Εχθές συμπληρώθηκαν 75 ολόκληρα χρόνια από μια από τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας της ανθρωπότητας: τη συμμαχική απόβαση στη Νορμανδία, η οποία άνοιξε οριστικά το δρόμο προς την ολοκληρωτική συντριβή του Γ΄ Ράιχ και της θηριωδίας του. Ο κινηματογράφος έχει εμπνευστεί ουκ ολίγες φορές από την απόβαση αυτή και τις μάχες που ακολούθησαν στη Δυτική Ευρώπη μετά την επιτυχία της, αλλά καμία δε φτάνει σε αξία, ρεαλισμό και ένταση το πολυδιαφημισμένο αριστούργημα του Στίβεν Σπίλμπεργκ.
Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν (Saving Private Ryan, 1998) – Πολεμικό δράμα, 167΄
Σκηνοθεσία: Steven Spielberg
Σενάριο: Robert Rodat
Πρωταγωνιστούν: Tom Hanks, Edward Burns, Tom Sizemore, Matt Damon
Μια ομάδα Αμερικανών στρατιωτών, αμέσως μετά την απόβαση στη Νορμανδία, βρίσκονται σε αποστολή αναζήτησης και επαναπατρισμού ενός στρατιώτη που έχασε τρεις αδερφούς του στον πόλεμο.
Για να το διευκρινίσω από την αρχή, η ταινία ασχολείται μόνο στα πρώτα της λεπτά με την αρχική απόβαση, με τη D-Day αυτή καθαυτή, και στη συνέχεια επικεντρώνεται σε μάχες και γεγονότα μιας ομάδας του αμερικανικού στρατού αφού πάτησαν πόδι στη βορειοδυτική Γαλλία και ξεκίνησαν την προέλαση προς τη Γερμανία. Αν ψάχνετε μια ταινία – μυθοπλασίας, όχι ντοκιμαντέρ – που να ασχολείται σχεδόν εξ ολοκλήρου με την ημέρα της απόβασης, την 6η Ιουνίου 1944, σας συνιστώ το έξοχο δράμα The Longest Day, παραγωγής 1962, στο οποίο συμμετέχει μια μεγάλη κουστωδία αστέρων της εποχής.
H D-Day μέσα από το φακό του Σπίλμπεργκ
Εκτός φυσικά από τις μάχες των δυτικών Συμμάχων στις παραλίες της Νορμανδίας και τα ενδότερα της Γαλλικής επικράτειας, μετά την εισβολή, πηγή έμπνευσης για την ταινία αποκάλεσε μια επιστολή του Αβραάμ Λίνκολν, στα χρόνια του Αμερικανικού Εμφυλίου, προς μια μητέρα πέντε γιων που έχασαν όλοι τη ζωή τους στη μάχη.
Μια παρόμοια περίπτωση έχουμε λοιπόν κι εδώ, με τη διαφορά πως αυτή τη φορά ο τέταρτος και τελευταίος γιος (Damon) είναι ακόμα ζωντανός και στο πεδίο της μάχης. Η διοίκηση αποφασίζει τον επαναπατρισμό του, καθώς τρεις νεκροί γιοι είναι αρκετοί για μια οικογένεια, αλλά εύκολο στη θεωρία, δύσκολο στην πράξη. Ο γιος αυτός βρίσκεται κάπου στο χαμό που προκάλεσε η απόβαση στη Νορμανδία, ρισκάροντας καθημερινά τη ζωή του, κι έτσι μια ειδική αποστολή από ετερόκλητα μέλη, με επικεφαλής έναν ανθρωπιστή λοχαγό (Hanks) αναλαμβάνει να τον εντοπίσει και να τον φέρει ασφαλή πίσω στις ΗΠΑ.
Εικόνα από την πραγματική απόβαση, 6/6/1944.
Φυσικά η αναζήτηση αυτή είναι απλά η σεναριακή αφορμή για το Σπίλμπεργκ για να μας αναδείξει τη φρίκη και την ένταση του πολέμου σε όλο της το μεγαλείο. Από το ανθρώπινο σφαγείο της παραλίας, την πρώτη μέρα της απόβασης, μέχρι το τέλος της ταινίας, κυριαρχούν στρατοί, μάχες, θανατικό, αίματα και βιαιότητα, καθώς οι Σύμμαχοι έδειχναν αποφασισμένοι να φτάσουν μέχρι το Βερολίνο και οι Γερμανοί να δώσουν και την τελευταία τους πνοή για να μην τους το επιτρέψουν. ‘Ετσι ξεκινά ένα τρίωρο έπος που σε καθηλώνει στη θέση σου χωρίς ανάσα.
Αρκετά οξύμωρα, επομένως, η ταινία ξεχειλίζει από ανθρωπιά και συναίσθημα. Οι πρωταγωνιστές δεν είναι παρά τραγικές φιγούρες, φυσιολογικοί, καθημερινοί άνθρωποι που καλούνται να σκοτώσουν και να διαπράξουν κάθε είδους αδιανόητη πράξη για να πετύχουν το στόχο τους. Συχνά αναρωτιούνται αν η διάσωση ενός στρατιώτη, στο ειδικότερο πλαίσιο, και όλο αυτό το αιματηρό κυνήγι, στο γενικότερο, αξίζουν τον κόπο και τι θα μείνει όταν πέσει η αυλαία του πολέμου. Ο Τομ Χανκς με μια κλασική δική του ερμηνεία, απλή, μεστή, ρεαλιστική, ανθρώπινη, αναδεικνύεται ως η φωνή της ψυχραιμίας και της λογικής μέσα στην κόλαση, μια λογική που φαίνεται να μην έχει θέση εκεί.
Από καθαρά σκηνοθετική άποψη, η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν αποτελεί μάλλον το καλύτερο εγχείρημα στην τεράστια καριέρα του Στίβεν Σπίλμπεργκ. Οι σκηνές των μαχών και του πολέμου, ειδικά η εναρκτήρια στις παραλίες της Νορμανδίας, μοιάζουν λες και ξεπήδησαν από ντοκιμαντέρ, λες κι είναι πραγματικές σκηνές μάχης στο αποκορύφωμά της. Ο μεγάλος δημιουργός εναλλάσσει εκπληκτικά αυτές τις βίαιες κι αιματηρές σκηνές με άλλες πιο αργές, με καθημερινές συζητήσεις και ηθογραφίες των στρατιωτών που αποτελούν τους κεντρικούς ήρωες. Όπως και στο έτερο σπουδαίο του δράμα με θέμα το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη Λίστα του Σίντλερ (1993), ο Σπίλμπεργκ κατορθώνει να αναδείξει το ανθρώπινο πρόσωπο του πολέμου ακριβώς μέσ΄ από τις πιο βίαιες και αποκρουστικές στιγμές του (και να κερδίσει το Όσκαρ Σκηνοθεσίας, για αμφότερες τις ταινίες).
Πολυβραβευμένη, μια τεράστια επιτυχία όταν κυκλοφόρησε αλλά και με αντίστοιχα θετική μνεία στα χρόνια που ακολούθησαν, η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν θεωρείται δικαίως μια ταινία-σταθμός σε ό,τι έχει να κάνει με την απεικόνιση του πολέμου, γενικότερα, και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ειδικότερα, στον κινηματογράφο. Άξια η θέση της στο πάνθεον των σημαντικότερων πολεμικών ταινιών που έχουν γυριστεί ποτέ, όσο και στη μακροχρόνια, γεμάτη κινηματογραφικά “διαμάντια” καριέρα του σκηνοθέτη της Στίβεν Σπίλμπεργκ.
