο αγαπημένος μου χαρακτήρας, ο οποίος έρχεται σε αντίθεση με όσα αποτυπώνονται παραπάνω, είναι ο πατέρας της Μερτζανής, ο Μαλαματής Μπουντράκης. Ύστερα από το τραυματικό συμβάν του θανάτου της συζύγου του, έχασε τη δύναμη και την θέληση για ζωή και τον βλέπουμε να προσπαθεί να επιβιώσει παρά το θρήνο με κάπως ανορθόδοξο τρόπο. Παρά το γεγονός ότι η συμπεριφορά του λειτουργεί ως αντίβαρο για να ανυψωθεί το μεγαλείο της ψυχής της κόρης του, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να παρακολουθεί κανείς πώς οδηγήθηκε σε ηθική πτώση και τι σκεφτόταν όσο συνέβαινε.
Συνοψίζοντας, πέρα από τους μονοδιάστατους χαρακτήρες, το βιβλίο Μερτζανή, το δάκρυ της Θράκης διαβάζεται εύκολα και ευχάριστα, καθώς αν και μεταφέρει τον αναγνώστη σε μια δυσχερή ιστορική περίοδο για την Ελλάδα, τονίζει τις εναλλαγές ευτυχίας και θλίψης που επιφυλάσσει η ζωή στους ανθρώπους και την αξία του να απολαμβάνουν την κάθε στιγμή.
