Στις 20 Ιανουαρίου 2017, το αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο TCM (Turner Classic Movies), το οποίο προβάλλει σχεδόν αποκλειστικά ταινίες από τη χρυσή εποχή του Χόλιγουντ, δηλαδή χονδρικά από το 1930 μέχρι το 1968, αποφάσισε να προβάλει στην prime-time ζώνη του την έντονου πολιτικού περιεχομένου ταινία A Face in the Crowd του πολυβραβευμένου Elia Kazan. Μια τυπική επιλογή, θα έλεγε κανείς, αν εκείνη η μέρα δεν ήταν η μέρα της ορκωμοσίας του 45ου προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Το TCM, ένα κανάλι 100% αφιερωμένο στον παλιό αμερικανικό κινηματογράφο, ουδέποτε ασχολήθηκε με την πολιτική, ωστόσο βρήκε τον τρόπο να σχολιάσει εμμέσως πλην σαφώς την εκλογή του, πρώην πια, αμφιλεγόμενου Τραμπ προβάλλοντας μια ταινία με έντονες ομοιότητες και παραλληλισμούς, αν και επίσης με αισθητές διαφορές, γυρισμένη εξήντα ολόκληρα χρόνια στο παρελθόν.
A Face in the Crowd (1957)
Σενάριο: Budd Schulberg
Σκηνοθεσία: Elia Kazan
Μια δημοσιογράφος σ΄ ένα ραδιοφωνικό σταθμό του Άρκανσο ανακαλύπτει στην τοπική φυλακή έναν άνθρωπο με το κρυφό αλλά εντυπωσιακό χάρισμα να κερδίζει την αγάπη και τη στήριξη του απλού λαού με τα λεγόμενα και τις πράξεις τους, δίνοντάς του την ευκαιρία να ξεκινήσει μια ανέλπιστη καριέρα και να γίνει δημοφιλής προσωπικότητα με τεράστια επιρροή.
Δε χρειαζόταν να έρθει στα πράγματα ο Ντόναλντ Τραμπ για να μάθουμε πως μια προσωπικότητα την οποία αγαπά ο λεγόμενος απλός λαός, οι καθημερινοί άνθρωποι, μια προσωπικότητα που δείχνει να νοιάζεται και να ταυτίζεται μ΄αυτούς, ειδικά όταν προβάλλεται από τα μίντια (και σχεδόν πάντα αυτό συμβαίνει με τέτοιες προσωπικότητες), μπορεί να φτάσει πολύ μακριά. Ακόμα κι αν, σε αντίθεση με τον Τραμπ, δεν προέρχεται από πλούσια οικογένεια, δεν έχει τίποτα στην κατοχή του και δεν ελέγχει κανένα μέσο ενημέρωσης. Αρκεί να τον ευνοήσουν οι συγκυρίες.
Η καριέρα του (αντι)ήρωα της ταινίας Larry “Lonesome” Rhoades (Griffith) ξεκινά όχι από το μηδέν, αλλά ακόμα πιο κάτω, συγκεκριμένα, από μια φυλακή στο Άρκανσο. Ο Larry έχει κάποιο μουσικό ταλέντο, μιλάει έξω απ΄ τα δόντια και, παρότι αμόρφωτος και ακατέργαστος, έχει ιδέες τις οποίες ενστερνίζεται ο καθημερινός άνθρωπος και, κυρίως, το σωστό τρόπο να τις εκφράσει. Μόλις του δίνεται βήμα, το εκμεταλλεύεται αμέσως. Προστατεύει τους αδύναμους, επιτίθεται στις μεγάλες εταιρείες, κάνει όσα ονειρεύονται να κάνουν εκατομμύρια συμπατριώτες του, την αγάπη των οποίων κερδίζει. Στην πορεία, γίνεται τόσο ισχυρός που τα μεγάλα “κεφάλια”, πολιτικά και οικονομικά, αντιλαμβάνονται πως έχουν πολύ περισσότερα να κερδίσουν πηγαίνοντας μαζί του παρά εναντίον του. Φυσικά, ένας τέτοιος άνθρωπος είναι επόμενο να αδυνατεί να διαχειριστεί τη φήμη, το κύρος και την επιρροή που διαθέτει, και να μετατρέπεται σε κάτι που κάνει τη δημοσιογράφο που τον ανέδειξε (Neal) να αναρωτιέται αν “ήταν καλύτερα να τον άφηνα στη φυλακή”.
Ο Καζάν ξεδιπλώνει αριστοτεχνικά το φαινόμενο του λαϊκισμού και καταδεικνύει πόσο εύκολο είναι να παρασυρθούν οι μάζες, τότε και τώρα, από ένα πρόσωπο αν αυτός/ή πει αυτά που θέλουν όλοι να ακούσουν, κάνει αυτά που θέλουν να κάνουν, και φυσικά αν τον προωθήσουν σωστά οι προύχοντες (ή, όπως στην περίπτωση Τραμπ, είναι ήδη ένας από αυτούς). Κοινώς, ο λόγος της επιτυχίας του Larry δεν είναι άλλος από το ότι έπεισε τον κόσμο πως “είμαι ένας από σας”, αυτός που θα υπερασπιζόταν τα συμφέροντά τους και δε θα λύγιζε στις πιέσεις και τους εκβιασμούς. Από τη στιγμή που σημαντικό μέρος του πληθυσμού πείθεται για κάτι τέτοιο, δεν έχει καμία σημασία αν ο ίδιος τα πιστεύει πραγματικά, ή αν τα πίστεψε ποτέ.
Σε αντίθεση, και πάλι, με το πραγματικό ανάλογο του Τραμπ, είναι κάπως δύσκολο να είμαστε υπερβολικά αυστηροί με τον ήρωα της ιστορίας, καθώς καθίσταται σαφές πως μοιραίο του λάθος αποτελεί ότι βρέθηκε σε μια θέση την οποία δε μπορούσε να διαχειριστεί. Αν πείσεις έναν άγνωστο μεταξύ αγνώστων άνθρωπο ότι εκατομμύρια συμπολίτες του τον βλέπουν ως Μεσσία, δύσκολα θα κρατήσει χαμηλό προφίλ και δε θα φερθεί αλαζονικά. Ακόμα και προς ανθρώπους που τον βοήθησαν, τον ανέδειξαν, τον αγαπούν, όπως η τραγική φιγούρα της Marcia, στο ρόλο της οποίας η Patricia Neal μας χαρίζει την καλύτερη ερμηνεία της πλούσιας καριέρας της στο δράμα.
Αριστουργηματικά στημένο, με άψογο σενάριο που κλιμακώνει την κατάσταση όσο χρειάζεται και κρατά το θεατή σε αγωνία για τη συνέχεια, εξαιρετικές ερμηνείες από τους πρωταγωνιστές, με προεξέχοντα φυσικά τον Griffith, στον πρώτο κιόλας ρόλο μιας καριέρας που δεν εξελίχθηκε όπως θα μπορούσε, το έργο θα αποτελούσε εξαιρετικό δείγμα του κλασικού Χόλιγουντ ακόμα και χωρίς τη διαχρονικότητα και τα σπουδαία μαθήματα που διδάσκει περί λαϊκισμού. Οι αναλογίες με την περίπτωση Τραμπ είναι προφανείς, ωστόσο ο αχαρακτήριστος 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ δεν είναι παρά η πιο έντονη περίπτωση ενός φαινομένου που ξεπερνά σύνορα και εποχές. Ο κόσμος θέλει κάποιον που θα τον πείσει ότι είναι μαζί του εναντίον του “συστήματος” (ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό) και, από τη στιγμή που πείθεται, το ποιόν και οι υπόλοιπες ενέργειες του ανθρώπου αυτού έχουν ελάχιστη σημασία στα μάτια του.
Μια εξαιρετική ταινία, λοιπόν, που φαίνεται πιο διαχρονική από ποτέ και επανήλθε στη μνήμη του κοινού με τις πρόσφατες αμερικανικές εκλογές και την επιμονή μεγάλου μέρους του πληθυσμού στη στήριξη του Τραμπ παρά τα οφθαλμοφανή σημάδια πως είναι παντελώς ανάξιος κι επικίνδυνος για τη θέση που του είχαν εμπιστευτεί. Ο “Lonesome” Rhoades δεν είναι ακριβώς ένας κινηματογραφικός Τραμπ πριν τον πραγματικό, καθώς οι διαφορές τόσο στο χαρακτήρα όσο και στην πορεία που χάραξαν είναι εξίσου σημαντικές με τις ομοιότητες. Ωστόσο, η ταινία αποτελεί ταυτόχρονα ένα άρτιο κινηματογραφικό δημιούργημα βγαλμένο από το κλασικό Χόλιγουντ των 1950s, όσο και μια κοινωνική κριτική που παραμένει επίκαιρη μέχρι σήμερα και, στην ουσία της, μοιάζει σαν να γυρίστηκε σήμερα.
Υ.Γ.: Το παρόν άρθρο γράφτηκε πριν τα αδιανόητα γεγονότα της 6ης Ιανουαρίου, όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ υποκίνησε ένα πλήθος εξτρεμιστών το οποίο επιτέθηκε στο Καπιτώλιο με στόχο την ανατροπή του εκλογικού αποτελέσματος με θλιβερό κόστος πέντε νεκρούς. Η αποκαθήλωση του Τραμπ, που ακολούθησε το εν λόγω γεγονός, κάνει την ταινία που αναλύουμε ακόμα καλύτερη αναλογία για την περίπτωση του απαξιωμένου πια προέδρου, αποδεικνύοντας πως οι αλληγορίες και τα πιο ευφάνταστα σενάρια γράφονται συχνά από την ίδια την πραγματικότητα. Η πορεία του “Lonesome” Rhoades ξεκίνησε σε μια φυλακή. Αυτή του Τραμπ ίσως καταλήξει εκεί. Τουλάχιστον θα έπρεπε.